به گزارش خبرنگار تاریخ و اندیشه ایرنا، حسین علایی از فرماندهان جنگ ایران و عراق در کتاب تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق در این باره می‌نویسد: گرچه اکثر باندهای پروازی پایگاه‌های هوایی ایران هدف حمله هواپیماهای عراقی قرار گرفت، ولی با ترمیم فوری آنها، بلافاصله در اوایل بعدازظهر روز ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، اولین واکنش نیروی هوایی جمهوری اسلامی حدود ۳ ساعت بعد از حمله عراق، با حمله ۴ فروند جنگنده اف ۴ از پایگاه ششم هوایی بوشهر به پایگاه‌های هوایی شعیبیه در اطراف بصره واقع در جنوب عراق و الرشید در بغداد آغاز شد. در مسیر بازگشت به سمت آسمان ایران به دلیل پرواز در ارتفاع پایین، یکی از هواپیماها به کابل های فشار قوی برق اطراف بغداد برخورد و در رودخانه دجله سقوط کرد و دو خلبان آن شهید شدند.
به فاصله نیم ساعت از اولین واکنش، دومین گروه پروازی با ۴ فروند هواپیمای فانتوم در ساعت حدود ۱۵ از پایگاه سوم شکاری همدان به پایگاه هوایی الکوت در استان میسان عراق حمله کردند که بر اثر آن یک فروند از این جنگنده‌ها در خاک عراق هدف قرار گرفت و دو خلبان آن به شهادت رسیدند.
قبلا نیروی هوایی با مانورهایی که در سالیان گذشته انجام داده بود با فرض حمله عراق، برای واکنش نسبت به آن، تمرین‌هایی را انجام داده بود و آمادگی‌های لازم را داشتند، البته خلبانان این نیرو حدود ۲ سال بود که کمتر پرواز می‌کردند و نیاز به تمرینات بیشتر داشتند.
روز باشکوه نیروی هوایی ارتش
در طلوع آفتاب روز دوم جنگ، نیروی هوایی به منظور بازیابی حیثیت خود با ۱۴۰ فروند انواع جنگنده با کلمه رمز کمان ۹۹ به پایگاه‌های هوایی، پادگان‌های ارتش و تاسیسات نظامی عراق، حمله کرد. نیروی هوایی پایگاه‌های الحریه در کرکوک، الدًجیل در شمال بغداد و پایگاه‌های بصره، ناصریه، البکر و الکوت را بمباران کردند. به طوری که تا چند روز پرواز هواپیما از پایگاه الحریه ممکن نبود.
تعداد ۴۰ فروند از هواپیماهای ایرانی در این عملیات، جنگنده‌های اف ۵ بودند که از پایگاه هوایی تبریز به پرواز در آمدند و به پایگاه موصل تاختند.
در روز دوم جنگ، یازده فروند جنگنده ایرانی منهدم و ۹ خلبان شهید و دو تن اسیر شدند.
در مجموع در ۵ روز اول جنگ، خلبانان نیروی هوایی ۹۱ نوبت پرواز جنگی و پشتیبانی انجام دادند و در ۴۵ روز اول جنگ حدود ۱۰ میلیون پوند انواع بمب و راکت را روی اهداف مورد نظر در داخل خاک عراق ریختند. در این مدت ۲۸ خلبان شهید، ۱۶ خلبان اسیر و ۲۰ خلبان نیز به دلیل آسیب دیدن هواپیماهایشان از هواپیما خارج شده و به زمین پریدند.
بر اثر حملات هوایی انجام شده، رژیم بعثی از روز دوم جنگ قادر به صدور نفت خود از پایانه‌های نفتی البکر و الامیه در خلیج فارس نبود. حملات هوایی علیه ستون‌های زرهی دشمن که در حال پیشروی در داخل خاک ایران بودند و نیز زدن پل‌های عقبه این واحدها، در تخریب روحیه قوای متجاوز، نقش خوبی ایفا کرد.
تا پایان جنگ نیروی هوایی دیگر هیچ‌گاه نتوانست با حجم انبوهی که در روزهای اول جنگ به مواضع قوای عراقی حمله می‌کرد، به بمباران‌های خود ادامه دهد؛ زیرا پشتیبانی لجستیکی لازم از نیروی هوایی فراهم نشد و توانایی پدافند هوایی ارتش عراق نیز توسعه یافت و موجب ایجاد محدودیت برای پروازهای جنگنده‌های ایرانی شد.
نحوه به کارگیری نیروی هوایی در روزهای اول جنگ خسارت فراوانی را برای ایران به همراه داشت و موجب شد تا نیروی هوایی ارتش در همان ماه اول جنگ، ۱۲۶ هواپیمای خود یعنی حدود ۱۰ اسکادران خود را از دست بدهد. زیرا امکانات عظیم نیروی هوایی بیشتر برای انجام وظایفی که بر عهده نیروی زمینی بود استفاده میشد و در واقع نیروی هوایی ایران با تانک‌های نیروی زمینی ارتش عراق می‌جنگید. البته چاره‌ای جز این هم نبود، ولی این شیوه جنگیدن، موجب شد تا بخشی از موشک‌ها و هواپیماهای گران‌قیمت ایران در همان روزهای اول جنگ، خسارت دیده و منهدم شوند.
شلیک به روحیه فرماندهان نظامی بعث
ایران در زمان آغاز جنگ بیش از ۵۰۰ هواپیمای جنگنده عملیاتی در اختیار داشت، اما بیشتر از ۱۵۰ فروند آنها آماده جنگ نبودند. در مجموع ایران دارای ۲۱۶ فروند جنگنده بمب افکن اف ۴، ۲۱۲ فروند جنگنده اف ۵ و ۷۹ هواپیمای اف ۱۴ بود که البته همه آنها عملیاتی نبودند. علاوه بر آنها نیروی هوایی ایران تعداد ۱۲ فروند هواپیمای ترابری بوئینگ ۷۴۷ و ۱۹ فروند هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ در اختیار داشت.
به هر حال در روزهای اول جنگ، تلاش‌های گسترده نیروی هوایی جمهوری اسلامی باعث شد تا ارتش متجاوز عراق احساس کند نیروی هوایی ایران همچنان فعال است. حملات جنگنده‌های ایرانی به اهداف نظامی درون خاک عراق، باعث تزلزل روحیه فرماندهان عالی رتبه نظامی عراق شد.
این حملات همچنین موجب نیروبخشی و ایجاد روحیه در بین مردم و مسئولان سیاسی و رزمندگان حاضر در جبهه‌های جنگ شد.
بازسازی آبروی ارتش
به نظر می‌رسد کارکرد روانی و سیاسی حمله ۱۴۰ فروند جنگنده ایرانی علیه تاسیسات عراق بیشتر از اثر نظامی آن بوده است. اگر چه این حملات، در حرکت تاکتیکی ارتش عراق به سوی خاک ایران، تاخیر چندانی ایجاد نکرد، اما حمله به مخازن سوخت ارتش عراق باعث کندی سوخت‌رسانی به خودروهای زرهی و جنگی دشمن میشد.
همچنین برخی از عقبه‌ها و عمق خطوط پشتیبانی بعضی از یگان‌های ارتش بعثی هدف حمله هوایی جنگنده‌های ایران قرار گرفت.
تهاجمات نیروی هوایی ارتش باعث شد حیثیت این نیرو که پس از کودتای موسوم به نقاب( نوژه) و بی‌اعتمادی به ارتش، خدشه‌دار شود تا حدود زیادی بازسازی شود. از سوی دیگر تلاش‌های نیروی هوایی موجب شد تا مدیران کشور و فرماندهان جبهه‌ها فرصتی را جهت کسب اعتماد به خود برای مقابله با دشمن پیدا کنند.
منبع: تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، حسین علایی