سازمان بین المللی دریانوردی ( آیمو) آخرین روزهای سپتامبر سال میلادی معادل دهه نخست مهرماه در تقویم هجری خورشیدی را به عنوان هفته ملی گرامیداشت صنعت دریانوردی و بهانه ای برای پاسداشت کنشگران صنعت پیشران اقتصاد دنیا یعنی حمل و نقل دریایی( با سهم ۹۰درصدی در ترابری کالاها و محصولات مورد نیاز زیست انسان ها) نامگذاری کرده و مرسوم است که کشورهای عضو این سازمان بین المللی، در یکی از روزهای همین هفته، آیین پاسداشت روز جهانی دریانوردی را با نگاهی به راهبردهای اعلامی از سوی آیمو و با تکیه با داشته های فرهنگی و تمدنی جامعه محلی خود برگزار کنند.
همچنین با برگزاری رویدادها، همایش ها، جشنواره ها و دورهمی های تخصصی برای اعضای جامعه دریایی، درباره فرصت ها، چالش ها و روش های حل مساله و نیز بهبود فرایندها و مقررات دریانوردی با همدیگر به هم اندیشی و گفتمان سازی بپردازند؛ اما برای نگارنده این نوشتار به عنوان یک ساحل نشین کرانه ساحلی دریایی پارس همواره این سوال جدی و پرسش بنیادین مطرح بوده که چرا تاکنون بخش عمده رویدادهای ملی و بین المللی دریانوردی در کشور ایران به میزبانی پایتخت سیاسی کشور در تهران انجام می شود نه پایتخت دریایی ایران یعنی بندرعباس؟!
هر چند این رویدادهای نمادین تنها بخشی کوچکی از جریان گفتمان سازی جهانشمول برای فراهم نمودن بسترهای فکری و زیرساخت های فرهنگی فرآیند شکل گیری اقتصادهای دریاپایه و تمدن های نوین دریایی محسوب می شود و چه در تهران برگزار شود یا در بندرعباس و بوشهر و چابهار و بندر امام خمینی( ره)، قطعا با برگزاری و مراسم و سخنرانی و لوح تقدیر به تنهایی نمی توان بازنمایی دقیق و درستی از پلتفرم ایونت (سمینار و کنفرانس) و رویدادی دریامحور مدنظر سازمان جهانی دریانوردی به مخاطبان عرضه کرد.
ولی صدالبته با نگاهی خوشبینانه و عینکی تحسین آمیز، برگزاری چنین مراسمی در تهران با فاصله یکهزار و ۴۰۰ کیلومتر دور از دریاهای آزاد، هر چند در قالب مراسمی کلیشه ای و تکراری، رویدادی قابل اعتنا برای تکریم جامعه دریایی و فرصتی مغتنم برای معرفی هرچه بیشتر این صنعت پیشرو در توسعه پایدار کشور به بیش از ۸۵میلیون نفر از شهروندان این سرزمین بشمار می رود که بسان روشن کردن شمعی در فضای تاریک ناشناخته های جامعه ایرانی در زیست بوم بیکران اقیانوس توسعه دریامحور خواهد بود.
جامعه ای که تمدن های بزرگ دریایی عهد باستان، از شروع دوره تاریخی و عصر آریایی ها گرفته تا عهد امپراتوری هخامنشیان و ساسانیان و سپس تا سده های میانی دوره شکوفایی تمدن اسلامی (پادشاهان هرموز و افشاریان و صفویان در خلیج فارس) دارای پشتوانه تمدن دریایی بسیار درخشانی در عرصه تجارت و تعاملات دریایی است اما مردمان قرن پانزدهم خورشیدی در ایران، شوربختانه امروز با موج و دریا، کرانه های ساحلی و پسکرانه های آن، کشتی و بندر، لنج و صید، سکو و اسکله و حتی جزیره و جنگل های دریایی و دنیای زیر آب و دیگر جاذبه های پنهان و پیدای این زیست بوم شگفت انگیز، بسیار غریبه و بیگانه هستند.
آیمو (سازمان بین المللی دریانوردی) برای گرامیداشت روز جهانی دریانوردی روز دقیقی اعلام نکرده و مناسبت آن بر اساس انتخاب سازمان مرجع دریایی کشورهای عضو و متناسب با فرهنگ، اقلیم و مقتضیات تاریخی و تمدنی جوامع محلی، در بین ملت ها و دولتهای جهان متغیر است، اما معمولاً آخرین روز ماه سپتامبر به عنوان روز جهانی دریانوردی (هشتم مهر) و هفته نخست مهرماه (به عنوان هفته ملی دریانوردی در هر کشور) در بیشتر بنادر و مناطق دریایی جهان چنین رویدادی برگزار می‌شود.
بر اساس اطلاعات منتشر شده، سازمان جهانی دریانوردی، در سال ۱۹۷۸ میلادی برابر با ۱۳۵۷ خورشیدی روز ۲۹ سپتامبر (مطابق با هشتم مهر در سال های غیرکبیسه و در سال های کبیسه، هفتم مهرماه)، به عنوان روز جهانی دریانوردی انتخاب کرد و به تمامی کشورهای عضو نیز توصیه کرد که این روز را گرامی بدارند؛ بر همین اساس، همه سازمان ها، شرکت ها، موسسات دریایی و جامعه دریایی به همین بهانه در روز جهانی دریانوردی، گردهم جمع می‌شوند.
خلاصه اینکه در تجربه جهانی سابقه برگزاری رویدادهای جهانی صنعت دریانوردی قدمتی کمتر از نیم قرن دارد اما هزاران سال است که ایرانیان و به ویژه ساحل نشینان دریای پارس به دلیل پیشینه کهن صنعت دریانوردی و ظهور و تجلی تمدن های بزرگ دریاپایه که حتی همزمان با قرون وسطی و عصر تاریکی جهان غرب، طی سده‌های طولانی و متوالی، حکمرانی فراقاره‌ای و امپراتوری‌های جهانی را تجربه کرده‌اند، مناسبت ها و روزهایی مرتبط با جشن‌های دریایی و حرفه دریانوردی وجود داشته که نیاکان ساحل نشین و دریاپیشه ما، آن روزها را به زیباترین و باشکوه ترین رخداد انسانی گرامی می‌داشته‌اند و در این مناسبت ها به برگزاری آیین دریایی با لحاظ مناسک و رسم و رسوم خاصی می‌پرداخته‌اند.
بر اساس منابع مکتوب، تاریخ شفاهی، سفرنامه های جهانگردان و مستندات تاریخی باقیمانده از آن دوران، ایرانیان نخستین ملتی هستند که روز جهانی دریانوردی (روز حقیقی آرامش دریا و آغاز مسافرت‌های ایمن و امن دریایی با تعبیر جامعه محلی جنوبی‌ها؛ «سفر گپ») را بر اساس دانش بومی و با درایت و هوش خدادادی ابداع کردند و افتخار تعیین این روز جهانی تحقیقا متعلق به ایرانیان است.
نیاکان دانشورز عهد باستانی ما، روز ۱۰ مردادماه هرسال را که برابر است با روز اول ماه اوت میلادی به نام «نوروز دریا» می‌نامیدند و آن را روز شروع دریانوردی و آغاز تقویم منحصربه‌فردی با عنوان «گاهشماری دریایی» قرار داده بودند؛ این روز خجسته تابستانی که آغاز آرامش آب‌ها و بهار دریا و وزش بادهای موسمی است، هنگامه جشن و پایکوبی و نیایش آفریدگار جهان هستی بود و ساحل نشینان دریای پارس با گل و گیاه و شاخه‌های سبز درختان از جمله موز و نارگیل و میوه‌های گرمسیری به میانه دریا می‌رفتند و پس از شکر و سپاس به درگاه خداوند که دریا را برای آنها آفریده و آن را رام و مسخر آنان ساخته است گل و گیاه و میوه‌ها را به نذر فرشته آب و دریا به پیشگاه خداوند هدیه می‌کردند و به آب‌های بیکران دریای پارس که به اعتقاد ایرانیان شامل دریای سرخ، دریای فارس، دریای مکران، دریای هند و دریای چین می‌شد می‌ریختند و به شادی می‌پرداختند؛ آنان پس از یک روز شادمانی، به بنادر و جزایر و سواحل محل سکونت خود باز می‌گشتند و از فردای آن روز با امید فراوان به عنایت خداوند سفرهای دور و دراز دریایی خود را آغاز می‌کردند.
مراسم روز دریانوردی در بین دریانوردان و دریاورزان و ساکنین سواحل دریاهای سرخ، فارس، مکران و هند که با تقویم نوروزی و دریایی ایرانیان آشنا بودند، در عصر حاضر هم در برخی روستاهای ساحلی جزیره قشم، کنگ و مناطقی دیگر از کرانه ساحلی جنوب ایران، تاحدودی زنده و پابرجا مانده که می‌توان با حمایت حداکثری ارگان‌های دریایی و همگرایی و همداستانی جامعه دریایی به ویژه بخش خصوصی، به عنوان یک «میراث ناملموس» در فهرست داشته های تمدنی بشری ثبت و ضبط شده و به صورت یک آیین فراگیر جهانی مورد توجه قرار گیرد و ثبت پرونده آن با رویکرد برندسازی «ایران؛ تمدن کهن دریایی» در مجمع عمومی سازمان بین المللی دریانوردی نیز مورد پیگیری و ثبت جهانی قرار گیرد.
از عهد باستان تاکنون دریا نقش کلیدی در پیدایش تمدن های بشری، ساختن شهرهای باشکوه، استمرار مدنیت و تکامل بخشی به امپراتوری‌های بزرگ جهانشمول داشته است؛ به همین خاطر، بیشتر تاریخ نگاران معتقدند که آب و دریا، بنیادساز تمدن بوده است.
اما شوربختانه توسعه سرزمینی در ایران طی سده‌های اخیر به‌صورت پشت به دریا بوده و آثار و پیامدهای این مدل توسعه بر آمایش سرزمینی کنونی این سرزمین هویداست، از همین رو برخلاف میانگین دنیا که حدود ۴۰ درصد از جمعیت در فاصله ۱۰۰ کیلومتری سواحل مستقر هستند، تنها کمتر از ۱۸ درصد از جمعیت کشور در این قلمروهای دریایی (شمال و جنوب) استقرار دارند.
این در حالی است که ایران به سبب برخورداری از حدود پنج هزار و ۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی و ۳۰ جزیره در شمال و جنوب، همجواری دریایی با ۱۲ کشور، عبور پنج کریدور بین‌المللی ترانزیت دریایی، وجود منابع قابل توجه انرژی (نفت و گاز) در خلیج فارس و دسترسی به آب‌های آزاد در سواحل مکران از موقعیت بسیار برجسته‌ای برای توسعه دریامحور بهره‌مند بوده و این غفلت تاریخی از توسعه و آبادانی قلمروهای دریایی و رونق‌بخشی به اقتصاد آبی کشور، از یکسو سبب هدر رفت بسیاری از فرصت‌های ناب رشد و جهش اقتصاد ملی و از سوی دیگر قدرت یافتن رقبای منطقه‌ای و کسب درآمدهای سرشار توسط آنان شده است.
جمهوری اسلامی ایران در چارچوب دکترین دیپلماسی دریایی، افزایش تعاملات با همسایگان و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به منظور تبدیل به یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار بر معادلات جهانی و نیز برخورداری از اقتصادی متنوع، چندمحصولی و غیروابسته به نفت، باید ایده «بازگشت به دریا و توسعه دریامحور» را به‌عنوان یک راهبرد جدی برای تحول در سازوکارها و نظامات توسعه‌ای سرزمین و نیز تکوین و ارتقای تمدن ایرانی مدنظر قرار دهد.
امروزه روز، گستره و دامنه ارتباطات دیداری، شنیداری و گفتاری بر بستر شبکه های اجتماعی و پلتفرم‌های استارت آپی، نقش برجسته ای در توسعه همکاری های بین المللی کشورها و نشر تجربیات و دستاوردهای تجاری، اقتصادی، علمی، فرهنگی، هنری و تاریخی ایفا می کند.
پس در این هندسه، اگر دریا را آیینه نمای تمدن و فرهنگ متصور باشیم، دریانوردان بسان رسانه های عصر جدید و روایتگران تبادل فرهنگی و سفیران علمی فرهنگی یک ملت محسوب می شوند که اگر به دانش روزآمد دنیا در زمینه تولید محتوای رسانه ای مجهز شوند، می‌توانند فراتر از یک شهروند عادی شاغل در صنعت عمل نموده و کنش‌گری رسانه‌ای کوششگران این حرفه خطیر و پرمخاطره، می تواند ابعاد بین المللی و کارکردهای دیپلماتیک در شکل دهی به افکار عمومی جهان و ساختن تصور مثبت و متمدنی از یک برند ملت- دولت داشته باشد.
این راهبرد و جهان بینی دریامدارانه در توسعه ملی سرزمین اسلامی ایران پرافتخار، ترجمان فرهنگی و تمدنی روزآمدی است از اقتصاد پلتفرم دریاپایه که می‌توان با تکیه بر توان دانش، تخصص و قدرت تولید محتوای شماری افزون‌بر ۱۲۰ هزار نفر عضو جامعه دریانوردی ایران، شبکه‌ای فراگیر از دیپلماسی دریایی در عرصه جهانی، مقابله با ایران هراسی و ساختن تصویری نیکو و متمدنانه از برند ایران را در هندسه رسانه های اجتماعی بازنمایی کنند.
« فعال رسانه و پژوهشگر توسعه دریامحور»