به گزارش ایرنا، با پایان یافتن سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ ، چهارمحال و بختیاری پانزدهمین سال متوالی خشکسالی خود را پشت سر گذاشت.
باور این موضوع برای استانی که روزی یکی از قطب‌های بارش برف شناخته می‌شد و در حدود ۱۱ درصد آب شیرین کشور را تولید می‌کرد سخت است اما نه تنها گریزی از این واقعیت وجود ندارد بلکه اگر این موضوع از همان سال‌های ابتدایی ورود به دوران خشکسالی جدی گرفته می‌شد امروز وضعیت منابع آب این استان به وخامت شرایط کنونی نبود.
خشکسالی‌های اخیر چهارمحال و بختیاری از سال آبی ۸۵-۸۶ آغاز شد و در طول این دوران وضعیت منابع آب این استان هر سال با کسری قابل توجهی روبرو بود به طوری که در سال آبی گذشته اثر خشکسالی به مغز استخوان این استان رسید و جریان آب یکی از پرآب‌ترین و مهمترین چشمه‌های کشور با عنوان چشمه کوهرنگ خشک شد و تامین آب شرب برای شهرها و روستاهای در مسیر خط انتقال این چشمه با بحران روبرو شد. در این زمینه بیشتر بخوانید:
- جریان آب چشمه کوهرنگ چهارمحال و بختیاری خشک شد
- حلقه تنگ خشکسالی بر گِرد چشمه‌های چهارمحال و بختیاری
- بی‌آبی بی‌سابقه در سرچشمه کارون و زاینده‌رود
از دیگر پیامدهای خشکسالی و تغییر اقلیم در چهارمحال و بختیاری، ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدن هر ۱۰ دشت اصلی استان است که در پی آن فرونشست زمین در برخی از دشت‌های استان گزارش شده است.
همچنین شواهد موجود نشان می‌دهد رودخانه ۹۵ کیلومتری بازفت از سرشاخه‌های کارون نیز بسیار کم‌آب شده و بستر رودخانه‌ای که روزگاری عشایر کوچرو این استان به سختی از آن عبور می‌کردند در بخش‌هایی به طور کامل خشک شده است که تصاویر بیشتر آن در اینجا قابل مشاهده است.
یک سال خشک دیگر پیش روی استان
بنا بر پیش‌بینی‌های اداره‌کل هواشناسی استان، کاهش بارش‌ها و وقوع خشکسالی برای سال آبی جدید ( ۱۴۰۱-۱۴۰۲) نیز تکرار می‌شود به‌طوری‌که بارش‌های پاییز با تاخیر و از نیمه آذر آغاز می‌شود و به نرمال نمی‌رسد و بارش‌های زمستان نیز در برخی از نقاط استان کمتر از نرمال خواهد بود.
علاوه‌بر کاهش بارش‌ها در پاییز و زمستان امسال، دما نیز بین یک تا یک و نیم درجه افزایش پیدا می‌کند که این وضعیت حاکی از آنست که سال خشکی را در پیش خواهیم داشت.
معاون توسعه و پیش‌بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری با بیان این موضوع به خبرنگار ایرنا گفت: علاوه‌بر کاهش بارش‌ها در پاییز و زمستان امسال، دما نیز بین یک تا یک و نیم درجه افزایش پیدا می‌کند که این وضعیت حاکی از آن است که سال خشکی را در پیش خواهیم داشت.
معصومه نوروزی تصریح کرد: حتی اگر تغییراتی در پیش‌بینی‌ها و داده‌های هواشناسی رخ دهد و بارش‌ها در سال پیش رو به نرمال هم برسد اما کمبود منابع آب به گونه‌ای است که باید همچنان خود را برای سازگاری با خشکسالی آماده کنیم.
وی افزود: وقوع یک دوره ۱۵ ساله خشکسالی استان را با کمبود بیش از یک هزار و ۵۰۰ میلیمتر معادل بارش‌های سه سال زراعی روبرو کرده است که جبران آن بسیار به سختی امکانپذیر است.
شاید در این میان این سوال مطرح شود که این دوران خشکسالی چه زمانی به پایان می‌رسد و تا آن زمان در مواجهه با این شرایط چه باید کرد؟
کارشناسان در پاسخ به این سوال با اشاره به قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان و تکرار دوره‌های خشکسالی در کشور زمان دقیقی برای پایان سال‌های کم بارش تعیین نمی‌کنند و معتقدند با توجه به تغییرات اقلیمی در جهان و گرمایش زمین باید شرایط زندگی خود را با سال‌های کم بارش و خشک تطبیق داد و به بیانی دیگر باید با این شرایط سازگار شد.
کارشناسان بر این عقیده هستند که به جای مقابله با خشکسالی باید با آن همزیستی کرد. سازگاری با خشکسالی به معنای سازوکار عبور از بحران آبی با مدیریت تقاضا است.
با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد این مهم در استان چهارمحال و بختیاری طی سال‌های گذشته چندان مورد توجه قرار نگرفته و همین موضوع چالش‌هایی را برای این استان بوجود آورده است.
غفلت از سازگاری با خشکسالی در سال‌های گذشته
یک کارشناس حوزه آب و رییس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با انتقاد از این موضوع که در خصوص سازگاری با خشکسالی اقدامات قابل توجهی در سطح کشور و استان طی سال‌های گذشته انجام نشده است، به خبرنگار ایرنا گفت: ایران کشوری است که در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده و خشکسالی‌های متوالی در دوره‌های مختلف در کشور و استان رخ داده است این در حالیست که این واقعیت را در برنامه‌ریزی‌ها در نظر نگرفته‌ایم.
روح‌الله فتاحی افزود: سازگاری با خشکسالی به ما می‌گوید که باید برای ۴۰ تا ۶۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر خود برنامه‌ریزی کنیم تا در آینده با مشکل مواجه نشویم اما در سال‌های گذشته ما بیش از حد توان منابع و به ویژه از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت کرده‌ایم و همین موضوع سبب شده تا در طول ۳۰ سال اخیر تمامی دشت‌های استان به وضعیت ممنوعه و ممنوعه بحرانی گرفتار شود.
وی عملکرد استان در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری را ناکافی ارزیابی کرد و گفت: در طول سال‌های گذشته تمام تمرکز استان بر بهره‌گیری از منابع آب زیرزمینی معطوف شده و طرح‌های قابل توجهی برای مهار آبهای سطحی استان اجرا نکرده‌ایم بطوریکه در حال حاضر سطح آب در برخی از دشت‌های استان ۳۰ متر افت کرده است.
در سال‌های گذشته نتوانستیم منابع آب موجود را به خوبی حسابداری کنیم از همین رو با ورشکستگی آب روبرو شده‌ایم.
عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد با طرح اصطلاح «حسابداری آب» به معنای ایجاد تناسب بین منابع و مصارف، اظهار داشت: در گذشته نتوانستیم منابع آب موجود را به خوبی حسابداری کنیم از همین رو با ورشکستگی آب روبرو شده‌ایم.
فتاحی با بیان اینکه آبهای زیرزمینی منبع پایداری به شمار نمی‌رود، تصریح کرد: این در حالی است که در سند آمایش سرزمین استان برای توسعه صنعت و کشاورزی به منابع آب زیرزمینی اتکا شده است از همین رو طرح‌هایی که بر منابع آب ناپایدار متکی شوند بی‌شک استان را به سمت توسعه پایدار هدایت نمی‌کند.
وی با اشاره به تدوین طرح سازگاری با کم‌آبی و سند راهبردی آب استان در سال ۱۳۹۳ در مرکز تحقیقات دانشگاه شهرکرد، افزود: اگر این ۲ طرح به مرحله اجرا می‌رسید بی‌شک منابع آب استان در وضعیت بهتری قرار داشت.
سازگاری با کم‌آبی نیازمند زیرساخت‌های مناسب است
یکی از مهمترین دلایل تمرکز استان بر منابع آب زیرزمینی نبود زیرساخت‌های مناسب برای بهره‌گیری از منابع سطحی است.
از سوی دیگر مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با وجود اینکه تایید کرد در خصوص سازگاری با خشکسالی در سال‌های گذشته اقدامات چندانی در استان انجام نشده و تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله بسیاری وجود دارد، یکی از مهمترین دلایل این موضوع را نبود زیرساخت‌های مناسب در استان عنوان کرد و گفت: این استان از منابع آب سطحی برخوردار است اما بسترهای مناسبی برای بهره‌گیری از آن ایجاد نشده است و همین موضوع سبب شده تا به منابع آب زیرزمینی فشار وارد شود و نتوایم بین تقاضا و عرضه آب تعادل ایجاد کنیم.
فردوس کریمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: نبود زیرساخت‌های مناسب در استان سبب شده تا برخی شهرها و روستاهای استان برای تامین آب در مضیقه قرار گیرند هرچند وزارت نیرو تلاش دارد سازوکارهایی برای ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر خطوط انتقال آب، مخازن، تصفیه‌خانه و شبکه‌های توزیع آب در استان فراهم کند.
بنا بر آخرین گزارش‌ها، ۱۸ هزار و ۴۹۳ نفر در ۷۰ روستای این استان با تانکر آبرسانی می‌شوند. این روستاها در تمامی نقاط استان به ویژه در شهرستان‌های لردگان، خانمیرزا و اردل پراکنده شده‌اند و برخی از این روستاها به سبب خشکیدگی مخازن آب و برخی به سبب نبود خطوط آبرسانی با تانکر آبرسانی می‌شوند.
علاوه‌بر روستاها تعدادی شهر در شهرستان‌های شهرکرد، بروجن و بن نیز با تنش آبی روبرو هستند و به ویژه در فصل تابستان با قطعی مکرر آب روبرو شده به طوری که با آبرسانی سیار بخشی از نیاز این شهرها تامین می‌شود.
وی تصریح کرد: اگر چه در سال‌های اخیر به ویژه ۲ سال گذشته اعتبارات عمرانی قابل توجهی از سوی شرکت آب منطقه ای استان جذب شده است به‌طوری‌که در سال جاری ۹۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای اجرای طرح‌های عمرانی و آبرسانی در استان جذب شد اما برای بهره‌گیری از منابع آب سطحی، احیای دشت‌ها و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی می‌طلبد تا در حوزه آبخیزداری و آبخوانداری اعتبارات بیشتری به استان اختصاص داده شود.
مدیرعامل آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری سازگاری با خشکسالی را یک ضرورت دانست و گفت: باید بتوانیم بین عرضه و تقاضای آب در استان تناسب ایجاد کنیم که در همین راستا با مصرف بهینه در بخش شرب و اصلاح الگوی کشت و هدایت کشاورزان به سمت کشت‌های گلخانه‌ای می‌توان پیامدهای خشکسالی را در استان مدیریت کرد.
کریمی خاطرنشان کرد: در خصوص سازگاری با خشکسالی هرچند اقداماتی در استان شده است اما هنوز تا رسیدن به وضعیت مطلوب فاصله داریم و ضروری است تا در هر سه بخش شرب، کشاورزی و صنعت اقدامات و برنامه‌های بیشتری برای سازگاری با خشکسالی اجرا شود.
با وجود غفلت‌هایی که در گذشته نسبت به مقوله مهم سازگاری با خشکسالی در کشور و استان صورت گرفته اما مسوولان دولت سیزدهم نسبت به این مهم آگاه هستند و همواره بر آن تاکید دارند به گونه‌ای که احمد وحیدی وزیر کشور در دی ماه سال گذشته در پیامی به مناسبت روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی به این موضوع پرداخت و سازگاری و همزیستی را کلیدی‌ترین مفهوم در مواجهه با شرایط کم‌آبی عنوان و تاکید کرد: باید شرایط اقلیمی ایران را مبنای هرگونه راهبرد، برنامه و اقدام در بهره‌برداری از منابع آب قرار داد.
دولت سیزدهم به دنبال اجرای طرح‌هایی برای سازگاری با خشکسالی است که جدیدترین آن طرح اصلاح الگوی کشت است.
در بند «ت» ماده ۳۵ برنامه ششم توسعه بر موضوع اصلاح الگوی کشت تاکید شده است و هرچند مقرر بود تا در سال ۹۶ این سند تدوین و در طول برنامه ششم اجرا شود اما این موضوع در طول این سال‌ها مغفول ماند تا اینکه به تازگی اجرای این سند در دومین جلسه شورای عالی آب با حضور رییس‌جمهور به تصویب رسید و باید منتظر بود تا دستورالعمل و تعهدات استان‌ها ابلاغ شود.
از آنجاکه در حدود ۹۰ درصد آب تولیدی در کشور به مصرف بخش کشاورزی می‌رسد از همین رو ضرورت اجرای طرح سازگاری با خشکسالی در این بخش از اهمیت بیشتری برخوردار است.
مسوولان جهاد کشاورزی استان عنوان می‌کنند که با وجود اینکه در سال‌های اخیر حرکت‌هایی برای سازگاری با کم‌آبی در این بخش آغاز شده اما برنامه‌های دولت سیزدهم می‌تواند این حرکت کُند را شتاب بخشد.
کشاورزی استان در مسیر سازگاری با خشکسالی
رییس سازمان جهاد کشاورزی چهارمحال و بختیاری در همین پیوند به خبرنگار ایرنا گفت: این سازمان از سال‌های اخیر تلاش کرد تا با بهره‌وری در مصرف آب این بخش را با شرایط خشکسالی سازگار کند به‌طوری‌که در سال ۹۸ با مصرف یک میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب آب ۹۰۰ هزار تن محصول در استان برداشت شده است اما در سال زراعی گذشته (۱۴۰۰-۱۴۰۱) با در اختیار داشتن کمتر از ۷۵۰ میلیون مترمکعب آب بیش از یک میلیون و ۵۵۰ هزار تن محصول تولید کرده است.
از ۱۲۰ هزار هکتار اراضی آبی استان، ۶۹ هزار هکتار معادل ۵۹ درصد اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده است در حالیکه متوسط کشوری این عدد ۴۵ درصد است.
حسین برزگر با بیان اینکه چهارمحال و بختیاری از استان‌های پیشرو کشور در اجرای سامانه‌های نوین آبیاری است، تصریح کرد: از ۱۲۰ هزار هکتار اراضی آبی استان، ۶۹ هزار هکتار معادل ۵۹ درصد اراضی به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده است در حالی که متوسط کشوری این عدد ۴۵ درصد است.
وی افزود: در طول سال‌های اخیر توسعه کمی در بخش زراعت به ویژه در اراضی آبی نداشته‌ایم بلکه از ۸۷ هزار هکتار اراضی آبی به ۷۸ هزار هکتار کاهش یافته است اما در توسعه باغات در اراضی شیب‌دار افزایش کمی داشته‌ایم.
عزم جدی دولت سیزدهم برای اصلاح الگوی کشت
رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری با اشاره به اهمیت اصلاح الگوی کشت در افزایش راندمان آب در بخش کشاورزی، اظهار داشت: دولت سیزدهم با تصویب سند اصلاح الگوی کشت گام بزرگ و مهمی را برای تحقق سازگاری با خشکسالی برداشته است.
برزگر، اجرای مطلوب این طرح را نیازمند همکاری تمام قوا و دستگاه‌هایی نظیر وزارت نیرو، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها دانست و گفت: اگر بخواهیم این برنامه را به خوبی عملیاتی کنیم باید به معنای واقعی از کشاورز حمایت شود و تحقق این مهم می‌طلبد تا مجلس شورای اسلامی مشوق‌های قانونی برای این منظور درنظر بگیرد.
وی در ادامه به دیگر طرح‌های دولت سیزدهم برای سازگاری با خشکسالی در بخش کشاورزی اشاره کرد و گفت: جهش تولید در دیم‌زارها از مهمترین این طرح‌ها به شمار می‌رود و چهارمحال و بختیاری نیز یکی از ۱۶ استان پایلوت کشور در این بخش است و تعهد دارد تا در سال جاری ۳۰ هزار هکتار اجرا کند.
رییس سازمان جهادکشاورزی چهارمحال و بختیاری همچنین به اجرای طرح کشاورزی قراردادی در استان اشاره کرد و افزود: این طرح امسال با کشت غلات در استان آغاز شده است و از آنجا که قدرت ریسک‌پذیری کشاورزی را بالا می‌برد و نهاده‌ها از سوی پیمانکار به موقع تامین می‌شود می‌تواند باعث افزایش عملکرد شود.
برزگر حذف مطلوبیت صادرات محصولات آب‌بر با وضع عوارض را از دیگر طرح‌های جهادکشاورزی برای سازگاری با خشکسالی عنوان کرد و اظهار داشت: در این طرح نه تنها کشت سبزی و صیفی از فضای باز به گلخانه‌ها هدایت می‌شود بلکه با افزایش عوارض صادرات این نوع محصولات، کشت محصولات اساسی جایگزین آن می‌شود.
وی تاکید کرد: دولت با اجرای این مجموعه طرح‌ها درصدد است تا کشت محصولات کشاورزی را از ۱.۶ کیلوگرم به ازای هر مترمکعب آب در سالجاری به ۲.۷ کیلوگرم در سال ۱۴۰۴ افزایش دهد.
اهمیت سازگاری با کم‌آبی در بخش صنعت و شرب
هرچند بیشتر آب تولیدی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود اما سازگاری با خشکسالی در بخش صنعت و شرب نیز اهمیت خاص خود را دارد.
استفاده از پساب در بخش صنعت موضوعی است که می‌تواند در سازگاری با کم‌آبی و خشکسالی موثر واقع شود.
این در حالی است که از حدود ۳۰ میلیون مترمکعب پساب فاضلاب تولیدی در استان تنها سه میلیون مترمکعب آن به مصرف صنعت می‌رسد. هرچند به تازگی طی قراردادی بین شرکت آب و فاضلاب استان و شرکت شهرک‌های صنعتی، ۱۰۰ لیتر بر ثانیه پساب برای شهرک صنعتی شماره ۱ و ۲ شهرکرد خریداری شده و عملیات اجرایی آن در حال انجام است.
۱۵ درصد از مجموع ۱۰۰ هزار مشترک آب شهری و روستایی چهارمحال و بختیاری پرمصرف هستند.
در بخش شرب نیز از آنجاکه باید آب باکیفیت، سالم و بهداشتی به دست مصرف کننده برسد تامین آب در این بخش دارای سختی و حساسیت‌های خاص خود است و می‌طلبد تا در این خصوص نیز مصرف بهینه آب مورد توجه شهروندان قرار گیرد که با این وجود همچنان ۱۵ درصد از مجموع ۱۰۰ هزار مشترک شهری و روستایی چهارمحال و بختیاری پرمصرف هستند.
علاوه‌بر آن می‌طلبد تا نسبت به نوسازی و تعویض شبکه فرسوده توزیع آب این استان نیز اقدام شود چراکه به طور متوسط ۳۰ تا ۳۵ درصد مصرف آب در بخش شرب در شبکه‌های فرسوده هدر می‌رود.
چهارمحال و بختیاری ۸۰۰ کیلومتر شبکه توزیع فرسوده دارد و می‌طلبد اعتبار مناسب برای نوسازی آن اختصاص داده شود.
چهارمحال و بختیاری دارای ۱۰ شهرستان با جمعیتی نزدیک به یک میلیون نفر جمعیت است.
این استان سرچشمه رودخانه‌های زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و کم‌آبی و خشکسالی در این استان، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را نیز تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.