به گزارش خبرنگار ایرنا، دستان ترک خورده و خشکیده‌اش را به امید قطره‌ای از اشک شوق ابرها به آسمان گرفت و خورشید را به گیسوان طلایی‌اش سوگند داد که نگاه نافذ و گیرایش را کمی آن‌طرف‌تر بگیرد که در این بخل ابرها، بتواند جلوی پرواز قطره قطره دارایی خود را بگیرد.
روزهای سختی را پشت‌سر گذاشته است. انگار برای کاری جز این آفریده نشده است. به سختی عادت دارد اما این بار انگار جانش به همراه این قطرات آب از تنش به در می‌رود.
فرزندانش بی‌توجه و بی‌خبر از درد او، شیره جانش را می‌مکند، و نگاه خیره خورشید نیز رمقی برایش نگذاشته است. آری... خشکسالی و مرگ حیات بر زمین جدی است.
کشت و کاری که با هدف تامین حیات می‌گذرد، خود عاملی بر تهدید حیات شده است. پرورش غذا، به هر قیمت ممکن ارزشمند نیست و حتی شاید گاهی لازم باشد غذای خود را به شاداب ماندن و پیشگیری از پیری مادر خود، زمین، ببخشیم.
کشاورزی، این فعالیت دیرینه و ارزشمند، این روزها به تیغی دولبه تبدیل شده است که در صورت بی‌مدیریتی و یا کاهلی در تسریع مدیریت، می‌تواند تیشه به ریشه تنها خانه و مادر ما، زمین بزند.
آمارهای وزارت جهادکشاورزی می‌گوید ۸۰ تا ۹۰ درصد از مصرف آب کشور، به کشت و کار اختصاص دارد. آمارهای استان سمنان نیز از الگوی کشوری تبعیت می‌کند. این بدان معناست که تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی، بیشترین تاثیر را در زنده نگهداشتن منابع آبی زیرزمینی و حتی احیای منابع از دست رفته دارد.
از انسان امروز که به فناوری و علم بسیار گسترده دسترسی دارد، انتظار می‌رود همه فعالیت‌هایش مهندسی شده و اصولی‌تر باشد و به طور مثال، در بحران آب شدیدی که امروز گلوی زمین، به ویژه مناطق خشکی مانند ایران را می‌فشارد، با تمام قوا از فناوری‌های به روز کشاورزی بهره ببرد.
کشت گلخانه‌ای، سامانه‌های نوین آبیاری و روش‌های انتقال آب نوین، از جمله امکانات امروزی است که تاثیر بسزایی در کاهش مصرف آب کشاورزی دارد اما هنوز آنطور که باید و شاید در کشور و استان ما مورد توجه قرار نگرفته است.
خاک استان سمنان نیازمند اصلاح به منظور نگهداری بیشتر آب
رییس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی استان سمنان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: شرایط کشت و کار و کشاورزی در هر شهرستان متفاوت است به طور مثال کشت پسته در دامغان انجام می‌شود اما در گرمسار ممکن نیست بنابراین باید محصولات مناسب هر شهرستان شناسایی شود.
رشید پرهام با اشاره به اهمیت بسیار بالای اصلاح خاک در کاهش مصرف آب کشاورزی گفت: خاک خوب باید رطوبت را در خود حفظ کند و اگر این اتفاق بیفتد نیاز آبی محصولات کشاورزی کاهش و بهره‌وری افرایش می‌یابد.
وی افزود: خاک فقیر استان سمنان رطوبت را در خود نگه نمی‌دارد و باید به گونه‌ای با بقایای گیاهی، کودهای اسطبلی و بقایای محصولات کشاورزی تغذیه و اصلاح شود که هرچه بیشتر رطوب را در خود حفظ کند.
رییس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی استان سمنان گفت: گذشته از این، الگوی کشت باید با معیشت کشاورزان هم‌خوانی داشته باشد اما امروز به گونه‌ای است که از کشاورزی که توان مالی پایین دارد و حتی نمی‌تواند کود شیمیایی مورد نیاز خود را تامین کند، توقع می‌رود ۱۰ سال منتظر ثمره درخت پسته‌اش بماند.
لزوم مدیریت همزمان آب و خاک توسط جهاد کشاورزی
پرهام گفت: مدیریت آب از جهاد کشاورزی گرفته شده و به وزارت نیرو سپرده شده است. همین موضوع سبب ناهماهنگی در کشاورزی و کشت و کار می‌شود زیرا برای کاهش مصرف آب کشاورزی، باید مدیریت آب و خاک در کنار هم رقم بخرد.
وی افزود: به طور مثال بخش زیادی از آب موجود در نهرهای سنتی که برای کشاورزی استفاده می‌شود، به هدر می‌رود و لازم است با بتونی کردن بستر نهر و یا لوله‌کشی، از هدر رفت آب جلوگیری شود.
رییس هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی استان سمنان گفت: شرکت آب منطقه‌ای سمنان به مدیریت آب کشاورزی توجه بیشتری داشته باشد که کشاورزان ناچار به کاهش محصولات خود نشوند زیرا در نتیجه این اتفاق، امنیت غذایی جامعه به خطر می‌افتد.
وی افزود: سه فعالیت پایه مدیریت منابع آبی، «جمع‌آوری»، «حفاظت» و «تامین» بر عهده وزارت نیرو قرار دارد در حالی که اگر در اختیار جهادکشاورزی بود اتفاقات بهتری رقم می‌خورد و آب کشاورزی دقیق‌تر مدیریت می‌شد.
کشت گلخانه‌ای، پرورش محصول بیشتر با آب بسیار کم
رییس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان «کشت بافت گیاه‌افزا» نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: این شرکت از سال ۱۳۹۶ آغاز به کار کرد و در زمینه کشت گیاهان زینتی و درختی مانند پلونیا و زاموفیلیا که نسبت به تحمل شرایط کم‌آبی تحمل زیادی دارند فعالیت می‌کند.
سیدمیثم میرزایی بیان کرد: شرکت «کشت بافت گیاه‌افزا» همچنین در زمینه کشت گیاهان دارویی که نیاز آبی بسیار کمی دارند و در جنگل‌های ارسباران آذربایجان و شهرستان گناباد (واقع در خراسان رضوی) فقط با آب باران رشد می‌کنند نیز فعالیت دارد.
وی افزود: یکی از فعالیت‌های جدید شرکت کشت بافت گیاه‌افزا، طرح گلخانه‌های عمودی است که ۱۵۰ تا ۲۰۰ گونه صیفی‌جات و سبزیجات با ارتفاع محدود در آن قابل کشت است.
رییس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان «کشت بافت گیاه‌افزا» گفت: در این گلخانه‌ها، گیاهان با استفاده از نور مصنوعی و با گردش منبع آبی که منجر به مصرف آب بسیار پایین و کشت محصول بیشتر می‌شود پرورش داده می‌شوند.
وی با بیان اینکه پرداختن به کشت بهینه گندم و جو نیز در دستور کار این شرکت قرار دارد ابراز داشت: زیرساخت‌ها و منابع مالی لازم برای این کار وجود دارد.
عقب‌ماندگی در استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری
میرزایی گفت: کشاورزی کشور از نظر سامانه‌های نوین آبیاری بسیار از جهان عقب است و هنوز باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی بیشتر با روش سنتی آبیاری می‌شود گویا عمق بحران آب هنوز درک نشده است.
وی بیان کرد: کشاورزی در فضای آب هم محصولات کمتری نسبت به کشت گلخانه‌ای دارد و هم مصرف آب بسیار بالایی دارد بنابراین باید بیشتر به سمت کشت گلخانه‌ای برویم و کشاورزی محصولاتی که قابل کشت در گلخانه هستند، در فضای باز ممنوع شود.
به گفته وی، فعالیت در زمینه کشت بافت، هنوز شناخته شده نیست و وقتی درخواست تسهیلات از صندوق نوآوری و شکوفایی می‌کنیم، انتظار بازگشت سریع سرمایه و سود بانکی دارند در حالی که این کار حتی تا ۱۰ سال نیازمند کار هزینه‌بر است تا به سود برسد.
رییس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان «کشت بافت گیاه‌افزا» گفت: در مجتمع گلخانه‌ای ده‌ملا واقع در نزدیکی شاهرود، بر اساس قوانین جهادکشاورزی باید هزار متر مربع گلخانه تاسیس شود در حالی که این مجتمع چاه آب مستقل ندارد و حق آب آن مشخص نیست.
وی ادامه داد: این نظارت‌های سختگیرانه در مورد کشاورزی سنتی وجود ندارد درحالی که بیشتر آب در این نوع کشاورزی مصرف می‌شود.
توان رقابتی ایران در زمینه محصولات کشاورزی
میرزایی اظهار داشت: کمتر کشاورزی ریسک کار اصولی را می‌پذیرد در حالی که با این روش کشت می‌توان با میزان آب بسیار کمتر، چندین برابر محصول کشت کرد.
وی افزود: تنها حوزه‌ای که ایران می‌توان در آن با دنیا رقابت کند، کشاورزی است اما مدیریت این حوزه ضعیف است و با توجه به خشکسالی، اگر برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق نباشد، در آینده مشکلات زیادی ایجاد خواهیم شد.
رییس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان «کشت بافت گیاه‌افزا» گفت: طی سال‌های گذشته، مقدار زیادی از آب، خاک، اشتغال و درآمدزایی به دلیل تنبلی و سیاست‌ها و قوانین ضعیف هدر رفته است.
وی بیان کرد: طرح گلخانه‌های عمودی از سال‌ها پیش در کشورهای اروپایی و حتی کشورهای عربی همسایه ایران آغاز شد و مورد توجه است اما در کشور ما هنوز رایج نیست.
میرزایی افزود: یکی دیگر از مزایای این گلخانه‌ها این است که می‌توان در تمام سال سبزیجات تازه داشت و همچنین این گلخانه‌ها تنها مصرف برق دارند که آن هم با انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر قابل تامین است.
معطل ماندن طرح‌های دانش‌بنیان کشاورزی در ادارات
رییس هیات مدیره شرکت دانش‌بنیان «کشت بافت گیاه‌افزا» گفت: جهاد کشاورزی باید با کشت امتحانی، بهترین روش کشت و نوع محصول مناسب منطقه را پیدا کند و بر مبنای آن قانون‌گذاری کند.
وی افزود: برخی قوانین پاسخگوی نیازها نیست به طور مثال بر مبنای قانون در یک گلخانه فقط باید صیفی‌جات کشت کرد در صورتی که کشت قارچ هم ممکن است اما اجازه نمی‌دهند و این منطقی نیست.
میرزایی اضافه کرد: گاهی اعتبارات ملی برای طرح‌های دانش‌بنیان در اختیار استان قرار می‌گیرد اما چون کارشناسان علم و اطلاعات کافی برای تشخیص طرح‌های خوب را ندارند، با وجود ارایه طرح‌های دانش بنیان زیاد، اعتبار را به مرکز برمی‌گردانند و در اختیار شرکت‌های استان قرار نمی‌دهند.
بهره‌وری انتقال آب از طریق کانالهای سنتی فقط ۳۵ درصد است
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا برنامه‌های مدیریت آب و خاک استان سمنان را در سه بخش بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت تقسیم بندی کرد و گفت: با توجه به اینکه عمده مصرف آب در حوزه کشاورزی است، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، از جمله برنامه‌های بلندمدت در مدیریت آب و خاک استان سمنان محسوب می‌شود.
حسین شاهینی بیان کرد: مهمترین شاخص نشان دهنده بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، شاخص «بهره‌وری» (راندمان) است که طی روند انتقال آب از منبع تامین کننده تا توزیع در مزرعه بررسی می‌شود و افزایش آن از برنامه‌های میان‌مدت مدیریت آب و خاک است.
وی با بیان اینکه در چرخه مصرف، تلفات آب در مراحل مختلف انتقال، توزیع و پخش آن در سطح مزرعه اتفاق می افتد افزود: اگر انتقال آب از منبع تا مزرعه با کانال های سنتی (خاکی) انجام شود، میزان تلفات آب زیاد است و بهره‌وری انتقال، فقط حدود ۳۵ درصد تخمین زده می‌شود.
اجرای ۱۰۰ طرح سامانه آبیاری نوین در استان سمنان طی سال گذشته
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان گفت: توزیع آب از محل آبگیر تا مزارع سنتی، به روش‌های مختلفی از جمله روش جویچه‌ای، شیاری، کرتی و نواری صورت می‌گیرد که متوسط بهره‌وری در همه روش‌های سطحی، حدود ۶۵ درصد است.
وی بیان کرد: طرح سامانه‌های نوین آبیاری که شامل روش‌های آبیاری بارانی، موضعی و کم فشار می‌شود در دستور کار مدیریت آب و خاک قرار دارد و اعتبار مورد نیاز آن از محل اعتبارات ملی تامین می‌شود.
شاهینی افزود: طبق نظر محققان، بهره‌وری آبیاری در روش آبیاری بارانی حدود ۸۵ درصد و در روش آبیاری موضعی حدود ۹۰ درصد است.
وی اظهار داشت: در سال ۱۴۰۰، ۱۰۰ طرح سامانه آبیاری نوین به میزان ۳۲۰ هکتار با ۴۶ هزار و ۸۶۸ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی انجام شد و یک هزار و ۵۰۰ هکتار نیز در حال اجرا است.
ایجاد ۶۶ هزار و ۹۰۰ مترمکعب استخر آبیاری در استان سمنان
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان گفت: افزایش ۳۵ درصدی بهره‌وری آبیاری، توزیع یکنواخت آب در مزرعه، افزایش کمی و کیفی محصول تا ۳۰ درصد، جلوگیری از سله بستن و حفظ پوکی خاک، امکان انجام آبیاری همراه با کود پاشی و سم پاشی و کاهش مصرف کود و سم بیش از ۲۵ درصد و پیشگیری از رشد علف‌های هرز از جمله مزایای سامان نوین آبیاری است.
وی با بیان اینکه یکی از پیش نیازهای اجرای سامانه های نوین آبیاری، احداث استخرهای ذخیره آب است افزود: در سال ۱۴۰۰، عملیات ایجاد استخر ذخیره آب به میزان ۶۶ هزار و ۹۰۰ مترمکعب با چهار هزار و ۶۸۹ میلیون تومان از محل اعتبارات استانی و ملی اجرا شد.
شاهینی ادامه داد: همچنین طرح استخر شهید ساجدی روستای کلاته‌رودبار دامغان نیز با پنج هزار میلیون تومان از محل اعتبارات استانی اجرا شد.
وی با بیان اینکه روش به روز انتقال آب با لوله پلی اتیلن یا احداث کانال بتنی بهره‌وری را تا ۹۰ درصد افزایش می دهد افزود: مدیریت آب و خاک استان سمنان در سال ۱۴۰۰ طرح‌های شبکه های فرعی آبیاری و زهکشی حوضه مرکزی و احداث کانالهای آبیاری عمومی را به میزان ۱۲۰ کیلومتر با ۳۳۰ هزار و ۸۶ میلیون تومان انجام داد.
انجام ۱۱۰ هکتار عملیات تسطیح در استان سمنان به منظور افزایش بهره‌وری آبیاری
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان با بیان اینکه اصلاح شیب مزارع تحت آبیاری نیز بر بهره‌وری آبیاری تاثیرگذار است افزود: سال گذشته ۱۱۰ هکتار عملیات تسطیح با اعتباری بالغ بر یک هزار و ۴۰۰ میلیون تومان از محل اعتبارات ملی و استانی انجام شد و ۸۲ هکتار دیگر نیز با یک هزار و ۵۰ میلیون تومان در دست اجرا است.
وی بیان کرد: با شناسایی قنات‌های استان، تهیه بانک اطلاعاتی از مشخصات و مطالعات لازم در خصوص مسایل و مشکلات این قنوات، عملیات اجرایی مانند طوقه چینی، کول‌گذاری، بغل‌بری، درپوش‌گذاری از محل اعتبارات استانی و ملی انجام می‌شود.
شاهینی با بیان اینکه ۱۰ درصد از آب مصرفی در بخش کشاورزی و شرب از قنات‌ها تأمین می‌شود افزود: در سال ۱۴۰۰ تعداد ۱۵۰ رشته قنات با اعتبار ۳۲۹ هزار و ۵۰۵ میلیون ریال از محل اعتبارات استانی، ملی و مصب سفر ریاست جمهوری مرمت و بازسازی شد.
کاهش ۵.۷ میلیون متر مکعب مصرف آب کشاورزی استان سمنان
مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان با بیان اینکه نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک و بانک ملی اطلاعات خاک توسط موسسه تحقیقات خاک و آب وزارت جهادکشاورزی در حال پیگیری و انجام است گفت: اعتبار مورد نیاز برای فاز نخست مطالعات خاکشناسی استان سمنان حدود ۲ میلیارد تومان برآورد می‌شود که پس از تامین و تخصیص انجام خواهد شد.
وی ابراز داشت: در یکسال اخیر با توجه به اقدامات انجام شده حدود پنج و هفت دهم میلیون متر مکعب مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی استان انجام شده است.
شاهینی افزود: کارشناسان متخصص با حضور مستمر در محل اجرای طرح‌های زیربنایی بر حسن اجرای آنها نظارت دارند و با روشنگری و ارایه راهحلهای عملیاتی، موجبات افزایش بهره‌وری آبیاری را فراهم می‌کنند.
تجهیز ۸۰ درصد از چاههای آب کشاورزی استان سمنان به کنتور هوشمند
همچنین معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: استان سمنان بر خلاف بسیاری از استان‌ها با چالش چاه غیرمجاز در کشاورزی مواجه نیست بلکه میزان برداشت مازاد بر عدد مندرج در پروانه چاه یا به عبارتی اضافه برداشت آب چالش اصلی این حوزه بود.
حمید احسانی گفت: به منظور برطرف شدن این چالش، طرح نصب کنتورهای هوشمند از سال ۱۳۹۵ آغاز شد و تا کنون ۸۰ درصد از چاه‌ها به این کنوتورها مجهز شدند که قطعا در مدیریت مصرف و پیشگیری از کاهش سطح آب چاه‌ها تاثیر بسزایی دارد.
وی افزود: برخی از کشاورزان به مصرف آب زیاد و شرایط پرآبی عادت دارند به همین دلیل در این مدت گاهی تخلفات و دستکاری کنتورهای هوشمند مشاهده شد.
بازنگری مجوز بهره‌برداری ۴۰ درصد چاههای استان سمنان
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان با بیان اینکه شارژ سهمیه کنتورها از ۲ سال گذشته آغاز شد گفت: هنوز برای قضاوت اینکه این طرح تا چه میزان در حفاظت از منابع آب چاه‌ها موثر است زود است اما به وضوح تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.
وی افزود: بر پایه دستورالعمل شورای عالی آب و طرح اصلاح و تعدیل چاههای کشاورزی در کل کشور، مجوز بهره‌برداری از آب چاه‌ها دایمی نیست و می‌تواند بر اساس شرایط بازنگری شود.
احسانی ادامه داد: از ۲ سال گذشته بازنگری پروانه بهره‌برداری از چاههای استان سمنان آغاز شد و تا کنون ۴۰ درصد از پروانه‌ها اصلاح شد و باقی نیز در حال بررسی است.
برای حفظ منابع آبی چاره‌ای جز سختگیری و اعمال محدودیت نیست
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان گفت: با اقدامات به عمل آمده، سالانه تقریبا سه تا پنج میلیون مترمکعب از اضافه برداشت چاههای استان سمنان کاسته شده و روند افت سطح آب چاه‌ها سرعت کمتری پیدا کرده است.
وی ابراز داشت: امید می‌رود با تداوم مدیریت منابع آبی، نه تنها از سطح آب چاه‌ها کاسته نشود، بلکه رو به افزایش نیز باشد.
احسانی افزود: ممکن است قوانین شرکت آب منطقه‌ای به نظر کشاورزان سختگیرانه و آزاردهنده باشد اما برای حفاظت از منابع آبی چاره‌ای جز این محدودیت‌ها نیست.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان گفت: کشاورزان آگاه باشند که اگر تمایل دارند باغ یا زمین کشاورزی و امکان استفاد از آن برای فرزندانشان باقی بماند، لازم است با این قوانین همراهی کنند و در صرفه‌جویی آب همکاری داشته باشند.
سخن پایانی
خشکسالی و شرایط بحرانی منابع آبی، بسیار جدی‌تر از آن است که به نظر می‌آید، ضروری است با همراهی و احساس مسوولیت کشاورزان و مدیریت سریع و علمی مسوولان همین امروز فکری اساسی به حال این چالش کرد. در غیر این صورت، در آینده‌ای نه چندان دور، زندگی در این سرزمین زیبا ممکن نخواهد بود.