دانشگاه‌های تهران و برخی شهرهای ایران سال تحصیلی ۱۴۰۱ را با اعتراض‌هایی نسبت به حادثه تاسف‌بار درگذشت دختری جوان به نام "مهسا (ژینا) امینی"، آغاز کردند که در ابتدا بیشتر در فضای دانشگاهی و با رعایت نسبی چارچوب‌ها به وقوع پیوست ولی در ادامه با سوءاستفاده برخی عوامل خارجی به زمینه‌ای برای رفتارهای هنجارشکنانه تبدیل شد و اوج آن در اعتراضات یکشنبه (۱۰ مهر) برخی دانشجویان و گروه‌های دانشجویی در دانشگاه صنعتی شریف رخ داد که شماری از عناصر بیگانه از فرصت اعتراض دانشجویان بهره‌برداری کردند.
با وجود این، روسای دانشگاه‌های مختلف، وزیر علوم و معاونان آن و نهاد رهبری در دانشگاه‌ها ضمن تاکید بر رعایت قوانین، اعتراض‌ها در چارچوب شئون دانشگاه‌ها را به رسمیت شناخته و در مواردی که دانشجویان بازداشت شدند، با تلاش از ادامه بازداشت آنها جلوگیری کردند به طوری که امروز (سه‌شنبه، ۱۹ مهر) که حدود سه هفته از اعتراض‌ها می‌گذرد کمتر دانشگاهی دانشجوی بازداشتی دارد و روند برگزاری کلاس‌ها در دانشگاه‌های مختلف به سمت عادی‌شدن می‌رود.
عبدالحسین کلانتری در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد وظیفه دانشگاه‌ها در این ایام با توجه به اعتراض‌ها گفت: دانشگاه پویاترین و سرزنده ترین نهاد کشور است. زیرا در آن ترکیب بی‌نظیری از جوانی، آرمانگرایی، دغدغه‌مندی، مسئولیت اجتماعی و جستجوگری وجود دارد. بنابراین دانشگاه پررویدادترین نهاد کشور نیز هست، به طوری که شاید هیچ نهاد و سازمانی در کشور به اندازه دانشگاه‌ها رویدادهای علمی، فناوری، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، دینی، کارآفرینی و دیگر رویدادها را نداشته باشند.
وی ادامه داد: این رویدادها عموما توسط خود دانشجویان و در قالب گروه‌های مختلف دانشجویی توسط تشکل‌های دانشجویی، انجمن‌های علمی، هیات‌های مذهبی، کانون‌های فرهنگی و هنری و مانند آن برگزار می‌شود. جشنواره ها، همایش‌ها، اردوها، نشست‌های علمی، مناظرات سیاسی و برنامه‌های فرهنگی نمونه های مرسوم و پرتکرار این رویدادهاست.
اعتراض در دانشگاه‌ها موضوع نادری نبوده و نیست
معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم اعتراض را هم نمونه ای از این فعالیت‌ها دانست و گفت: اگرچه اعتراض‌ها فراوانی زیادی ندارد، همواره در دانشگاه‌ها وجود داشته و مرسوم بوده و از این حیث موضوع پیچیده و نادری نبوده و نیست.
اگر اعتراض در مدار قانون باشد و اخلاق و آداب مدارا و گفت و گو و دستورالعمل‌های محیط دانشگاه در آن رعایت شود و آسیبی به کارکرد اصلی دانشگاه که علم آموزی است وارد نکند، می تواند به فرآیندهای هویت یابی دانشجویان کمک و نسلی خلاق و نقاد را تربیت کند.
وی تاکید کرد: بر همین اساس همواره تاکید داشته و کماکان داریم که فعالیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در دانشگاه باید توسط دانشجویان و مجموعه های دانشجویی صورت گیرد و کارها تا حد امکان به آنها واگذار شود. زیرا این فعالیت‌ها و برنامه ها عنصر اصلی جامعه پذیری دانشجویان است و آنها را برای ورود به جامعه و پذیرش نقش‌های اساسی آماده می کند.
کلانتری تصریح کرد: دانشجویان آینده سازان جامعه هستند. البته ممکن است این دانشجوها و گروه‌های دانشجویی دچار خطا شوند، اما اولا باید سعی کرد با مشورت‌های مناسبی که صورت می‌گیرد از میزان خطاها کاست و اگر دچار خطا می شوند، هزینه خطا را کاهش داد و فرصتی فراهم کرد که این خطاها جبران شود.
وی ادامه داد: در نهایت قواعد و آیین‌نامه‌های مناسب برای تنظیم گری فضای فرهنگی و اجتماعی دانشگاه وجود دارد که می شود از آنها استفاده کرد. ضمن آنکه هزینه خطای دانشجو در محیط دانشگاه به مراتب کمتر از خطای او در خارج از محیط دانشگاه است و یادگیری و تجربه اندوزی را برای او همراه خواهد داشت.
فرآیندهای جامعه‌پذیری را در دانشگاه و آموزش و پرورش باید احیا کرد
معاون وزیر علوم گفت: در ماجرای اخیر هم تحول و مدارا و هم هدایت دانشجویان معترض به چارچوب های قانونی و اخلاقی و متناسب با شئونات دانشگاه مورد سفارش قرار گرفت و روسا و معاونین دانشگاه‌ها همکاری خوبی در این زمینه داشتند. حتی در مواردی که این اعتراضات با تحرکات خارج از قانون و اخلاق همراه شد، سعی بر اغماض و تحمل و مدارا بوده است.
اما واقعیت تلخ این است که معدود رفتارهای خارج از عرف و قانون در دانشگاه و خشونت‌های کلامی و رفتاری، مدیریت فضا را بسیار دشوار کرد و تصویر خوبی را از دانشگاه مخابره نکرد که باید مورد واکاوی قرار بگیرد و علل آن شناسایی شود.
استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: بخش زیادی از این رفتارها، چنانکه بارها و بارها نیز قبلا بیان شده ناشی از اختلال در فرآیندهای جامعه پذیری در نتیجه همه‌گیری کرونا و مجازی شدن مدارس و دانشگاه‌ها بوده است. بنابراین باید فرآیندهای جامعه پذیری را در آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها مجددا احیا و تقویت کرد.
کمامان معتقدیم و به دانشگاه‌ها تاکید کردیم؛ ظرفیت‌های خوبی در دانشگاه‌ها برای مدیریت فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی دانشگاه‌ها وجود دارد که باید از آنها استفاده کرد و این نکته مورد پذیرش نهادهای بیرون از دانشگاه قرار گرفته است. همچنین به دانشجویان، مجموعه‌های دانشجویی و حتی معترضان تاکید می‌کنیم از ظرفیت‌های قانونی موجود استفاده و برنامه ها و فعالیت‌های خود را با استفاده از این فرصت‌ها پیگیری کنند تا دانشگاه از نظم، قانون و علم‌آموزی و پژوهش خارج نشود.
کلانتری در مورد نقش تشکل‌ها و مجموعه های دانشجویی و کمک به روشنگری به‌ویژه در موقعیت‌هایی مشابه موقعیت فعلی گفت: نقش مجموعه های دانشجویی تمرین فعالیت گروهی، پرورش مسئولیت اجتماعی و هدایت و پیگیری علائق و آرمان‌ها و سلایق دانشجویی است. بنابراین مجموعه ها حکم نهادهای مدنی و حلقه های میانی را در دانشگاه دارند.
متاسفانه این مجموعه ها نیز در نتیجه همه‌گیری کرونا بسیار آسیب دیدند و کثیری از این مجموعه ها تعطیل شدند. تعطیلی این مجموعه ها به این معنی است که جامعه دانشجویی ما تبدیل به یک جامعه توده ای شده است؛ بنابراین برخی فعالیت‌های خارج از عرف و قانون در دانشگاه نتیجه توده ای شدن جامعه دانشجویی و نداشتن نماینده تمام دانشجویان توسط مجموعه های دانشجویی است.
کلانتری گفت: به همین علت در پساکرونا تمام سعی ما این بوده و هست و مکرر به مسئولان دانشگاه ابلاغ کردیم این مجموعه های دانشجویی را احیا کرده و توسعه دهند. منظورم تشکل‌های دانشجویی و اسلامی، کانون‌های فرهنگی و هنری، انجمن‌های علمی و مانند آنها است.
از ظرفیت کرسی‌های آزاداندیشی و مناظرات استفاده شود
وی خاطرنشان کرد: اگر این مجموعه ها فعال شوند و در چارچوب قانون فعالیت‌های خود را گسترش دهند، دانشگاه در عین سرزندگی و پویایی و نشاط، همراه با نظم و آرامش خواهد بود. ظرفیت‌های کرسی‌های آزاداندیشی، مناظرات و سخنرانی و نقد ظرفیت‌های خوبی است که در اختیار مجموعه های دانشجویی و دانشجویان و حتی اساتید قرار دارد. باید فضای گفت و گویی میان اساتید با یکدیگر، اساتید با دانشجویان و دانشجویان با دانشجویان را فعال کرد همچنانکه مقام رهبری تاکید داشتند باید حضور مسئولان در دانشگاه و تقویت فرهنگ پاسخگویی و تبیین به طور جدی دنبال شود.
معاون وزیر علوم گفت: به هر حال، دانشجو فردی آرمانگرا و نسبت به محیط پیرامون خود و مسائل جامعه همچون ارزش‌ها و آرمان‌هایی نظیر آزادی، عدالت، استقلال و حق طلبی حساس است اما آنچه مهم است پیگیری این مطالبات و آرمان‌ها در چارچوب قانون و با اتکا به عقلانیت است و نه با اتکای صرف بر هیجانات و احساسات و داده ها و تحلیل‌های غلط. از قضا دانشجو به خاطر حضور در محیط عقلانی و علمی دانشگاه بیش از بسیاری گروه‌ها امکان تحلیل دقیق و علمی وقایع و پدیده ها را دارد و باید از این فرصت بی‌نظیر به نحو احسن استفاده کرد.
وی در پاسخ به این سوال که دانشجویان چطور می‌توانند صف خود را از اغتشاشگران جدا کنند، اظهار داشت: تنها عاملی که جامعه را نظم می بخشد و دانشگاه را در مسیر خود قرار می دهد قانون است و اگر قانون مورد خدشه قرار گیرد، هیچ کس نفع و سودی نخواهد برد الا دشمنان و معاندین این مرز و بوم.
کلانتری گفت: اساسا خروج از مدار قانون هر فعلی را مجاز می کند؛ بنابراین این رویه حتی به نفع قانون شکنان هم نیست. خشونت موجب افزایش خشونت می شود و صد البته از جمعیت هوادار معترضان نیز خواهد کاست. کمااینکه در همین مدت، با افزایش خشونت کلامی و رفتاری برخی دانشجویان، بسیاری از دانشجویان صف خود را از آنها جدا کردند؛ بنابراین قانون ممیز است و دانشگاهیان باید به قانون توجه کرده و در آن مسیر گام بردارند. فصل ممیز قانون است.