از جمله واکنش‌های اعتراضی به مرگ مهسا امینی و رخ دادن اعتراض‌ها، شکل‌گیری پویش توئیتری «برای» بود که از ترانه اعتراضی «شروین حاجی‌پور» گرفته شده بود. با توجه به گستردگی این موضوع در فضای مجازی، گروه داده‌کاوی ایرنا به رصد و تجزیه و تحلیل نظرهای کاربران در قالب توئیت‌های توئیترفارسی پرداخت. بر این اساس با جمع‌آوری روزانه انبوه محتواهای پویش «برای» که در اعتراض به حادثه فوت مهسا امینی در توئیتر ایجاد شد، از یکم تا چهاردهم مهرماه ۱۴۰۱ داده‌ها را جمع‌آوری و بررسی کرد.
در بخش‌های مختلف این گزارش، علاوه بر تحلیل نظرات کاربران، رویکرد آنها مورد بررسی و پرتکرارترین مضامین استخراج‌شده از توئیت‌ها گزارش شده است. آمار کمّی تولیدمحتوا، تعداد کاربران مشارکت‌کننده، میزان محتوای نشری و بازنشری، کلیدواژه‌ها و هشتگ‌های پرتکرار کاربران نیز در بخش‌ها تحلیل و بررسی شده‌اند.
واکاوی داده‌های مرتبط با مهسا امینی در مدت یاد شده نشان می‌دهد توئیتری‌ها ۹۶۶ هزار و ۳۹ توئیت با شروع واژه «برای» همراه با هشتگ #مهسا_امینی زده‌اند که ۶۰ میلیون و ۷ هزار و ۸۷۱ لایک این توئیت‌ها دریافت کرده‌اند.
روند انتشار محتوای پویش چگونه بود؟
یکی از مهمترین گراف‌های این بخش، نمودارهای خطی میزان انتشار توئیت‌هاست. در این نمودار دو قله قابل توجه در روز دوم و هشتم مهرماه مشاهده می‌شود:
دوم مهرماه ۱۴۰۱:
دوم مهرماه، ۱۷۹ هزار و ۲۹۹ توئیت با ویژگی‌های پویش زده شد که بیشترین توئیت در این بازه زمانی بوده است. بررسی اخبار رسانه‌ها نشان می‌دهد در ساعات پایانی روز اول مهرماه، وزیر کشور در مورد فوت مهسا امینی «اعلام علت این اتفاق را منوط به گزارش پزشکی قانونی بیان می‌کند اما شکستگی جمجمه و ضرب و شتم را رد می‌کند.» افزایش تحرکات این پویش در دوم مهر به همین دلیل و افزایش مطالبات برای تسریع اعلام علت فوت بوده است.
هشتم مهرماه ۱۴۰۱:
افراد مختلفی در پویش، با تخصص‌های متفاوت از تصویرسازی، شعر و... شرکت کردند. «شروین حاجی‌پور» خواننده معرفی‌شده برنامه تلویزیونی «عصر جدید» نیز با خواندن توئیت‌های این پویش، واکنش خود را نشان داد. اما بازداشت او سبب ایجاد شوک و سیر صعودی در پویش شد، به گونه‌ای که در همان روز ۹۰ هزار و ۶۲۷ توئیت از کاربران متفاوت پویش استخراج شد که در نمودار، میزان انتشار توئیت‌ها، قله هشتم مهرماه حاصل این اتفاق است.
کدام حساب‌های توئیتری محتوای بیشتری در پویش منتشر کردند؟
در این قسمت، حساب‌های توئیتری فعال در ارتباط با انتشار محتوای پویش مورد بررسی قرار گرفته‌اند. صفت فعال، به افرادی نسبت داده شده که بیشترین تولیدمحتوا را جدا از میزان لایک و بازنشر منتشر کردند.
«leyla» نام حساب توئیتری است که در اردیبهشت ۱۴۰۱ ساخته شده و ۲۷۰۴ مرتبه با محتوای غیریکسان در پویش شرکت کرده است. دیگر اکانت‌های فعال این پویش در نمودار بالا به ترتیب تعداد تولیدمحتوا آمده است. نکته مهم، نقطه اشتراک این اکانت‌هاست که همگی در سال ۲۰۲۲ ساخته شده‌اند. با توجه به ویژگی و دایره ارتباطی و کم فالوئر بودن این حساب‌ها، به آنها رفتار ربات‌گونه نسبت می‌دهند. در پویش‌ها به منظور سرایت پویش به اکانت‌های واقعی، استفاده از ربات‌ها و افراد تولیدکننده محتوا عمومیت دارد.
کدام موضوع‌ها در این پویش توئیتری مطرح شدند؟
در این بخش، موضوع‌های پرتکرار توئیت‌ها استخراج و ارائه شده است. این محتوا از طریق نمونه‌گیری هدفمند و از میان پرلایک‌ترین توئیت‌ها مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
سیاسی
موضوع‌های سیاسی بخش مهم و قابل توجهی از حجم توئیت‌ها را شامل شده بودند و طیف متنوعی از سیاست داخلی و خارجی تا مسائل امنیتی را در بر گرفته‌اند:
جانباختگان اعتراض‌ها با ۲۴.۳۹ درصد، پرتکرارترین موضوع سیاسی بود که کاربران تاثیرگذار توئیتر مطرح کرده بودند. به طور خاص کاربران این پویش با نام بردن از برخی جانباختگان رخدادهای اخیر در ایران از جمله مهسا امینی، نیکاشاکرمی، و ... توئیت زدند.
بازداشت‌شدگان و زندانیان سیاسی، موضوع دیگر مورد توجه توئیتری‌ها بود.از نیلوفرحامدی تا شروین حاجی‌پور که در دوره زمانی مورد بررسی این گزارش بازداشت شده بود، از مهمترین افرادی بودند که بارها در توئیت کاربران به آن اشاره شده بود.
عملکرد مسئولان، دیگر محور انتقادی کاربران این پویش بود. از برخوردهای امنیتی با دانشجویان و خبرنگاران تا برخی تصمیم‌های هزینه‌زای مسئولان، از مهمترین موارد مطرح شده از سوی کاربران بود.
وطن‌پرستی، موضوعی سیاسی و اجتماعی بود که کاربران زیادی به عنوان مضمونی ارزشمند در این پویش از آن حمایت کردند و دیگر کاربران و دنبال‌کنندگان را به وطن‌پرستی و ایران دوستی دعوت کردند.
هواپیمای اوکراینی، اعلام حمایت و ابراز همدردی با جانباختگان و خانواده‌های هواپیمای مسافربری اوکراینی یکی دیگر از موضوع‌های مورد بحث و حمایت توئیتری‌ها در این پویش بود که هشتگ‌های مختلفی در این باره منتشر و نام «حامد اسماعیلیون» به عنوان یکی از نمادهای این جریان بارها مورد اشاره قرار گرفت.
دادخواهی، به عنوان یکی از مطالبات سیاسی _ اجتماعی این پویش در بخش موضوع‌های سیاسی طبقه‌بندی شده است. کاربران توئیتری حامی پویش «برای»، دادخواهی و عدالت را به عنوان یکی از مانیفست‌های فکری خود برای حمایت از معترضان مطرح کردند.
تحریم و مذاکرات، این موضوع که به طور ویژه ابعاد سیاست خارجی نظام را مورد نقد قرار داده بود، به طور صریح بحث مذاکرات برجامی، تحریم‌ها و عملکرد دولت را تجزیه و تحلیل و انتقادها و اعتراض‌هایی را به سیاست‌های دولتمردان در این حوزه وارد دانسته بود.
اقتصادی
موضوع‌های اقتصادی بخش مهم دیگری از مضامین پرتکرار توئیتری‌ها در ارتباط با این پویش را تشکیل دادند و بیشتر مرتبط با معیشت مردم، سیاست‌های اقتصادی و بی‌نظمی‌های مالی برخی مسئولان بوده است:
فقر، با نزدیک به ۲۱ درصد بیشترین موضوعی است که علاوه بر محتوای اقتصادی به اجتماع هم مربوط می‌شود. تصاویر مرتبط با زباله‌گردی، کولبری و اقشار ضعیف جامعه اعم از کارگران در این مضمون بارها نشر و بازنشر شدند.
گرانی، مطالبه و نقد جدی دیگری بود که توئیتری‌ها مطرح کردند. اشاره به افزایش قیمت کالاهای اساسی و کاهش توان مالی اقشار مختلف، مهمترین محتوای این مضمون در این پویش بوده‌است.
رانت و اختلاس، با ۱۳ و ۱۱ درصد، انتقاد دیگر کاربران این پویش به وضعیت مالی و اقتصادی کشور است. این کاربران با اشاره به برخی بی‌نظمی‌های مالی، مطالبات اقتصادی و معیشتی خود را مطرح و از عدم عدالت در این حوزه ابراز نارضایتی و حتی ناامیدی کردند.
مسکن و اشتغال با ۱۰ درصد به طور مشترک پنجمین و ششمین مضمون پرتکرار مرتبط با اقتصاد پویش «برای» بوده‌اند. کاربران از بیکاری و افزایش بی‌رویه قیمت مسکن ابراز ناراحتی کرده و سیاست‌های دولت برای خانه‌دار شدن مردم را مورد نقد قرار دادند.
بورس، یکی دیگر از محورهای انتقادی کاربران بود که به طور ویژه به اظهارات مسئولان برای مشارکت در بورس و زیان‌ده بودن سهام‌ها اشاره داشته است.
اقتصاد دستوری، با ۶.۵۸ درصد آرا، هشتمین محور انتقادی این پویش در حوزه اقتصاد بود که به طور واضح به سیاست‌های اقتصادی از بالا نقد دارد.
توئیت‌های پر لایک این بخش را می‌توان در ادامه مشاهده کرد:
اجتماعی
موضوع‌های اجتماعی پویش برای در توئیتر، طیف متنوع و مختلفی از مطالبات، انتقادها و دغدغه‌های کاربران را از آزادی و سبک زندگی تا واکسن و سربازی را در برگرفت:
آزادی، با ۱۹.۲۳ درصد پرتکرارترین خواسته توئیتری‌ها در این موضوع است. آزادی‌های فردی و اجتماعی از آزادی بیان تا آزادی‌های مرتبط با پوشش و رفتار با شهروندان از جمله مطالبات این مقوله بوده‌اند.
سبک زندگی، دومین موضوع پرتکرار در ارتباط با مطالبات اجتماعی بود که طیف مختلفی از خواسته‌ها و انتقادهای توئیتری‌ها از حجاب تا داشتن یک زندگی نرمال و معمولی را در برگرفته بود.
مهاجرت، دیگر مقوله پرتکرار این پویش بود که در برگیرنده بحث و جدل توئیتری‌ها پیرامون موضوع مهاجرت به خارج از کشور بود. مهاجرت در این بحث و جدل‌ها به طیف‌های مختلف اجتماعی از دانشجو و نخبه تا کارگر و معلم و پرستار اختصاص داشت. در مقابل برخی کاربران با ابراز حس وطن‌پرستی و ایران‌دوستی، هموطنان خود را از مهاجرت به خارج از کشور منع کردند.
احساس ترس، ناامنی و افسردگی از جمله موضوع‌های احساسی کاربران توئیتر بود که با انتشار برخی ایموجی‌ها و آیکون‌های خاص منتشر می‌شد. در این مورد توئیتری‌ها از برخی ناامنی‌های اجتماعی و ترس‌هایی که از برخورد برخی نیروهای انتطامی داشتند گلایه کردند.
محیط زیست، یکی از موضوع‌های برحسته این پویش بود که به طور ویژه به خشک شدن دریاچه ارومیه، زیست پیروز یوزپلنگ ایرانی، آلودگی‌های زیست‌محیطی و کم‌آبی اشاره داشتند.
واکسن، از دیگر مطالبه‌های انتقادی پویش «برای» در توئیتر بود که به ماجرای کمبود واکسن و درگذشت شمار زیادی از ایرانیان به‌دلیل تاخیر در ورود واکسن اشاره داشت.
حقوق کودکان، این موضوع بیشتر به کودکان کار و آینده کودکان و دانش‌آموزان اشاره داشت و دغدغه والدین و بزرگسالان را از آینده تحصیلی، شغلی و زندگی فرزندانشان ابراز می‌داشت.
افراطی‌گری، گروهی از کاربران از افراطی‌گری، دگماتیسم و برخی رفتارهای تند و رادیکال از سوی برخی طیف‌های فکری و سیاسی انتقاد کرده و مطالبه‌گر حذف یا تعدیل این نگاه در جامعه شدند.
سربازی با ۳.۸۵ درصد آخرین مقوله مطرح شده در این پویش در بخش اجتماعی بود. حذف سربازی اجباری و اشاره به ناکارآمدی دوران سربازی، اصلی‌ترین محتوایی بود که در این بخش بدان اشاره شده بود.
برخی از توئیت‌های پر لایک این بخش را می‌توان در ادامه مشاهده کرد:
فرهنگی
در این بخش موضوع‌های مرتبط با حوزه فرهنگ که در پویش «برای» مطرح شده بود، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. برخی موضوع‌هایی همچون حجاب و حقوق کودکان را می‌توان در هر دو بخش اجتماعی و فرهنگی طبقه‌بندی کرد زیرا تشابهات مضمونی و محتوایی در هر دو موضوع وجود دارد:
حجاب و گشت ارشاد با ۱۸.۵۲ درصد بیشترین دغدغه و مطالبه مطرح شده در حوزه فرهنگ از سوی کاربران توئیتری پویش «برای» بوده است که به دلیل هم‌زمانی با درگذشت مهساامینی به طور ویژه‌ای در این پویش انعکاس داشته است.
تبعیض جنسیتی و حقوق زنان که با شعارهایی چون «زن زندگی آزادی» در پویش «برای» مطرح شد، از دیگر مطالبه‌ها و انتقادهای توئیتری‌ها در این پویش بوده است که با ۱۶.۶۷ درصد به عنوان دومین موضوع فرهنگی اولویت‌دار پویش «برای» طبقه‌بندی می‌شود.
نخبگان و دانشگاهیان از جمله موضوع‌های فرهنگی است که به طور ویژه با تجمع و دستگیری دانشحویان دانشگاه شریف در پویش «برای» انعکاس یافت و از این نظر، هشتگ‌های مرتبط با دانشگاه شریف و دانشجو همزمان با هشتگ مهساامینی و کلیدواژه «برای» در این توئیت‌ها قابل مشاهده بودند.
خبرنگاران نیز بیشتر به دستگیری «نیلوفر حامدی» و «الهه محمدی» و برخی خبرنگاران اجتماعی و سیاسی در رسانه‌ها اختصاص داشت. توئیتری‌ها با همراهی با این افراد درخواست آزادی آنها را مطرح کردند.
دانش‌آموزان و آینده همچون مقوله حقوق کودکان در موضوع‌های اجتماعی، مضمونی است که به کودکان اختصاص دارد و زندگی و آینده آنها را مورد اشاره قرار می‌دهد.
اقلیت‌های مذهبی و قومی از دیگر مطالبه‌های انتقادی توئیتری‌ها در این پویش بوده است. این کاربران از تبعیض قومی و عقیدتی میان ادیان و قومیت‌های مختلف ابراز گلایه‌مندی و ناراحتی کردند.
دهه هشتادی‌ها از دیگر طیف‌های فرهنگی اجتماعی پویش برای بودند که اشاره به حضور ویژه این نسل در تجمع‌های خیابانی و مطالبه‌های اختصاصی آنها شده است.
سانسور و هنرمندان مردمی با ۵.۵۶ و ۳.۷۰ آخرین مقوله‌های مطرح شده فرهنگی بودند که از ممیزی‌های حوزه فرهنگ و سانسورهایی که در خبرها و رویدادهای روزانه انجام می‌شود، انتقاد داشتند. از سوی دیگر برخی هنرمندان مردمی در این پویش مورد تمجید قرار گرفته و از آنها به عنوان سمبل و نماد هنرمندمردمی یاد شده است.
برخی از توئیت‌های پر لایک این بخش به شرح زیر است:
گرایش‌های فعال در پویش چه گرایش‌هایی بودند؟
یکی از جالب‌ترین بخش‌های تجزیه و تحلیل کمی پویش «برای»، مشخص‌کردن گرایش کاربران و فعالیت کاربران اکثریت بوده است؛ این مرحله که از طریق بررسی و کدگذاری نمونه مورد بررسی انجام شده به نتیجه زیر انجامیده:
روزمره‌نویس‌ها با ۶۳.۶۴ درصد بیشترین سهم را در این پویش داشتند، گویی بیشتر توئیتری‌ها تمایل داشتند با اسم و شناسه کاربری ناشناس و غیرواقعی دغدغه‌های خود را بیان کنند.
ضدنظام با ۱۶.۸۸ درصد گرایش دوم فعال در تولیدمحتوای پویش «برای» بودند. کاربران ضدنظام با برخی سیاه‌نمایی‌ها و القائات سیاسی اقتصادی قصد داشتند سوگیری پویش را به سمتی خاص منحرف کنند. به هرحال، در حدود یک پنجم تولیدمحتوای توئیتری‌های پرلایک به کاربران ضدنظامی اختصاص داشتند که به طور عمده در ایران نبودند و دغدغه‌های آنها بیشتر سیاسی بوده است.
ورزشی‌ها با ۱۲.۹۹ درصد تولیدمحتوا، رتبه سوم این رنکینگ را از آن خود کردند. نکته جالب درباره حضور ورزشی‌ها این بود که بیشترین لایک‌های پویش «برای» به سه فوتبالیست این پویش یعنی «علی‌کریمی»، «وریا غفوری» و «مهرداد پولادی» مربوط بود.
اصلاح‌طلبان با ۳.۹ درصد چهارمین گرایش فعال این پویش بودند. در نبود کاربران اصولگرا و انقلابی، اصلاح‌طلبان توئیتر فرصت را مغتنم شمردند و برخی انتقادها و اعتراض‌های خود را مطرح کردند. این محتواها در موضوع‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مطرح شده بود.
سلبریتی‌ها با ۲.۶ درصد کمترین سهم را در تولیدمحتوای پویش «برای» و در نمونه مورد نظر داده‌کاوی داشتند. این سلبریتی‌ها به برخی خواننده‌های مخالف نظام و بعضی از هنرمندان مربوط می‌شد که به طور عمده موضوع‌های سیاسی را با هدف براندازی مطرح کرده بودند.
نام کدام چهره‌ها بیشتر در پویش مطرح شده بود؟
در میان توئیت‌های پرلایک مورد بررسی، نام برخی از افراد به طور ویژه و خاص از سوی کاربران مطرح شد که مقایسه درصد فراوانی این چهره‌های پرتکرار در نمودار زیر ارائه شده است:
حامد اسماعیلیون و مهسا امینی با ۱۶ درصد بیشترین سهم را در این توئیت‌ها داشتند. اسماعیلیون به دلیل فعالیت‌های براندازانه‌اش در خارج از کشور و همچنین مهساامینی به دلیل درگذشت و یاد و خاطره‌اش، بیشترین تکرار را در توئیت‌ها داشتند.
نیکا شاکرمی و شروین حاجی‌پور با ۱۲ درصد، چهره‌های پرتکرار بعدی مطرح شده کاربران بودند. «نیکا» به عنوان یکی از جانباختگان نوجوان اعتراض‌های شهریورماه و شروین به دلیل اجرای ترانه «برای» در توئیتر، نامشان پرتکرار شد و کاربران برای آنها توئیت‌های حمایتی و تمجیدآمیز منتشر کردند.
سارینا اسماعیل‌زاده و علی کریمی با ۸ درصد، چهره‌های پرتکرار دیگر این پویش بودند. «سارینا» دیگر نوجوانی بود که نامش در جریان اعتراض‌های اخیر در فضای مجازی بازتاب یافت و «علی کریمی» به دلیل موضع حمایتی که در این روزها و اعتراض‌ها داشت، نامشان در توئیت‌های کاربران پرتکرار شد.
حسن عباسی سخنران اصولگرا، محمدرضا شجریان هنرمند، مریم میرزاخانی دانشمند، مجیدتوکلی فعال سیاسی ضدنظام، محمدرضا کدخدازاده از جانباختگان هواپیمای اوکراینی، امیرمهدی فرخی‌پور از کشته‌شدگان اعتراض‌های شهریورماه و علی یونسی و امیرحسین مرادی از دانشجویان بازداشت‌شده از دیگر چهره‌هایی بودند که توئیتری‌ها به طور ویژه به نام آنها اشاره کردند.
جمع‌بندی
پویش «برای» یک پویش توئیتری بود که پس از فوت مهسا امینی تشکیل و بعد از آن منجر به تولید ترانه «برای» شروین حاجی‌پور شد. عمده محتوای این توئیت‌ها، انتقادی و اعتراضی بود و با هدف بیان ناراحتی‌ها، مطالبات، دغدغه‌ها و آرزوهای کاربران در این فضا مطرح شد. بیشتر کاربران شرکت‌کننده در این پویش روزمره‌نویس‌ها بودند که با شناسه کاربری نامشخص به انتشار توئیت‌های خود پرداختند و دغدغه‌های خود را بیان کردند.
تحلیل مضمون توئیت‌ها نشان می‌دهد طیف متوعی از خواسته‌ها در موضوع‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در این پویش مطرح شد که مشکلات مردم داخل کشور را از کمبودها و سوءمدیریت‌ها مطرح می‌کرد. تحلیل کمّی این پویش که با دستکاری برخی از بدافزارها و ربات‌ها نیز صورت گرفته بود، به حجم بالای همراهی توئیتری‌ها با این پویش مجازی اشاره داشت؛ به‌گونه‌ای که در ۱۵ روز نزدیک به یک میلیون توئیت با هشتگ مهسا امینی و با شروع کلیدواژه «برای» منتشر شده است.