به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، آیین بزرگداشت روز حافظ و رونمایی از نسخه خطی و نفیس و هنری دیوان حافظ زینب اوراق گل امروز سه‌شنبه ۱۹ مهر ۱۴۰۱ در سالن فرهنگ سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزارشد.
در این آیین عصمت مومنی معاون کتابخانه ملی، حسن انوری عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب پارسی، نوشاد رکنی نسخه‌شناس و عضو کمیته نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی، محمدهادی ناصری سرپرست اداره کل حوزه ریاست روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مصطفی آجرلو سرپرست اداره کل روابط عمومی کتابخانه ملی، محمدحسن سمسار نسخه‌شناس، زهرا مدرسی مدیر کل نسخ خطی کتابخانه ملی و نسخه‌شناس‌ها و کارشناس‌های این حوزه حضور داشتند.
عصمت مومنی معاون کتابخانه ملی درباره توجه سازمان اسناد و کتابخانه ملی در جمع‌آوری و حفاظت از نسخ خطی گفت: سازمان اسناد و کتابخانه ملی در نظر دارد در راه ارتقای توجه و حفاظت از نسخ خطی نفیس قدم بردارد و نسخه خطی و نفیس و هنری دیوان حافظ یکی از نمونه‌های همین اقدامات است.
حافظ توانسته بهترین کلمات را از فارسی بیرون بکشد و به کار ببرد
حسن انوری با اشاره به اینکه جامی ادبیات حافظ را در حد طاقت بشری دانسته‌است، بیان کرد: حافظ پژوهان هم بر این نکته تاکید داشتند. محمد گل‌اندام بعد از مرگ حافظ دیوان او را جمع کرده و مقدمه‌ای بر آن نوشته است. البته باید توجه داشت علامه محمد قزوینی که برای نخستین بار دیوان حافظ را چاپ کرد، تردید می‌کند که گل‌اندام وجود حقیقی داشته باشد و فکر می‌کرد شاید این اسم مستعار باشد، اما بعدها چند شعر از او پیدا و مستند شد که گل‌اندام وجود دارد.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب پارسی درباره مقدمه گل‌اندام برای دیوان حافظ توضیح داد: در این مقدمه جمله‌ای نوشته شده‌است که درباره آن توضیح می‌دهم. گل‌اندام در مقدمه نوشته: بی‌تکلّف هر درّ و گوهر که در طرف دکّان جوهری طبیعت موجود بود از بهر زیب و زینت دوشیزگان خلوت سرای ضمیرش در سلک نظم کشیده، لاجرم چون خود را بلباس و کسوت عبارت و حلیهٔ استعارت آراسته دید زبان بدعوی برگشاد. اگر استعاره را از این عبارت برداریم، دُر و گوهر به معنی بهترین لغات زبان فارسی است و دوشیزگان خلوت نکاتی است است که به ذهن حافظ می‌رسید و آن‌ها را به نظم می‌گفت. یعنی حافظ توانسته بهترین کلمات را از فارسی بیرون بکشد و به کار ببرد.
حافظ عارف نبود
به گفته انوری قصد حافظ گفتن کلام به بهترین صورت است و حافظ دنبال معنی نبود، در نتیجه در دیوان حافظ تناقض زیاد است زیرا حافظ نمی‌خواست یک فکر را به مردم تحمیل کند.
او ادامه داد: بعضی می‌گویند حافظ جبری است زیرا گفته: بارها گفته‌ام و بار دگر می‌گویم/ که من دلشده این ره نه به خود می‌پویم. این در حالی است که حافظ در بیت دیگر گفته‌است: چرخ برهم زنم ار غیرِ مرادم گردد/ من نه آنم که زبونی کَشَم از چرخِ فلک. این دو بیت در تضاد یکدیگر هستند.
حافظ در بسیاری از مسائل هرچه گفته، ضد آن را هم گفته است، اما مسائلی هم هست که اینطور نیست. برای مثال ۲۵۰ بار از کلمه عشق استفاده کرده عشق بهترین و ناب‌ترین فکر حافظ است
انوری با اشاره به اینکه برخی حافظ را عارف می‌دانند، در صورتی که او عارف نبود، توضیح داد: حافظ بیتی را سروده : دوش وقتِ سَحَر از غُصه نجاتم دادند/ واندر آن ظلمتِ شب آبِ حیاتم دادند. اما جایی هم می‌گوید: چندان که زدم لاف کرامات و مقامات/ هیچم خبر از هیچ مقامی نفرستاد/ حافظ به ادب باش که واخواست نباشد/ گر شاه پیامی به غلامی نفرستاد. یعنی می‌گوید عارف نیستم.
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب پارسی با تاکید بر اینکه حافظ هر نوع ادعای عرفان را رد کرده‌است، افزود: در گذشته هم برای دیوان حافظ شرح عرفانی نوشتند و امروز هم دلایل عرفانی بیان می‌شود اما حافظ این‌ها را رد می‌کند. همچنین حافظ در مجلس بزم حاکمان شرکت می‌کرد به این دلیل است که او نمی‌تواند در عرفان و سکوت باشد.
عشق بهترین و ناب‌ترین فکر حافظ است
انوری با بیان اینکه حافظ در برخی از موضوع‌ها تناقض ندارد، توضیح داد: نمی‌توان گفت که حافظ از نظر فکری مانند فیلسوف است زیرا فکر سالمندی دارد، و در بسیاری از مسائل هرچه گفته، ضد آن را هم گفته است، اما مسائلی هم هست که اینطور نیست. برای مثال ۲۵۰ بار از کلمه عشق استفاده کرده و ضد آن چیزی نگفته و عشق بهترین و ناب‌ترین فکر حافظ است.
او با بیان اینکه بسیاری دنبال این هستند که حافظ برای امروز چه پیامی دارد، گفت: باید در این مورد به این نکته توجه کرد که حافظ پرورده قرن هشتم و مسائل آن روز است. ما در قرن ۱۵ زندگی می‌کنیم، فردی که در قرن هشتم می‌زیست نمی‌تواند برای قرن ۱۵ تصمیم‌گیری کند، مسائلی امروز مطرح است که حافظ به آن‌ها فکر نمی‌کرد، در این روزگار باید با عقل جمعی و نه عقل فردی تصمیم بگیریم. البته می‌توانیم درباره مسائلی از حافظ یا سعدی استفاده کنیم مانند مسائل مربوط به عشق و علاقه برای ساختن جامعه، خانواده و ... از این بزرگان کمک بگیریم.
این نسخه تا به امروز به خوبی نگهداری شده است
نوشاد رکنی در بررسی نسخه خطی و نفیس و هنری دیوان حافظ زینب اوراق گل توضیح داد: وقتی گروه نسخه‌شناسی کتابخانه ملی این نسخه را دیدیم، باقی کارها تعطیل شد، این نسخه روح و ویژگی جذابی داشت. برای مثال معمولا در دیوان‌های حافظ مجالس تصویر متعدد نیست. در صورتی که این نسخه ۹۲ تصویر به سبک کشمیری و هندی دارد.
این نسخه‌شناس و عضو کمیته نسخ خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی با تاکید بر اینکه ویژگی‌ها فقط منحصر به تصاویر نیست، افزود: یکی از ویژگی‌های نسخه تنوعی بود که در استفاده از گل‌ها داشت، در دوره‌ای اکبر شاه (شاه امپراتوری مغول) علاقه‌ای به ورود گل و گیاه به ایران داشت و ورود این گل‌ها بر روی نگارگری ایران تاثیر گذاشت. گل‌هایی که شاید در ایران از بین رفته بودند، دوباره در نگارگردی وارد شد.
او ادامه داد: اکبر شاه از یک نقاش دربار خواست که گل‌ها را دقیق و با جزئیات نقاشی کند و این روند به شناخت گل‌ها کمک می‌کند. در ابتدای هر غزل این نسخه دو گل نقاشی شده‌اند، البته نه به دقت گل‌های دربار اکبر اما وضوح خوبی دارد.
به گفته رکنی کاغذ ترمه هندی ویژگی دیگر این حافظ نفیس و هنری است. معمولا نسخ خطی با کاغذ ترمه هندی آسیب و صدمه دیده است؛ اما این نسخه صدمه‌ای ندارد که نشان دهنده درست نگه داشته شدن آن است.
در پایان این نشست غلامرضا امیرخانی، مصطفی آجرلو، حسن انوری، محدحسن سمسار، زهرا مدرسی و محمدهادی ناصری از نسخه خطی و نفیس و هنری دیوان حافظ زینب اوراق گل رونمایی کردند.