تا یک سال پیش هیچ کارشناسی باور نداشت اتحادیه اروپا به‌دلیل دسترسی نداشتن به منابع انرژی ارزان، به چنان استیصالی دچار شود که نه راه پیش داشته باشد و نه راه پس.
قاره سبز که در دوره پس از جنگ جهانی دوم به‌دلیل حمایت‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی واشنگتن توانسته بود با کمترین دردسر و از طریق انتقال بار توسعه بر دوش دیگر کشورها به پیشرفت دست پیدا کند، در نخستین آزمون واقعی اقتصادی خود مفلوک ماند و اکنون منتظر است آمریکا برای آن تعیین تکلیف کند یا روسیه اندکی روی خوش نشان دهد تا بتواند بحران انرژی در زمستان را به سلامت و با کمترین چالش پشت سر بگذارد.
در بسیاری از کشورهای اروپایی، شهروندان بیشتر با آب سرد دوش می‌گیرند و هر از گاهی آب گرم مصرف می‌کنندنگرانی اصلی مقام‌های اروپایی آن است که بحران انرژی به طور قطع به افزایش شدیدتر هزینه‌ها، کاهش تولید صنایع و مشکل در بخش عرضه و به گرانی بیشتر ملزومات مردم منجر می‌شود که شاید نتیجه آن هرج‌ومرج و طغیان اجتماعی باشد.
بحران انرژی حتمی است
فروپاشی انرژی برای همه کشورهای اروپایی چالش برانگیز است و فرقی بین بزرگترین قطب صنعت و ثروت آن یعنی آلمان و دیگر کشورها و حتی انگلیس که کمتر به واردات انرژی از روسیه وابسته است، وجود ندارد.
بحران دستمال توالت در آلمان، جمع‌آوری هیزم از سوی شهروندان همه کشورهای اروپایی، کم‌شدن دسترسی به دوش آب گرم، تعطیلی صنایع و افزایش مبلغ قبض‌ها از معمولی‌ترین رخدادهایی است که در زمستان رخ خواهد
داد.
تا به حال کمبود انرژی موجب کاهش عرضه بسیاری از کالاها شده و همین امر افزایش هزینه زندگی وتورم را به دنبال داشته است؛ تاکنون انگلیس و آلمان بدترین تورم را از زمان بحران انرژی دهه ۱۹۷۰ داشته‌اند. آلمان با بزرگترین تورم ماهانه خود روبرو شده است و پیش‌بینی می‌شود تا زمستان با افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها دست‌وپنجه نرم کند. برلین تصمیم گرفته بار افزایش قیمت انرژی را از روی دوش خود و واردکننده‌ها بردارد و با افزایش مبلغ قبوض انرژی، تا ۹۰ درصد افزایش قیمت خرید را از جیب خانوارها جبران کند.
برلین تصمیم گرفته بار افزایش قیمت انرژی را از روی دوش خود و واردکننده‌ها بردارد و با افزایش مبلغ قبوض انرژی، تا ۹۰ درصد افزایش قیمت خرید را از جیب خانوارها جبران کندبه این مشکلات باید اضافه کرد که صنایع در اروپا به ویژه در آلمان هشدار دادند ممکن است افزایش بهای انرژی، ادامه فعالیت آنها را به صرفه نکند و آنها برای تعطیلی موقت یا دائم کارخانه خود تصمیم بگیرند. طبق آمار، از اکنون تعداد دادخواست‌ها برای اعلان ورشکستگی شرکت‌های اتحادیه اروپا برای چهارمین فصل متوالی افزایش داشته است.
ماه گذشته، انجمن کاغذ ایالت باواریا نیز هشدار داد اگر کارخانه‌های کاغذ به دلیل کمبود گاز طبیعی مجبور به کار با ظرفیت کمتر شوند، ممکن است سوددهی خود را از دست بدهند و از ادامه فعالیت منصرف شوند. شرکت برق آلمان (یونی‌پر- Uniper) نیز اعلام کرد در نیمه نخست سال ۲۰۲۲ به دلیل کاهش شدید عرضه گاز طبیعی از روسیه، بیشتر از ۱۲ میلیارد دلار ضرر کرده است.
در انگلیس که یکی از خودکفاترین کشور اروپا از نظر انرژی است نیز وضعیت چندان تعریفی ندارد. براساس گزارش مرکز نظرسنجی Ipsos ، نزدیک به دو سوم مردم این کشور حداقل یک بار در هفته از آب گرم کمتری استفاده می‌کنند و نیمی از آنها گرمایش خود را روشن نمی‌کنند و معمولا یک بار در هفته آب را گرم می‌کنند.
در همین حال، چند روز پیش تنظیم‌کننده دولتی Ofgem اعلام کرد، خانوارهای انگلیسی از اکتبر(مهرماه) شاهد افزایش ۸۰ درصدی قیمت انرژی خواهند بود و سقف قیمت سالانه از سطح کنونی ۱۹۷۱ پوند (۲۳۲۳ دلار) به ۳۵۴۹ پوند (۴۱۸۳ دلار) افزایش خواهد یافت. موسسه خیریه ملی انگلیس نیز افزایش خانوارهای فقیر از ۴.۵ میلیون به ۸.۵ میلیون را برای زمستان امسال پیش‌بینی کرد.
به اعتقاد کارشناسان، کوزوو در حال حاضر از خاموشی‌های ناگهانی رنج می‌برد و به ازای هر ۶ ساعت، دو ساعت بی‌برقی را تجربه می‌کند. همین اتفاق برای دیگر کشورهای اروپایی نیز در فصل زمستان پیش‌بینی می‌شود.
راهکارهای غیرمنسجم دولت‌های اروپایی
شبکه «بلومبرگ» در گزارشی با عنوان «خداحافظ دوش‌های داغ و چراغ‌های روشن خیابان» به ارزیابی راهکارهای دولت‌های اروپایی در زمینه کاهش یا صرفه‌جویی در مصرف انرژی پرداخته است.
اکنون بنا بر توصیه اجبارگونه مقام‌های دولتی، در بسیاری از کشورهای اروپایی، شهروندان بیشتر با آب سرد دوش می‌گیرند و هر از گاهی آب گرم مصرف می‌کنند؛ دفاتر اداری کمتر برای سرمایش و گرمایش از انرژی استفاده می‌کنند و فروشگاه‌ها نیز چراغ‌های کمتری را روشن می‌کنند تا شاید بتوانند از خاموشی و یخ‌زدن خانه‌ها در زمستان امسال در اثر جنگ روسیه در اوکراین جلوگیری کنند.
گازپروم و در واقع کاخ کرملین، تحویل گاز به اروپا را کاهش داده و بعید نیست تا زمستان جریان آن را قطع کند، لذا اروپا راه دیگری جز کاهش تقاضا ندارد. اقدامات در چارچوب اتحادیه اروپا تاکنون نامسنجم بوده اما با ادامه افزایش قیمت‌های انرژی، فوریت و ضرورت بیشتری برای هماهنگی و کاهش مصرف احساس می‌شود.
خانوارهای انگلیسی از اکتبر(مهرماه) شاهد افزایش ۸۰ درصدی قیمت انرژی خواهند بود و سقف قیمت سالانه از سطح کنونی ۱۹۷۱ پوند به ۳۵۴۹ پوند افزایش خواهد یافتدر حالی که برخی از کشورها مانند آلمان، که در آن تقریبا نیمی از خانه‌ها برای گرمایش به گاز متکی هستند، بیش از سایرین در معرض خطر قرار دارند، اتحادیه اروپا به دنبال هماهنگی و انسجام است.
روسیه تا پیش از این، نزدیک به ۴۰ درصد از تقاضای اتحادیه اروپا برای سوخت را پوشش می‌داد اما شاید زمستان پیش‌رو شرایط متفاوت خواهد بود و به همین دلیل کشورهای اتحادیه اروپا قصد دارند در زمستان امسال مصرف گاز را حداقل ۱۵ درصد کاهش دهند تا با سیاست‌های احتمالی روسیه مقابله کنند.
در این بخش به برخی از ابتکارات کلیدی کشورها برای محدود کردن مصرف انرژی شهروندان می‌پردازیم:
آلمان
کابینه «اولاف شولتز» صدراعظم، هفته اخیر مجموعه‌ای از اقدامات را برای کمک به کاهش مصرف گاز در پاییز و زمستان امسال تا یک پنجم میزان کنونی تصویب کرد. این اقدامات ملی را باید به تصمیم‌های شهرداری‌های سراسر آلمان همچون قطع آب گرم در استخرهای عمومی اضافه کرد.
مهمترین موارد عبارتند از:
- ممنوعیت گرمایش برای استخرهای خصوصی
- ممنوعیت گرمایش برای برخی از مناطق در ساختمان‌های عمومی
- کاهش حداقل دمای دفتر به ۱۹ درجه سانتیگراد (۶۶ درجه فارنهایت)
- اعمال ممنوعیت‌های بیشتر در زمینه نورپردازی بیرونی ساختمان‌ها و بناهای تاریخی
- افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌های عمومی و خصوصی
فرانسه
«امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهوری فرانسه هدف خود برای کاهش مصرف انرژی تا سال ۲۰۲۴ را کاهش مصرف انرژی به میزان ۱۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۹ تعیین کرده است.
دولت او ماه گذشته مجموعه‌ای از کار گروه‌ها را با تمرکز بر اقدامات دولتی، وضعیت املاک و مستغلات، فناوری و مخابرات، مراکز خرید و سایر مکان‌های عمومی ایجاد کرد. هدف این اقدام آن بود که تا پایان سپتامبر (۸ مهر) هر یک از این گروه‌ها پیشنهادهای مشخصی را عرضه کنند.
تاکنون در فرانسه اقدامات مشخصی انجام نشده و ابتکارهای اندکی وجود داشته است که برخی از آنها عبارتند از:
- تا اکتبر(۹آبان)، سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای فرانسوی پس از بسته شدن، تابلوهای فروشگاه‌های روشن را خاموش می‌کنند و در صورت وجود مصوبه‌های دولتی، خرده‌فروشی‌ها مصرف برق و نور خود را تا ۳۰ درصد کاهش می‌دهند و دما را تا ۱۷ درجه سانتیگراد در ساعات اوج خرید کم می‌کنند.
- به عنوان نمونه، وزارت دارایی فرانسه اعلام کرد، فقط زمانی سیستم‌های گرمایشی را روشن می‌کند که دمای دفتر به کمتر از ۱۹ درجه سانتیگراد برسد. از طرف دیگر فقط زمانی سیستم‌های خنک‌کننده را روشن خواهد کرد که دمای هوا از ۲۶ درجه سانتیگراد بیشتر شود.
ایتالیا
قرار است یک طرح جدید در زمینه کاهش مصرف انرژی در ایتالیا تا هفته آینده در کابینه تصویب شود. قیمت انرژی به موضوع اصلی در مبارزات انتخاباتی پیش از انتخابات زودهنگام ۲۵ سپتامبر(۳ مهر) تبدیل شده بود که در آن برای جانشینی نخست وزیر «ماریو دراگی» تصمیم گرفته شد.
احزاب چپ میانه، کنترل قیمت برق را پیشنهاد داده‌اند که با انتقاد جناح راستگرا و «جورجیا ملونی» به عنوان پیشتاز آن همراه شده است. این احزاب خواستار اتخاذ یک برنامه منسجم در سرتاسر اتحادیه اروپا هستند.
به گفته رسانه‌های ایتالیایی، طرح کاهش مصرف انرژی در این کشور شامل موارد زیر است:
- کاهش دما و کاهش ساعات گرمایش در منازل و ادارات در فصل زمستان؛ این اقدام با هدف کاهش بیش از ۱۰ درصدی مصرف گاز انجام می‌شود.
- کاهش روشنایی عمومی و مغازه‌ها در شب
- افزایش عمر نیروگاه‌های زغال سنگ باهدف کاستن از گاز مصرفی برای تولید برق
- توقف فعالیت کارخانه‌ها ممکن است بخشی از این طرح باشد؛ در حال حاضر تعدادی از صنایع انرژی‌بر به دلیل افزایش هزینه‌ها، فعالیت خود را کاهش داده‌اند.
اسپانیا
در اقدامی نادر برای ایجاد الزام قانونی کاهش مصرف، قانونگذاران اسپانیایی چند روز پیش قوانینی را تصویب کردند که در اوایل ماه اوت(مرداد) وضع شده بودند. این الزام‌های قانونی شامل موارد زیر است:
- محدود کردن تهویه مطبوع به ۲۷ درجه سانتیگراد در ساختمان‌های عمومی و بیشتر مشاغل و همچنین در فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های قطار
- تنظیم گرمایش حداکثر ۱۹ درجه سانتی‌گرادی در زمستان، به جز در اتاق‌های هتل، آشپزخانه رستوران‌ها، سالن‌های آرایش، سالن‌های ورزشی، مدارس و بیمارستان‌ها
- ممنوعیت روشنایی بناهای تاریخی و ویترین مغازه‌ها در شب
- الزام برای بسته بودن درهای مغازه‌ها در زمانی که سیستم‌های گرمایش یا سرمایش محل روشن است
سوئیس
در راستای دستیابی به هدف اتحادیه اروپا، سوئیس از خانوارها و کسب‌وکارها درخواست کرده از ماه مارس(اسفند) تا اکتبر(مهرماه) مصرف گاز خود را با اتخاذ اقداماتی مانند کاهش دمای گرمایش داخلی تا ۱۵ درصد کاهش دهند. دولت سوئیس این اقدام را اجباری نکرده است. این کشور همچنین این هدف را برای دولتش تعیین کرد تا الگوی خوبی را به شهروندان ارائه کند.
درصورتی که این رویکرد داوطلبانه کارساز نباشد، دولت در مورد اقدامات اجبارساز همچون مجبور کردن کارخانه‌های صنعتی گازسوز به تغییر سوخت مصرفی به نفت و کاهش عرضه به بخش عمومی را در دستور کار قرار می‌دهد. در حال حاضر، سوئیس اعلام کرده خانوارها از هرگونه سهمیه‌بندی اجباری معاف هستند.
فنلاند
دولت نخست‌وزیر «سانا مارین» کارزاری را ارائه کرد که در آن مصرف‌کنندگان و خانوارها و همچنین شرکت‌ها و سازمان‌ها را برای کاهش مصرف به چالش می‌کشد؛ این پویش مشارکت ۷۵ درصدی شهروندان را هدف خود قرار داده است. پویش مشترک وزارت اقتصاد و سایر سازمان‌های فنلاند نیز چندی پیش اعلام وجود کرد که هدف بلندمدتی را برای کاهش دائمی مصرف انرژی در نظر دارد. این پویش به طور رسمی در ماه اکتبر(مهر) آغاز می‌شود و پیشنهاد می‌کند:
- کاهش دمای داخلی
- افزایش استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی و توصیه به رانندگان برای رانندگی با سرعت کمتر
- کوتاهتر کردن زمان دوش گرفتن
- کاهش زمان استفاده از دستگاه‌های دیجیتال
سوئد
دولت نخست وزیر «ماگدالنا اندرسون» امیدوار است از حدود ۵.۸ میلیارد دلار درآمد به اصطلاح دوره تنگنا برای جبران خسارت خانوارها و شرکت‌ها استفاده کند و آژانس انرژی سوئد نکات مختلفی را برای کمک به کاهش مصرف انرژی در خانه‌ها ارائه کرده است، از جمله:
- عایق‌بندی اتاق زیر شیروانی و نما، با ارائه تخفیف مالیاتی از سوی دولت
- تغییر به شیرهای آب کارآمدتر
- آب‌بندی، نوسازی یا تعویض پنجره‌ها و درهای خارجی
- تکمیل سیستم‌های گرمایشی با پمپ حرارتی
دانمارک
دولت «مته فردریکسن» نخست‌وزیر اهداف مشخصی را برای کاهش مصرف گاز دانمارک در سطحی فراتر از هدف ۱۵ درصدی اتحادیه اروپا تعیین نکرده است. البته این کشور پیش از این به چنین هدفی دست یافته بود.
مقام‌های دولتی توصیه‌های زیر را به شهروندان ارائه کرده‌اند:
- خاموش کردن سیستم‌های گرمایشی در تابستان
- کاهش زمان دوش آب گرم روزانه شهروندان از ۱۵ دقیقه به پنج دقیقه. با این اقدام به طور متوسط حدود ۷۰۰ دلار در سال صرفه‌جویی می‌شود.
- استفاده از بند رخت به جای خشک‌کن برقی که صرفه‌جویی سالانه حدود ۳۵۰ دلار برای خانواده‌ها به همراه دارد.
- روشن کردن لوازم خانگی، مانند ماشین ظرفشویی در شب و ساعت‌های غیراوج برق که قیمت آن ارزان‌تر محاسبه می‌شود.
هلند
دولت هلند اقداماتی خاصی را برای زمستان امسال اجرا نمی‌کند و به شرکت دولتی گاز گفته است این کشور ذخایر کافی برای زمستان امسال خواهد داشت.
با این‌حال کارزار «اکنون در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنید!» مردم را تشویق می‌کند تا خانه‌های خود را با استفاده از پمپ‌های حرارتی، تهویه با عملکرد بازیابی انرژی، گرمایش آب با خورشید و عایق کاری بهتر برای سقف‌ها، کف‌ها و پنجره‌ها کارآمدتر کنند.
اتریش
وین متعهد شده با تاخیرانداختن در شروع روشنایی زمستانی برای بازارهای کریسمس در برخی هزینه‌ها صرفه‌جویی کند. آن هم در حالی که مراکز اسکی نیز ممکن است با برف مصنوعی کمتر و اعمال محدودیت در فعالیت‌های شبانه، روبرو شوند.
دولت ملی هنوز اقدامات اجباری را در مسیر پر کردن یکی از بزرگترین شبکه‌های ذخیره گازی قاره و رساندن آن تا سطح ۸۰ درصد از ظرفیت کامل اعمال نکرده است.
یونان
دولت نخست‌وزیر «کیریاکوس میتسوتاکیس» در ماه ژوئن(خرداد) اقداماتی را برای محدودکردن مصرف انرژی در بخش‌های عمومی کشورش تا ۱۰ درصد در آینده نزدیک اعلام کرد. این طرح صرفه‌جویی ۳۰ درصدی تا یک دهه بعد را هدف قرار داده است.
مقام‌های دولت آتن به سازمان‌هایی که در مصرف انرژی صرفه‌جویی کنند مشوق‌های مالی ارائه می‌دهند. دولت همچنین یک سیستم دیجیتال برای نظارت بر مصرف ایجاد خواهد کرد.
دستورالعمل دولت عبارتند از:
- کنترل دما در ساختمان‌ها
- خاموش کردن روشنایی‌ها و رایانه‌ها
- تغییرات در روشنایی خیابان
ایرلند
ایرلند از هدف اتحادیه اروپا مستثنی است زیرا بیشتر گاز خود را از بریتانیا تامین می‌کند اما این کشور نیز با راه‌اندازی کارزار «مصرف خود را کاهش دهید» مردم کشورش را تشویق می‌کند تا در زمستان امسال مصرف برق خود را کم کنند.
اروپایی‌ها پیشنهاد صرفه‌جویی حداقل ۱۵ درصدی را در کنار تعطیلی صنایع انرژی‌بر و اجرای قوانین سختگیرانه مصرف و حتی افزایش شدید قیمت انرژی به تصویب رسانده‌اندآیا فروپاشی قاره سبز نزدیک است؟
پرسشی که اکنون ذهن مقام‌ها و شهروندان اروپا را مشغول کرده این است که آیا قاره می‌تواند در یک زمستان سخت زنده بماند؟
بسیاری از کشورهای اروپایی تنها به این فکر هستند که به هر راهی، با کمترین هزینه و مشکل، زمستان را پشت سر بگذارند و زمان کافی را برای سال‌های بعد و گسست از انرژی روسیه داشته باشند. آنها پیشنهاد صرفه‌جویی حداقل ۱۵ درصدی را در کنار تعطیلی صنایع انرژی‌بر و اجرای قوانین سختگیرانه مصرف و حتی افزایش شدید قیمت انرژی به تصویب رسانده‌اند اما اگر زمستان امسال سخت‌تر از دوره‌های پیش باشد شرایط بسیار بدتر می‌شود.
نشریه «فارین پالسی» نوشت: اروپا در میانه بحران انرژی قرار دارد؛ جنگ اوکراین و نبود اطمینان در مورد آینده جریان گاز طبیعی سبب افزایش قیمت‌ها شده است. قیمت گاز طبیعی اکنون معادل هر بشکه نفت ۵۰۰ دلاری معامله می‌شود که ۱۰ برابر میانگین عادی است؛ اما با این حال ترس از کمبود بیشتر در زمستان و خانه‌های سرد، نگرانی‌ها را تشدید کرده است.
نشریه «تایم» نیز نوشت: ۲۷۹ میلیارد دلاری که دولت‌های اروپایی به‌تازگی برای کمک به مصرف‌کنندگان کوچک اختصاص داده‌اند در حال حاضر کافی نیست.
مقام‌های اروپایی به خود امید می‌دهند که شاید همانگونه که شوک دهه ۱۹۷۰ کمتر از آنچه که پیش‌بینی می‌شد فاجعه آمیز بود، زمستان امسال هم باعث خاموشی، جیره‌بندی یا فروپاشی قاره نشود. اما حتی اگر از فاجعه جلوگیری شود، مخمصه کنونی واقعیت امنیت‌شکننده انرژی اروپا و نیاز به افزایش انعطاف‌پذیری را در برابر شوک‌های آینده و تهدیدهای احتمالی برجسته می‌سازد.
پی‌نوشت:
https://time.com/۶۲۰۹۲۷۲/europes-energy-crisis-getting-worse
https://www.bloomberg.com/news/articles/۲۰۲۲-۰۸-۲۶/here-s-what-europe-is-doing-to-reduce-energy-consumption-for-winter#xj۴y۷vzkg
https://www.grid.news/story/economy/۲۰۲۲/۰۵/۲۸/the-real-reason-gas-is-so-damn-expensive-dont-just-blame-oil-prices
https://www.grid.news/story/economy/۲۰۲۲/۰۵/۲۸/the-real-reason-gas-is-so-damn-expensive-dont-just-blame-oil-prices