به گزارش خبرنگار ایرنا، به کارگیری متخلفان زیست محیطی برای حراست از عرصه‌های طبیعی ابتکاری قانونی است که در راستای سیاست حبس زدایی دستگاه قضا اجرا می‌شود و آن طورکه صاحب نظران معتقدند برکات بسیاری هم در پی دارد.
قانونگذار به دنبال پیگیری رویکرد زندان زدایی دست کم در جرایم سبک‌تر، سال ۹۲ در قالب بندهای قانونی ۶۴، ۶۶، ۷۹ و ۸۹ مجازات اسلامی، کم و کیف مجازاتهای جایگزین حبس را مشخص کرده است. جزای نقدی روزانه، محرومیت از حقوق اجتماعی و خدمات عمومی رایگان از این دسته اند؛ "حکم سبز" نیز در زمره این مجازات‌ها جای می‌گیرد که در قالب آن برخی از متخلفان زیست محیطی برای تامین نیازهای حفاظت محیط زیست به کار گرفته می‌شوند.
براساس ماده ۶۶ قانون مجازات اسلامی مرتکبان جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی آنها ۹۱ روز تا ۶ ماه حبس است، به جای حبس به مجازات جایگزین حبس محکوم می شوند؛ البته استفاده از این مقررات برای مجرمان و محکومانی است که سابقه کیفری نداشته‌اند یا از سابقه کیفری آنها بیشتر از ۵ سال نگذشته باشد.
صید، شکار و برداشت غیر قانونی از طبیعت و آلودگی محیط زیست نمونه‌هایی از تخلف‌های زیست محیطی است که برای رسیدگی به مراجع قانونی ارجاع می‌شود و در صورتی که متخلف شرایط ماده ۶۶ قانون مجازات اسلامی را داشته باشد با حکم سبز به سَمت ارائه خدماتی هدایت می‌شوند که پیشتر سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاد کرده است.
این کیفرهایی که حکم سبز قانون بر مجرمان حوزه محیط زیست روا می‌دارد، بسته به نیاز زیست محیطی جامعه میزبان متغیر است.
به گقته رییس اداره حقوقی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر بر اساس ماده‌های ۱۰ و ۱۱ قانون شکار و صید، شکارچیانی که بدون مجوز و پروانه شکار اقدام به این کار کرده باشند متخلف به حساب می‌آیند و مرتکبان جرایم عمدی که مجازات آنها حداکثر ۹۱ روز تا ۶ ماه باشد می‌توانند مشمول مجازاتهای جایگزین حبس شوند.
از همراهی با محیط بان تا سیراب کردن حیات وحش به حکم سبز قانون
آنطور که سیروس کرمی به خبرنگار ایرنا توضیح داد: بر اساس ماده ۷۹ قانون مجازات اسلامی، دستگاه‌ها به این منظور در مکاتبه با دستگاه قضا مواردی از حبس جایگزین که مد نظر انها است را مطرح می‌کنند و قاضی با رضایت بزه‌دیده و ارگان‌های مرتبط، این موارد را در صدور حکم مورد توجه قرار می‌دهد.
او برخی از این مجازاتهای جایگزین را اینطور برشمرد: همراهی با محیط بان‌ها، پاکسازی مناطق آلوده به پسماند، ساخت آبشخور برای حیات وحش، تهیه غذای پرندگان و علوفه برای حیات وحش، کاشت نهال و تهیه کتاب‌های زیست محیطی برخی از مجازات‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست به این منظور پیشنهاد کرده است.
کرمی گفت : حدود ۲ سال است که صدور حکم سبز در استان بوشهر مورد توجه قرار گرفته و تاکنون حدود ۱۵ حکم زیست محیطی جایگزین حبس در این استان صادر شده که بیشتر در شهرستان دشتستان بوده است.
به گفته او در نیمه نخست امسال هم سه مورد از متخلفان عرصه محیط زیست حکم سبز گرفته‌اند تا بجای رفتن به زندان به طبیعت بوشهر خدمت کنند؛ این افراد به کاشت ۷۰ اصله نهال کهور ایرانی در مراتع بخش شبانکاره و نگهداری از آن به مدت یک سال، پاکسازی بلوار شبانکاره دشتستان به گناوه، تهیه مخزن هزار لیتری آب و احداث آبشخور برای حیات وحش در آبپخش دشتستان محکوم شده‌اند.
در سال‌های اخیر اثرات سوء روحی و روانی زندان بر مجرمان به ویژه با حکم‌های سبک‌تر و هزینه سنگینی که این حبس‌ها به دولت تحمیل می‌کند مورد توجه کارشناسان و صاحبنظران حقوق و دستگاه قضا قرار گرفته است.
یکی از هدف‌های حبس اصلاح رفتار و بازپروری افرادی است که دست به نوعی تخلف و تقابل با قانون زده‌اند و اینکه حبس دست کم در برخی از جرایم تا چه میزان توانسته است این هدف را تحقق بخشد مورد پرسش واقع شده است.
رییس اداره حقوقی اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر به ۲ مورد از آثار مثبتی اشاره کرد که حکم سبز به بار می‌آورد؛ یکی تخفیف بار مالی برای دولت و دیگری فرهنگسازی زیست محیطی.
او توضیح داد: سال‌های گذشته شاهد تکرار جرایم از سوی متخلفان بودیم که سابقه حبس را در کارنامه داشتند و این کیفر مانع از تکرار جرم نشده بود اما حکم سبز دست کم این فرصت را ایجاد می‌کند تا این افراد از نزدیک با شرایط زیست محیطی آشنا شوند و این فرهنگسازی مانع از تکرار جرم می‌شود.
دشتستان؛ قطب حکم‌های سبز قضات بوشهر
دادگاه‌های شهرستان دشتستان بیشترین شمار حکم سبز را برای متخلفان زیست محیطی صادر کرده‌اند و می‌توان گفت این شهرستان به قطب استفاده از این امکان قانونی به نفع محیط زیست در استان بوشهر تبدیل شده است.
در این زمینه با رئیس اداره حفاظت محیط زیست دشتستان به گفت‌وگو پرداختیم؛ به گفته او این احکام که شمارشان در این شهرستان به حدود ۱۰ فقره می‌رسد، در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ صادر شده‌اند.
موسوی ضمن قدردانی از قاضی سهرابی و قاضی معصومی از قضات این شهرستان برای صدور این نوع حکم،عنوان کرد: ما می‌توانیم به وجود قضاتی در شهرستان افتخار کنیم که با آگاهی نسبت به اهمیت محیط زیست و دغدغه در این زمینه اقدام می‌کنند.
مطالعه و امتحان دادن کتاب‌هایی با محتوای زیست محیطی، احداث آبشخور، تامین هزینه‌های آبرسانی، خرید تانکر، پاکسازی طبیعت و درختکاری و حفاظت و آبرسانی به آن تا ۲ سال از نمونه حکمهایی که به نفع محیط زیست در این شهرستان صادر شده، چند نمونه اجرا شده و چند نمونه نیز هم اکنون در حال اجرا از سوی متخلفان است.
طرح یک چالش
هنگام که قانون به عنوان جایگزین حبس مجرم را مکلف به اقدامی زیست محیطی می‌کند، فرد در ارتباط با اداره حفاظت محیط زیست جامعه میزبان قرار می‌گیرد و بر نحوه فعالیت او نظارت می‌شود تا در زمان و با کیفیت مشخص شده آن را به اتمام برساند؛ آنگاه او تاییدیه‌ای می‌گیرد تا روال قانونی لازم انجام شود.
اما به گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دشتستان در اجرای این احکام یک چالش نیز وجود دارد که مانع از کارایی و تحقق هدف اصلاح رفتار فرد متخلف می‌شود؛ اینکه محکوم به اجرای حکم سبز قانون، فردی دیگر را به عنوان کارگر به کار می‌گمارد تا به عنوان نمونه پاکسازی محل تعیین شده را انجام دهد.
از نظر موسوی در این صورت اجرای حکم سبز کارایی لازم را ندارد، با این حال با توجه به تقلیل هزینه‌ای که از حبس برای دولت دارد و کمکی که به محیط زیست می‌شود، آثار مثبت خوبی دارد.
او دست شستن یکی از شکارچیان غیر قانونی این منطقه از شکار حیات وحش ارزشمند این منطقه را از آثار مثبت اجرای حکم سبز و آشنا شدن او با مخاطرات زیست محیطی دانست.
او می‌گوید پیشتر جلسه‌هایی با دستگاه قضایی در استان بوشهر گرفته شده است و مباحثی در این زمینه مطرح شده و اکنون برخی از قضات استقبال خوبی از بررسی و صدور حکم زیست محیطی جایگزین حبس داشته‌اند اما مباحث و چالش‌هایی هم در این زمینه مطرح است.
با توجه به آثار مثبت مالی، فرهنگی و زیست محیطی صدور حکم جایگزین حبس در نگاه نخست، میزان استقبال و چالش‌های این رویه در استان بوشهر را از مسئولان دادگستری جویا شدیم اما به رغم پیگیری‌های مکرر از اظهار نظر در این زمینه خودداری کردند.
اجرای حکم‌های جایگزینی حبس قانون مجازات اسلامی که در اصطلاح رسانه‌ای "سبز" نام گرفته است، از دشت آزادگان خوزستان آغاز شد اما امروز همسو با رویه حبس زدایی در سراسر کشور صادر و اجرا می‌شود و هر گاه خبری از صدور یکی از این احکام منتشر می‌شود امیدی سبز در دلهای دوستدار طبیعت جوانه می‌زند.