به گزارش ایرنا، فرش دستباف، نمد، زیورآلات و سوزن‌دوزی ترکمن از جمله صنایع دستی ترکمن‌های گلستان است که هر چند با روزهای اوج خود فاصله دارند اما کورسویی از حیات در بین آنها یافت می شود.
یکی از صنایع دستی ترکمن‌ها که حال ناخوشی دارد، هنر تولید و بافت چیق و آلاچیق است که تعداد هنرمندان و فعالان این بخش کمتر از انگشتان یک دست است و دیری نخواهد پایید که نام این هنر را باید در صفحات تاریخ جستجو کرد.
گلستان به سبب برخورداری از تنوع جمعیتی گسترده و وجود اقوام مختلف از فرهنگ‌های بسیاری برخوردار است و این امر دامنه ساخت و تولید صنایع دستی در این استان به نسبت کوچک را متنوع‌تر از سایر مناطق می‌کند .
ترکمن‌های اهل سنت حدود یک سوم جمعیت گلستان را تشکیل می‌دهند که به فراخور سابقه تاریخی و تمدنی، صنایع دستی و آثار هنری به نسبت متنوع‌تری نسبت به سایر اقوام دارند .
با پیگیری فراوان بالاخره نام و نشان یکی از هنرمندان چیق‌بافی را در شمال غرب گلستان شناسایی کرده و به سراغش رفتیم.
برای دیدار با این هنرمند مسیر منتهی به گمیش‌تپه را طی کردیم . هر چه فاصله ما از گرگان بیشتر می‌شد، رنگ و بوی سنت و تاریخ بیشتر به چشم می‌آمد. با عبور از بندرترکمن و مشاهده تابلوهای "گمیشان" آلاچیق‌های ترکمنی یکی پس از دیگری از مقابل دیدگان ما عبور کرد. خانه‌های سنتی که انگار در گذشته کارکردهای بسیاری داشت و به جز مامن ترکمن‌های خسته از یک روز سخت کاری، ردپای اتفاقات تاریخی و حتی علمی را می‌شد در آن جستجو کرد.
یکی از پیرمردهای ترکمن که مقابل آلاچیق روی صندلی نشسته و خودورهای عبوری را تماشا می‌کند گفت: این آلاچیق (با دست به سازه بافته از نی پشت سرش اشاره می‌کند) را به تنهایی بافتم . پدرم هنرمند این کار بود و به ما برادران یاد داد که چگونه با نی این سازه را درست کنیم.
عبدالرحمن ایری‌توماج گفت: چیق، بافت حصیر گونه‌ای است که از شاخه‌های ورق ورق شده نی بافته می‌شود. یک بافتنی زمخت و سخت که در سال‌های گذشته به عنوان عنصر اصلی آلاچیق ترکمن مورد استفاده قرار می‌گرفت.
وی گریزی به شنیده هایش از پدر زد و ادامه داد: در کمتر از یک قرن پیش ترکمن‌های ایران در دشت‌های وسیع ترکمن صحرا و بندرترکمن پراکنده بودند و زندگی کوچ‌رو داشتند.
این هنرمند گمیشانی افزود: دشت ترکمن صحرا مملو از روستاهای با سازه آلاچیق بود که مردانی سرخ‌پوش با کلاه سیاه یا سفید سوار بر اسب، هزاران راس گوسفند را پرورش می‌دادند و زنانی با پوشش لباس ترکمنی و زیورآلات فلزی مزین به سنگ‌های یاقوت سرخ، شیر گوسفندان را در محوطه‌ای محصور با حصارهای چوبی می‌دوشیدند.
ایری توماج اظهار داشت: همه مردم ایران فرهنگ ترکمن را با اسبدوانی و والیبال و دوتار می‌شناسند اما فرهنگ ترکمن سرشار از آداب و رسوم و میراث متنوعی است که هر یک به فراخور خود هزاران رمز و راز را در خود جای داده اند.
این هنرمند ترکمن افزود: یکی از مباحث آمیخته با فرهنگ ترکمن که یک میراث ملموس محسوب می شود، آلاچیق است که تا صدها سال به عنوان نخستین و اصلی‌ترین سرپناه این قوم کوچنده در منطقه ترکستان محسوب می شد اما در دهه اخیر رو به فراموشی رفت.
وی در خصوص یکی از دلایل اصلی برچیده شدن آلاچیق ها از فرهنگ ترکمن گفت : در دهه ۲۰ شمسی پهلوی اول تصمیم گرفت جوانان ترکمن را به سربازی اجباری بفرستد اما با مخالفت ریش‌سفیدان ترکمن مواجه شد و توسل چندباره برای توسل به خشونت و اقناع آنان به ثمر ننشست و در نتیجه رضاشاه با بسیج چندگردان ارتشی، هزاران روستای آلاچیق‌نشین ترکمن را به آتش کشید که زمینه نابودی آلاچیق و حذف این سرپناه سبک و عایق را فراهم کرد.
ایری توماج در خصوص ویژگی آلاچیق گفت : آلاچیق ترکمن فقط سرپناه خانواده ترکمن نیست بلکه این سازه معماری به‌دلیل چینش با مهارت چوب‌ها قابلیت استفاده به عنوان رصد ستارگان در شب های صاف و ساعت خورشیدی را هم دارد.
این هنرمند ترکمن ازود: آلاچیق ترکمن به صورت دایره ساخته می‌شود و همین خاصیت موجب شده که دیگر بالا و پایین نداشته باشد و بی‌نیاز از تعارفات مرسوم در پذیرفتن مهمان یا بزرگ‌ترها باشد.
ایری توماج در خصوص دیگر دلایل برچیده شدن آلاچیق ها از زندگی ترکمن ها اشاره کرد و گفت: دختران و پسران ترکمن به دانشگاه رفته و شغل دولتی می گیرند و زندگی در کوچ و چادرنشینی و مشاغلی مثل دامپروی برایشان قابل قبول نیست.
وی ادامه داد: چوپانی و گله داری به سبب تغییرات اقلیمی و خشکسالی در دشت‌های ترکمن صحرا ممکن نیست و اگر باران هم ببارد هزینه علوفه دام زیاد است و این شیوه زندگی سخت ترکمنی و هزینه‌های بالای آن مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
نیزارهای حاشیه رودخانه‌ها و سواحل گلستان رویشگاه مناسبی برای رشد و نمو "نی" محسوب می‌شود و به این ترتیب ماده اصلی بافت چیق به طور معمول در دسترس است.
یکی دیگر از هنرمندان بازمانده آلاچیق‌بافی ترکمن با اشاره به مراحل ساخت این سازه گفت: به طور معمول بسته‌های ۱۰۰ تایی نی را به قیمت ۱۳۰ تا ۱۴۰ هزار تومان می‌خریم و آنها را به رشته‌هایی به عرض چهار تا ۵ میلیمتر برش می زنیم تا مواد اولیه چیق آماده شود.
منصور کلته اظهار داشت: بافت چیق نیاز به ابزار خاصی ندارد و زنان ترکمن صحرا که نسل به نسل در بافت رج قالی، استادی متبحر شده‌اند به آسانی می‌توانند نی‌ها را به هم ببافند و چیق را آماده کنند.
وی ادامه داد: در ادامه رشته‌های نی به خانه زنانی که در این حرفه مشغول هستند برده می‌شود و آنان در ازای بافت هر متر مربع چیق به قیمت حدود ۲۰ هزارتومان چیق‌ها را می‌بافند.
کلته گفت: چیق‌های بافته شده به عنوان پرده، نورگیر و سایه‌بان استفاده می‌شود و بخشی از چیق‌ها برای ساخت آلاچیق استفاده می‌شود.
وی گفت: ساخت هر متر چیق به طور مستقیم برای ۲ نفر ساعت کار ایجاد می کند و به طور معمول حین بافت ۱۰۰ متر چیق حدود ۲۰ نفر روز شاغل هستند.
وی گفت: چیق‌های تولیدی در استان‌های گرمسیری مانند سمنان، یزد، کرمان و اصفهان خریداران متعددی دارد و بخشی از زنان و مردان جویای کار از طریق فعالیت در آن کسب روزی می‌کنند.
کلته اظهار داشت: اشتغال در حوزه چیق‌بافی سرمایه زیادی نمی‌خواهد و با فراگیری این هنر می توان به درآمد روزانه ۳۰۰ هزار تومان رسید.
این هنرمند ترکمن گفت: مواد اولیه به نسبت رایگان، عواید ناشی از این هنر را چند برابر کرده و احیای این هنر بومی می تواند بخشی از مشکل بیکاری منطقه را کم کند.
ایران رتبه دوم تمرکز ترکمن‌ها پس از کشور ترکمنستان را به‌خود اختصاص داده است اما حالا نشان بسیار اندکی از سبک زندگی ترکمنی در بندر ترکمن یا همان ترکمن صحرا مشاهده می‌شود.
یافتن راهکارهایی برای رفع مشکل بیکاری، ایجاد اشتغال پایدار، رونق اقتصادی و افزایش درآمد برای مردم منطقه نیز توجه و حمایت بیشتر از صنایع دستی و تولیدات این بخش ها را ضروری کرده است.
استان گلستان یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که کمتر از نیمی از آن ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند که بیشتر در شهرهای گنبدکاووس، مراوه‌تپه، کلاله، بندرترکمن، گمیشان و آق قلا سکونت دارند.