پیشینه تاریخی کشورمان در طب سنتی که مبتنی بر استفاده از گیاهان دارویی است و توجه و اقبال روزافزون مردم به استفاده از این گیاهان سبب شده تا کشت گیاهان دارویی که در برهه‌ای از زمان رو به فراموشی گذاشته بود، جانی دوباره بگیرد و به صنعتی فعال در اقتصاد کشور و اُستان چهارمحال و بختیاری تبدیل شود.
چهارمحال و بختیاری،یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی و قطب این محصول در کشور است و برخی گونه‌های گیاهان دارویی این طلای سبز، تنها در این استان وجود دارد.
موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی چهارمحال و بختیاری، این استان را به یکی از مهمترین رویشگاه‌های گیاهان دارویی کشور تبدیل کرده است که می‌تواند ارزش اقتصادی مفیدس داشته باشد.
به عقیده کارشناسان، چهارمحال و بختیاری تاکنون نتوانسته از تمام ظرفیت این حوزه بهره‌مند شود و راهکار استفاده از قابلیت‌های استان در این عرصه، علمی شدن صنعت گیاهان دارویی است.
علمی شدن صنعت گیاهان دارویی مانع خام‌فروشی و فروش فله‌ای این گیاهان دارویی شده و منجر به تکمیل زنجیره تولید تا مصرف و افزایش ارزش افزوده محصولات آن می‌شود.
ورود صنعت گیاهان دارویی به حوزه‌های جدید مانند تولید داروهایی دامی و یا فراوری محصولات صنایع غذایی نیز از دیگر ثمرات علمی شدن صنعت گیاهان دارویی کشور است.
ظرفیت موثر صنعت گیاهان دارویی در توسعه چهارمحال و بختیاری
تاکنون بیش از هشت هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که از این تعداد حدود یک هزار و ۶۵۰ گونه جنبه دارویی دارد و میزان قابل توجهی از این گونه‌ها تنها در چهارمحال و بختیاری وجود دارند که نشان از ظرفیت بی‌نظیر استان در حوزه تولید گیاهان دارویی است که می‌تواند عاملی برای توسعه شتابنده این استان شود.
رییس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد در این پیوند به ایرنا گفت: با وجود آنکه چهارمحال و بختیاری تنها یک درصد مساحت کشور را دارد ولی موقعیت جغرافیایی خاص استان، ارتفاع بالای بیشتر مناطق آن، موقعیت کوهستانی و آب و هوای معتدل متمایل به سرد و بارندگی به نسبت خوب استان باعث شده، یکی از متنوع ترین پوشش‌های گیاهی در این استان وجود داشته باشد که طیف گسترده ای از گیاهان دارویی در آن قرار دارد.
ابراهیم رحیمی افزود: تاکنون بیش از ۱۶۰ گونه گیاهان دارویی در اُستان شناسایی شده است که از نظر دارویی و اقتصادی بسیار گران‌بها و ارزشمند هستند و با تولید و فراوری آن‌ها می‌توان زمینه استفاده اقتصادی از این حوزه را در استان گسترش داد.
وی تاکید کرد: موقعیت ویژه چهارمحال و بختیاری در حوزه تولید گیاهان دارویی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد نقش مهم استان در افزایش تجارت داخلی و بین‌المللی گیاهان دارویی شود که لازمه آن توجه به فراوری‌های گیاهان دارویی است.
وی ادامه داد: فرآوری گیاهان دارویی، و استخراج اسانس و ماده موثر آن‌ها همواره ارزش افزوده بالایی دارد که نیازمند انجام کارهای پژوهشی و تحقیقات علمی است و موقعیت جغرافیایی مناسب استان اهمیت توجه به این امر را دوچندان کرده است.
رحیمی خاطرنشان کرد:گیاهان دارویی ثروت ارزشمند و طلای سبز کشور و استان هستند و می‌تواند به عنوان منبعی برای ایجاد درآمدهای ارزی محسوب شوند ضمن آنکه توجه به صنعت گیاهان دارویی می‌تواند موجب کاهش واردات مواد اولیه داروهای شیمیایی نیز شود.
این پژوهشگر استان اظهار داشت: دولت باید به نقش اُستان‌هایی از قبیل چهارمحال و بختیاری که ظرفیت منحصربه فردی در تولید گیاهان دارویی خاص و ارگانیک دارند بیش از پیش توجه کند و زمینه ایجاد صنایع تبدیلی،تکمیلی و فرآوری این محصولات را در استان فراهم کند.
رحیمی یادآور شد: ارزش افزوده صنعت گیاهان دارویی بالاست و شاهد هستیم برخی محصولات تولیدی مانند "آویشن بختیاری" و "اسطوخودوس" در مزارع تحقیقاتی دانشگاه آزاد شهرکرد یکسال پیش از برداشت و تولید پیش‌خرید می‌شوند.
وی تصریح کرد: این صنعت می‌تواند نقش مهمی در توسعه اشتغال و ایجاد کارآفرینی استان داشته باشد و با توجه به آنکه چهارمحال و بختیاری به عنوان قطب گیاهان دارویی کشور معرفی شده است، در اُستان زمین‌هایی برای کشت این محصولات در اختیار فعالان این عرصه می‌گذارند که فعالان می‌توانند حتی به‌صورت خانوادگی در این صنعت مشغول به فعالیت شوند.
ضرورت علمی شدن صنعت گیاهان دارویی
رحیمی تاکید کرد: علمی شدن صنعت گیاهان دارویی می‌تواند نقطه پایانی بر فروش فله‌ای و ناقص بودن زنجیره تولید تا مصرف باشد و هرچه در این عرصه کار شود، ارزش افزوده بیشتری تولید خواهد شد.
وی ادامه داد: در دهه‌های گذشته تولید و برداشت این گیاهان فقط به صورت سنتی بود و این گیاهان از دشت‌ها برداشت و خشک و در برخی موارد آسیاب می‌شدند و به فروش می‌رسیدند اما امروزه به طور تقریبی تمام این مراحل به روش‌های علمی، صنعتی و تجاری تبدیل شده است.
رییس دانشگاه آزاد اسلامی استان یادآور شد:برای ایجاد این تحول، نخست دانشگاه‌ها وارد عمل شدند و رشته‌های تخصصی در این زمینه در دانشگاه‌ها شکل گرفت و استادانی در این زمینه جذب شدند که در این سال‌ها در آموزش دانشجویان خوب عمل کردند.
وی تصریح کرد: به منظور علمی شدن صنعت گیاهان دارویی در چهارمحال و بختیاری، دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد سال‌هاست که رشته "گیاهان دارویی" در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا را ایجاد کرده است و در کنار آن رشته‌های "زراعت "و "بیماری‌های گیاهی" نیز در این دانشگاه فعال است که مرتبط با این حوزه و مکمل هم هستند.
وی خاطرنشان کرد: تخصصی‌ترین رشته برای علمی شدن صنعت گیاهان دارویی، در دانشگاه آزاد اسلامی رشته "گیاهان دارویی" است که در سال‌های گذشته بسیار موفق عمل کرده است و هر ترم سه تا چهار دانشجوی دکترا در این رشته پذیرش شده‌اند و استادان این گروه همگی دانشیار و اُستاد تمام در رشته گیاهان دارویی هستند و مقالات و کتاب‌های ایشان در دانشگاه‌های معتبر تدریس می شود.
رییس دانشگاه آزاد شهرکرد افزود: دانشجویان کارشناسی این رشته تمامی مهارت‌های کاشت، داشت و برداشت این محصولات و اطلاعات علمی پیرامون آن را در دانشگاه می‌آموزند و به صورت عملی و کاربردی دانسته‌های خود را در مزارع تحقیقاتی دانشگاه بکار می‌برند.
وی ادامه داد: افرادی که تمایل دارند در یک دوره، یکی دو ماهه در این حیطه وارد و با اصول علمی آن آشنا شوند می‌توانند در دوره‌های مدرسه عالی مهارتی گیاهان دارویی دانشگاه آزاد شهرکرد شرکت کنند و همچنین "دانشکده مهارت و کارآفرینی" نیز آمادگی ارایه آموزش‌های علمی برای علاقه‌مندان در این حوزه را دارد.
ضرورت اِسانس گیری و تولید ماده موثر از گیاهان دارویی
رییس دانشگاه آزاد شهرکرد اظهار داشت:در اُستان تحقیقاتی زیادی در زمینه گیاهان دارویی برای تولید بیشتر و با کیفیت بهتر انجام شده است و برخی تحقیقات پیرامون افزایش کیفیت محصول تولیدی از طریق تولید گونه‌هایی از گیاهان دارویی با غلظت اِسانس و ماده موثر بیشتر انجام شده است.
رحیمی تاکید کرد: عصاره‌های تولید شده از گیاهان دارویی در کنار مواد موثری که برای درمان دارا می‌باشند، در بعضی موارد دارای مواد مضر و سمی مانند فلزات سنگین هستند که گیاهان از طبیعت دریافت می‌کنند و در دانه، ریشه، ساقه و برگ این گیاهان رسوب کرده و وجود دارد.
وی ادامه داد:گیاهان دارویی که در درمان سنتی استفاده می‌شود نیز دارای این مواد مضر و سمی هستند که متاسفانه در برخی از عطاری‌ها مضرات آن‌ها بیان نمی‌شود و استفاده از گیاهان دارویی بدون استخراج ماده موثر و اِسانس گیری می‌تواند خطراتی مانند مسمومیت را در پی داشته باشد.
این پژوهشگر و استاد دانشگاه تاکید کرد: در تحقیقات جدید در زمینه "گیاهان دارویی" به‌دنبال آن هستیم ترکیب موثر برای درمان، از عصاره و اِسانس گیاهان دارویی را استخراج کنیم و بقیه موارد را حذف کنیم تا خطرات و مضرات آن‌ها نیز از بین برود و بسیاری از تحقیقات سال‌های اخیر در دانشگاه‌ها وارد این عرصه شده‌اند.
رحیمی یادآوری کرد: به منظور استفاده از ماده موثر گیاهان دارویی برای مقابله با کرونا، پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد انجام شد، که در آن یک داروی تقویت سیستم ایمنی بر پایه گیاهان دارویی تولید شد، که بررسی‌ها نشان داد این دارو هم در تقویت سیستم ایمنی انسان و هم برای افزایش مقاومت آبزیان و طیور در مقابل بیماری موثر است و تولید تجاری این محصول از بهمن امسال آغاز خواهد شد.
وی افزود: دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد به دنبال احداث خط تولید اسانس‌گیری از گیاهان دارویی است و امیدواریم سازمان های مرتبط همکاری لازم برای راه اندازی این خط تولید را با دانشگاه داشته باشند زیرا تولید اسانس اولین قدم برای جداسازی ماده موثر گیاهان دارویی و مانعی برای خام فروشی است.
تولید داروهای دامی با پایه گیاهان دارویی
گیاهان دارویی نه تنها می‌توانند در زمینه سلامت انسان نقش مهمی ایفا کنند بلکه می‌توانند در زمینه "تولید داروهای دامی با پایه گیاهان دارویی" نیز نقش‌آفرینی کنند و تاثیر مهمی در تولید محصولات طبیعی (ارگانیک) دامی داشته باشند.
مدیرکل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری نیز در این پیوند گفت: علمی شدن صنعت گیاهان دارویی در حوزه دامپزشکی نیز همواره مورد توجه قرار داشته و به‌ویژه در سال‌های اخیر با افزایش تمایل بیشتر مردم برای استفاده از محصولات دامی و غذاهای طبیعی (ارگانیک) این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.
محمد اسدی افزود:بسیاری از دامداران دنبال آن هستند، محصولات دامی که بر سفره مردم قرار می‌گیرد کمترین مواد شیمیایی را داشته باشد و بخشی از مواد شیمیایی مضر موجود در محصولات دامی مربوط به مصرف داروهای شیمیایی است که دام آن را مصرف کرده است.
وی ادامه داد: با هدف کاهش مواد شیمیایی در داروهای دامی در سال‌های اخیر شاهد پیدایش سبک جدیدی برای تولید داروهای دامی بودیم که به "تولید داروی دامی با پایه گیاهان دارویی" موسوم است که از سوی تعداد زیادی شرکت‌های داروسازی بزرگ، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه و موسسات پژوهشی دنبال می‌شود.
اسدی تصریح کرد: استفاده از گیاهان دارویی برای درمان دام پیش زمینه تاریخی در کشور و چهارمحال و بختیاری دارد و بسیاری از دامداران از سال‌ها قبل، تعداد زیادی از بیماری‌های دام را به روش‌های سنتی با گیاهان دارویی درمان می‌کردند و به عنوان نمونه با استفاده از گیاه دارویی "بومادران" مشکل اسهال در دام‌ها را از بین می‌بردند.
به گزارش ایرنا، گیاه "بومادران" علاوه بر استفاده به عنوان داروی دام، خواص زیادی مانند درمان سرماخوردگی، از بین بردن اضطراب، بهبود سیستم گوارش و درمان فشار خون بالا در طب سنتی برای انسان دارد.
اسدی اظهار داشت: گیاه دارویی آویشن نیز از گذشته بسیار دور به عنوان یک ضد میکروب قوی مورد استفاده دامداران قرار می‌گرفت و در حال‌حاضر شرکت‌های دارویی بزرگ فعال در زمینه تولید داروی دام با عصاره‌گیری و اِسانس‌گیری از این گیاه دارویی ده‌ها قلم داروی "آنتی بیوتیک" و "ضد میکروب" موثر برای دام‌ها تولید می‌کنند.
مدیرکل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: تحقیقات جدید تاثیر مثبت مصرف "زرشک" در کنترل بیماری تب مالت در دام‌ها را نیز اثبات کرده است.
فراوری محصولات غذایی به کمک گیاهان دارویی
تولید داروهای دامی با پایه گیاهان دارویی تنها زمینه جدیدی نیست که با علمی شدن صنعت گیاهان دارویی در اختیار فعالان این عرصه قرار گرفته است بلکه این محصولات می‌توانند نقش مهمی در فراوری محصولات غذایی دامی داشته باشند.
مدیرکل دامپزشکی چهارمحال و بختیاری در این پیوند گفت: سال‌ها است که تاثیر استفاده از گیاهان دارویی بر روی طعم، رنگ و مزه محصولات دامی برای دامداران مشخص شده است.
اسدی ادامه داد: می‌توان طعم و مزه بسیاری از محصولات دامی را خوش طعم‌تر کرد که این رخداد موجب ایجاد یک زمینه تحقیقاتی بنام "تولید محصولات خوش طعم‌تر به کمک گیاهان دارویی" شده است که ثمره علمی شدن صنعت گیاهان دارویی است.
وی تصریح کرد: علاوه بر استفاده از گیاهان دارویی در تغذیه و مصرف غذایی دام‌ها برای تغییر طعم و مزه محصول تولیدی می‌توان با افزودن گیاهان دارویی به محصولات دامی تولید شده، طعم و مزه آن‌ها را تغییر داد و فراوری آن‌ها را تکمیل کرد.
به گزارش ایرنا، ۸۷ درصد مساحت چهارمحال و بختیاری کوهستانی است و بنابر یافته‌های موجود تاکنون بیش از یک هزار و ۴۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده است که از این تعداد ۴۰۰ گیاه جنبه دارویی، خوراکی و صنعتی دارد و ۲۷ گونه خاص این استان است و در هیچ یک از مناطق دنیا رشد نمی کند.
سالانه یک میلیون و ۵۰۰هزار تن انواع محصولات کشاورزی در اُستان با تلاش ۶۷هزار بهره بردار تولید می‌شود.