به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، چاه های نفت و گاز در دنیا به طور معمول و در بازه های زمانی مشخصی نیازمند عملیات اسیدکاری هستند، در واقع این عملیات بدنبال آن انجام می شود که فضای اطراف چاه ها هنگام تولید نفت و گاز به مرور زمان توسط ذرات سیال مسدود شده است لذا با عملیات اسیدکاری خرده ریزها و موادی که اطراف چاه های نفت و گاز را مسدود کرده اند پاک سازی شده و یک سری مسیرهای جدید در چاه ایجاد می شودکه به آن کرم چاله گفته می شود.
اما نوع و غلظت اسید و ترتیب اسیدکاری چاهها اگر به شکل صحیح انجام نشود، نتیجه معکوس بدنبال خواهد داشت و مهندسان نفت ممکن است به نتیجه دلخواه دست نیابند، به طوریکه با وجود هزینه های بالای اسیدکاری، ممکن است در طول حداقل سه هفته نیز عملیات تولید نفت یا گاز از چاه مورد نظر به وقفه بیافتد.
حالا یک شرکت دانش بنیان کشورمان مستقر در پارک فناوری پردیس موفق به طراحی چندین نرم افزار کاربردی در حوزه مهندسی نفت شده است که یکی از این محصولات جدید نرم افزار جامع تحت عنوان Acid pro است که به منظور شبیه سازی و بهینه سازی فرآیند اسیدکاری چاه های نفت طراحی شده است و سالانه حداقل ۲۰۰ هزار دلار صرفه جویی ارزی برای کشورمان بدنبال دارد.
پیش از این دو نمونه خارجی از این نرم افزار طراحی شده و هر دو انحصاری و متعلق به شرکت های آمریکایی بود.
این شرکت های آمریکایی به هیچ وجه نرم افزار Acid pro را نمی فروشند و تنها هنگامی که شرکت های نفتی به این شرکت سرویس اسیدکاری چاه های نفت و گاز را سفارش دهند و نیازمند عملیات مورد نظر باشند، برای شرکت های متقاضی سرویس مورد نظر را شبیه سازی می کنند.
بر اساس این گزارش، شرکت مدیریت پروژه های صنعتی ابدال (مپصا) یک شرکت دانش بنیان نفتی است که از سال ۱۳۷۹ شروع بکار کرده است و در حال حاضر به عنوان شرکت دانش بنیان در حوزه های مختلف از جمله مدیریت پروژه های صنعتی، خدمات مختلف در اکتشاف و تولید نفت و گاز مانند خدمات حفاری، مطالعات میدان، مطالعات آزمایشگاهی، بازرسی، آموزشی و توسعه نرم افزارهای خاص فعالیت می کند.
هم اکنون حدود ۳۰۰ نفر در گروه مپصا فعالیت می کنند که حدود ۸۰ درصد نیروها در رده کارشناسی به بالا هستند که در دفاتر مختلف شرکت در کیش و همچنین پارک فناوری پردیس فعالیت دارند.
سامان جهانبخشی عضو هیات علمی دانشگاه تهران و از دست اندرکاران این شرکت فناور با بیان اینکه، شرکت دانش بنیان مپصا از آزمایشگاه بالادستی بسیار پیشرفته ای برخوردار است که در خاورمیانه شماره یک و در دنیا چهارم است، افزود: این شرکت دانش بنیان دارای واحد حفاری و اندازه گیری و همچنین مرکز فناوری است و تمام محصولات مرکز فناوری این شرکت و البته بخشی از فعالیت های این شرکت دانش بنیان محسوب می شود.
وی که با خبرنگار ایرنا گفت و گو می کرد، با اشاره به سه محصول جدید شرکت مپصا که اخیرا توسط سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رونمایی شده است افزود: این محصولات همه دانش بنیان سطح یک هستند که نخستین محصول نرم افزار جامع تحت عنوان Acid pro است که به منظور شبیه سازی و بهینه سازی فرآیند اسیدکاری چاه های نفت استفاده می شود.
جهانبخشی در توضیح کاربرد این نرم افزار با بیان اینکه، به طور معمول چاه های نفت و گاز در دنیا در بازه های زمانی مشخصی نیازمند عملیات اسیدکاری هستند، افزود: این عملیات در واقع بدنبال آن انجام می شود که فضای اطراف چاه ها هنگام تولید نفت و گاز به مرور زمان توسط ذرات سیال مسدود می شود لذا به همین دلیل نیازمند اسیدکاری هستند تا خرده ریزها و موادی که اطراف چاه را مسدود کرده اند پاک سازی شوند و یک سری مسیرهای جدید در چاه ایجاد می کند که به آن کرم چاله گفته می شود.
وی افزود: در واقع این اسیدکاری در ادامه به افزایش دبی چاه کمک می کند چراکه گاها مشاهده می شود دبی تولیدی چاه نفت یا گاز بسیار کاهش می یابد و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست لذا با یک هزینه ای عملیات اسیدکاری را انجام می دهند تا دبی چاه مجددا افزایش یابد.
این فعال حوزه دانش بنیان همچنین یادآور شد: عملیات اسیدکاری چاه های نفت و گاز تقریبا ماهانه یا دوماه یکبار باید در تمام چاه های نفتی و گازی انجام شود.
کاربرد نرم افزار جامع Acid pro چیست؟
اما از این دانشیار دانشگاه تهران در خصوص کاربرد نرم افزار جامع Acid pro پرسیدیم که استفاده از این نرم افزار در اسیدکاری چاه های نفت و گاز چه مزایایی دارد.
جهانبخشی در پاسخ به این سوال با تاکید براینکه، نوع و غلظت و ترتیب اسیدکاری چاهها اگر به شکل صحیح انجام نشود، نتیجه معکوس بدنبال خواهد داشت افزود: با وجود هزینه های اسیدکاری از طرفی و متوقف شدن تولید نفت یا گاز از چاه در طول انجام اسیدکاری که ممکن سه هفته زمان ببرد گاها مهندسان به نتیجه دلخواه نمی رسند.
وی افزود:اما مهندسان نفت با وجود نرم افزار جامع Acid pro می توان فرآیند اسیدکاری و حرکت اسید در داخل سنگ مخزن را مدل سازی کنند و پارامترهای عملیات را طوری انتخاب کنند تا به نتیجه مطلوب برسند به طوریکه با دقت آسیب اطراف چاه و آسیب سازند را از طریق اسیدکاری رفع کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: در واقع نرم افزار جامع Acid pro برنامه اسیدکاری چاههای نفت و گاز را بهینه می کند و میزان غلظت و افزایه های اسید را تنظیم می کند. (چون اسید خالص که تزریق نمی شود بلکه یک سری مواد افزودنی را می توان با استفاده از این نرم افزار برای افزایش مطلوبیت اسیدکاری تعریف و اضافه کرد.)
وی تاکید کرد: بهره برداران حوزه نفت و گاز می توانند همه این مسائل را از طریق نرم افزار جامع Acid pro بررسی کنند و هنگامی که درنهایت به عدد مطلوب خود رسیدند می توانند در چاه واقعی عملیات را اجرایی کنند.
اما ممکن است هنگام شروع کار اسیدکاری در چاه های واقعی فرآیند طبق انتظار مورد نظر پیش نرود، یعنی ممکن است عملیات اسیدکاری به منظور کاهش آسیب سازند به مقدار مورد نظر انجام شود اما نتیجه دلخواه بدنبال نداشته باشد. حال در این شرایط چه باید کرد؟
جهانبخشی در پاسخ به این سوال می گوید: البته در حین فرآیند این نرم افزار از یک ماژول تحلیل دیتا برخوردار است که بصورت آنلاین داده های واقعی را ثبت و ضبط می کند.
وی افزود: نرم افزار جامع Acid pro همچنین می تواند با تحلیل داده ها محاسبه می کند که آیا فرآیند اسیدکاری چاه به روش مطلوبی پیش رفته است یا خیر که در صورت منفی بودن پاسخ فردی که پشت سیستم نشسته است بصورت آنلاین و به هنگام می تواند تصمیم بگیرد که فرآیند اسیدکاری اعم از نوع اسید، دبی تزریق و ترتیب اسیدهای ترکیبی را modify یا تعدیل و تنظیم کند.
اما یکی دیگر از محصولات این شرکت دانش بنیان نفتی که توسط متخصصان این شرکت بومی سازی شده است نرم افزاری است تحت عنوان فلوپرو (flopro)، نرم افزاری که جهانبخشی قابلیت های بسیاری دارد.
این فعال حوزه دانش بنیان با بیان اینکه، همه محصولات نرم افزاری شرکت مپصا داری یک پسوند پرو هستند افزود:این محصول در واقع نرم افزار شبیه سازی جریان چندفازی در چاه و خطوط لوله است.
جهانبخشی افزود:یعنی جریان چندفاز آب، نفت و گاز را از زمانی که سیال داخل چاه می ریزد تا هنگامز که سرچاه می آید و از ادوات درون چاهی و تاسیسات سطح الارضی و ازداخل خطوط لوله عبور می کند و در نهایت به پالایشگاه و ایستگاه فروش می رسد را مدل سازی می کند.
وی در توضیح بیشتری در خصوص کاربرد نرم افزار flopro اظهارکرد: به طورحتم در هر نقطه ای از خط لوله نفت و گاز نیاز است که مهندسان مقدار دما و فشار جریان و همچنین دبی آب و نفت وگاز را مشاهده کنند که اگر به عنوان مثال فشار از حد خاصی افتاده در آنجا ایستگاه تقویت فشار نصب شود یا دما از حد خاصی کمتر است آنجا را طوری طراحی کنند که به جریان اصلی انتقال آسیب نرساند.
جهانبخشی با بیان اینکه، نرم افزار flopro قابلیت های بسیار زیاد دیگری نیز دارد، شبیه سازی خطوط لوله نفت وگاز و همچنین انواع ادوات داخل چاه ها از جمله پمپ های درون چاهی، توربین ها که محاسبات مربوط به دما و فشار آنها را انجام می دهد را از آن جمله نام برد.
وی افزود:همچنین این نرم افزار کار تشخیص و محاسبات انواع ادوات سرچاهی همچون انواع جداکننده ها، انواع مبدل های حرارتی، انواع پمپ ها و کمپرسورها را انجام می دهد.
همچنین نرم افزار pvt pro یکی دیگر از نرم افزارهای بومی سازی شده توسط مرکز فناوری شرکت دانش بنیان مپصا است که به گفته جهانبخشی به منظور مدل سازی و پیش بینی خواص سیال نفت طراحی شده است، یعنی قسمت هیدروکربنی که از داخل زمین استحصال و استفاده می شود و البته خود آن هم از محاسبات پیچیده ای برخوردار است.
وی در این خصوص افزود: اینکه بدانیم در هردمایی رفتار فشار حجم آن به چه صورت است و چه مقدار آن مایع و چه مقدار آن بخار و درصد ترکیب گازمایع و بخار آن چه میزان است و رفتار فازی آن چگونه است یعنی نمودار دوفازی آن را که رسم می کنیم به چه شکلی درمی آید یا مثلا در هر دمایی مقدار فشار اشباع چند است یا در هر فشاری مقدار دمای اشباع چند است که تمام اینها برای مهندسان نفت متغیرهای تصمیم گیری محسوب می شوند. به طوریکه مهندس نفت باید فشاراشباع را بداند تا اگر فشار مخزن کمتر از فشار اشباع می شود و دوفازی می شود برای آن چاره ای بیاندیشد.
جهانبخشی با بیان اینکه، نرم افزار pvt pro برای محاسبات ترمودینامیکی نفت طراحی شده است تاکیدکرد: مهندسان نباید اجازه دهند یک مخزن نفتی دو فاز شود به طوریکه فشار آن از فشار اشباع کمتر و جریان دو فازی شود، اگر این اتفاق رقم بخورد مقداری زیادی از نفت داخل مخزن باقی مانده و دیگر قابل تولید نیست.
این فعال حوزه نوآوری در صنایع نفت و گاز کشورمان افزود: حالا با این نرم افزار یک مهندس نفت فشار مخزن را دارد و اندازه گیری می کند، از طرفی باید فشار اشباع را هم می داند و هنگامی که فشار به حد اشباع می رسد با روش هایی همچون تزریق آب یا تزریق گاز جلوی افت فشار بیشتر را می تواند بگیرد، لذا محاسبات ترمودینامیکی نفت که از با استفاده از نرم افزار پی وی تی پرو قابل انجام است در همه قسمت ها برای مهندسان نفت و مهندسان بهره بردار بسیار حائز اهمیت است.
شکست انحصار شرکت های آمریکایی و صرفه جویی ارزی برای کشور
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در خصوص اینکه آیا نرم افزار اسیدپرو (Acid pro)که اخیرا توسط سرپرست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رونمایی شده است دارای نمونه خارجی است یا خیر نیز گفت: در حال حاضر دو نمونه خارجی از این نرم افزار پیش از این طراحی شده و هردو متعلق به شرکت های آمریکایی است.
جهانبخشی با تاکید براینکه، این شرکت های آمریکایی به هیچ وجه نرم افزار Acid pro را نمی فروشند گفت: تنها هنگامی که شرکت های نفتی به این شرکت سرویس اسیدکاری سفارش دهند و نیازمند عملیات اسیدکاری چاه های نفتی وگازی باشند، عملیات مورد نظر را برای شرکت های متقاضی این سرویس شبیه سازی می کند.
وی با بیان اینکه، هر دو نرم افزار آمریکایی دارای نقاط ضعف بسیاری هستند، تاکید کرد: شرکت دانش بنیان مپصا با استفاده از توان متخصصان و فناوران خود قابلیت موجود در این نرم افزارها را افزایش داده است، قابلیت هایی که در هیچکدام از این نرم افزارها خارجی وجود ندارد اما مورد نیاز عملیات اسیدکاری چاه های نفت و گاز است.
این فعال حوزه نوآوری در صنایع نفت و گاز کشورمان در خصوص ارزش نرم افزارهای بومی سازی شده و مقایسه قیمت آن با نمونه آمریکایی آن گفت: هر یک از نمونه های خارجی این نرم افزارها حداقل نسخه ای ۵۰ هزار دلار ارزش دارند، اما میزان سرمایه ای که شرکت برای توسعه نرم افزار اسیدکاری چاه ها هزینه کرده است تاکنون حدود ۱۵ میلیارد تومان بوده است.
وی درخصوص میزان استقبال وزارت نفت و شرکت های نفتی از نرم افزار اسیدپرو، با بیان اینکه، وزارت نفت استقبال خوبی از این نرم افزار داشته است افزود: شرکت ملی مناطق نفتی جنوب بعنوان یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی نفت ایران نخستین شرکتی که در قالب یک تفاهمنامه با ما همکاری کرده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در ادامه با اشاره به فروش ۱۰ نسخه از نرم افزار اسیدپرو (Acid pro) به شرکت های نفتی کشورمان توسط این شرکت دانش بنیان افزود: این شرکت ها از طرفی با خرید این نرم افزار از محصول ایران ساخت حمایت کردند و از طرفی در هزینه های خود صرفه جویی کردند چراکه باید برای هر نرم افزار حداقل ۵۰ هزاردلار پرداخت می کردند اما تنها با یک سوم قیمت این محصول را از یک شرکت فناور داخلی تهیه کردند.
تامین نیاز نرم افزاری چاه های نفت و گاز کشور توسط فناوران کشورمان
این فعال حوزه نوآوری در حوزه نفت و گاز کشورمان در خصوص اینکه آیا تمام حوزه های نفتی می توانند از این نرم افزار استفاده کنند نیز با بیان اینکه، تقریبا ۴ هزار چاه فعال در داخل کشور وجود دارد افزود: اگر فرض کنیم هر ۵۰ تا چاه نیازمند یک نسخه از این نرم افزار باشند بازار کشورمان نیازمند ۸۰ نسخه نرم افزار اسیدپرو (Acid pro) است که ما می توانیم این محصول فناورانه و استراتژیک را تامین کنیم.
جهانبخشی همچنین تصریح کرد: برای توسعه این نرم افزار یک تیم ۱۵ نفره فعالیت کرده است و همه آنها نخبه های کشور و فارغ التحصیل دانشگاه های تهران، شریف و امیرکبیر هستند.
وی در ادامه با تاکید براینکه، این نرم افزارهای مورد استفاده در حوزه مهندسی نفت از قابلیت و مزیت رقابتی بالایی به لحاظ قیمت و کیفیت برخوردارند در عین حال اذعان داشت: متاسفانه در حال حاضر امکان فروش این نرم افزار به شرکت های نفتی خارجی به دلیل مشکل تحریم کشورمان وجود ندارد.
این فعال حوزه نوآوری در صنایع نفت و گاز کشورمان در ادامه اظهارکرد: بارها شده است که ما مشتریانی چه از کشورهای اروپا، آمریکای لاتین، کشورهای همسایه و چین داشته ایم که سایت و محصول ما را دیده اند و حتی نسخه آزمایشی از ما درخواست کرده اند و محصول استقبال کرده اند اما به دلیل تحریم ها عقب نشینی می کنند لذا در این زمینه نیازمند حمایت های جدی دولت هستیم.