به گزارش ایرنا، تالاب‌ها به عنوان غنی‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی، در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت بسیاری دارند تاجاییکه گفته می شود ارزش اکولوژیکی آنها بیش از جنگل و اراضی کشاورزی است.
اکوسیستم آبی تالاب ها از مهمترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب است که در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زائد، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.
در حالیکه به گفته کارشناسان، ارزش اکولوژیکی یک هکتار تالاب با ۱۰هکتار جنگل و ۲۰۰ هکتار اراضی کشاورزی برابر است، استان لرستان با بهرمندی از طبیعتی مثال زدنی وسعت قابل توجهی از تالاب ها را در خود جای داده است که نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند و از شهرت کشوری و جهانی برخوردار هستند.
براساس بررسی های زمین شناسی، تالاب های ۱۱ گانه معروف پلدختر حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر به وجود آمده اند که موجب رانش لایه های سنگی یال شمالی طاقدیس کبیر کوه و مسدود شدن رودخانه های سیمره و کشکان شده است.
بیش از ۵۰ تالاب کوچک و بزرگ در پلدختر بوده است که از زمان تشکیل تا ۱۰۰ سال پیش تحت تاثیر عوامل طبیعی، بیشتر آنها خشک و منقرض شده و تنها ۱۱ تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده باقی مانده اند.
وسعت این تالاب ها بیش از ۴۵ هکتار است که "گری جمجمه" بزرگترین و "گری سیه" کوچکترین آنها است و همگی به جز "گرگر" در همه فصول سال از طراوت قابل توجهی برخوردار هستند و هرگز خشک نمی شوند، آب شیرین تالاب تنگ فنی و گیاهانی چون بلمک، نی، بلوط، پونه و بابونه در حاشیه همه تالاب های این منطقه مناظر دل فریب و چشم نوازی را به وجود آورده است.
در جنوب شرقی شهرستان بروجرد نیز تالابی به نام بیشه دالان وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی است و در شهرستان دورود نیز تالاب هایی وجود دارد که در زمان حاضر میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگو هستند.
تالاب های ۱۱گانه پلدختر، تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک و تالاب کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی استان لرستان به شمار می روند اما طی سالیان گذشته مصارف غیرکارشناسی و غیر علمی از عرصه تالاب ها، این اکوسیستم های با ارزش را دچار چالش کرده و از طرفی زیستگاه های پرندگان مهاجر نیز دستخوش مشکلات تالاب ها شده است.
سطح آب تالاب های لرستان متاثر از کاهش بارندگی ها
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تالاب های استان امسال به دلیل کاهش بارندگی وضعیت مناسبی ندارند و این در حالی است که برنج کاری حاشیه این تالاب ها وضعیت را بدتر کرده است.
نبی الله قائدرحمت با بیان اینکه در حال حاضر سطح آب اغلب تالاب های استان کاهش یافته است افزود: تالاب بیشه دالان بروجرد به دلیل کاهش اقدامات کشاورزی در اطراف آن وضعیت نسبتا مناسب تری نسبت به بقیه تالاب های استان دارد.
وی اظهار داشت: تالاب ها دارای حوضه آبخیر هستند و کشاورزی در بالا دست تاثیر مستقیمی بر سطح آب آنها دارد بنابراین با کاهش کشاورزی و آبیاری باغات در نواحی تالاب بیشه دالان، سطح آب این تالاب افزایش می یابد.
قائدرحمت ادامه داد: در اطراف تالاب های پلدختر نیز بجز در نواحی تالاب گوری بلمک کشاورزی وجود ندارد اما در تالاب تنوردر به دلیل پرورش ماهی و آبزیان سطح آب به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است و اکنون این تالاب در شرایط بدتری قرار دارد.
معاون فنی حفاظت محیط زیست گفت: وضعیت سطح آب در تالاب خروسان ازنا که حدود ۱۲ هکتار است نسبت به بقیه تالاب ها بهتر است اما در کل سطح آبی همه تالاب های لرستان ۳۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.
اجرای طرح مدیریت زیست بوم برای تالاب های لرستان
قائد رحمت افزود: تمام تالاب های لرستان دارای طرح مدیریت زیست بوم هستند و این طرح برای تالاب های پلدختر و بیشه دالان انجام شده است.
وی اظهار داشت: طرح تالاب های استان در شورای برنامه ریزی مصوب شده و در صورت تصویب در شورای برنامه ریزی استان با اختصاص ردیف اعتباری اقدامات احیا آغاز خواهد شد.
وی با اشاره به لزوم همراهی جوامع محلی در راستای احیا و مدیریت تالاب های استان ادامه داد: تلاش می شود طرح مدیریت زیست بوم تالاب های استان تا پایان سال مصوب شود که در این برنامه نقش اجرایی تمام دستگاه های مربوطه و مردم دیده شده است.
قائدرحمت عنوان کرد: در قالب این طرح، معیشت های جایگزین جوامع محلی تالاب ها تعریف شده است تا میزان مصرف آب در تالاب ها کاهش یابد چراکه در مجاورت برخی از تالاب های استان حتی برنج نیز کاشت شده است.
وی با اشاره به کارکرد گردشگری تالاب های لرستان بیان کرد: طرح مطالعاتی روستای کپر جودکی بروجرد در حال انجام است چراکه این روستا به لحاظ قابلیت گردشگری بعنوان روستای لک لک ها درآمدزایی قابل توجهی در امر گردشگری داشته است.
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: همچنین در حوزه صنایع دستی نیز با توجه به استفاده از "نی" در تولید صنایع دستی و حصیربافی، تالاب ها علاوه بر درآمدزایی، شرایط خوبی برای بازدید گردشگران هم ایجاد خواهند کرد.
قائد رحمت افزود: تالاب های ۱۱ گانه پلدختر ظرفیت قابل توجهی در حوزه گردشگری و درآمد زایی برای جوامع محلی دارند که علاوه بر تعریف معیشت های جایگزین کشاورزی در این حوزه به لحاظ ورود پرندگان مهاجر به این تالاب ها طرح پرنده نگری نیز در برنامه های مورد نظر این تالاب ها قرار دارد.
وی اظهار داشت: روستاهای ولیعصر، گوری بلمک، کپرجودکی، چگنی کش، بیشه دالان و تنوردر بروجرد به دلیل قرار گرفتن در مجاورت تالاب ها، روستاهای هدف گردشگری در استان معرفی شده اند.
تالاب های لرستان در مسیر مهاجرت داخلی و خارجی پرندگان مهاجر
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تنوع پرندگان مهاجر در تالاب های استان به دلیل تنوع ارتفاع زیاد می باشد تا جاییکه اختلاف ارتفاع تالاب های استان از ۳۰۰ متر تا ۲ هزار و ۳۶۰ متر از سطح زمین متفاوت است.
قائد رحمت اظهار داشت: تالاب های لرستان با توجه به شرایط جغرافیایی و قرار داشتن در مسیر پرندگان مهاجر، مکان مناسبی برای مهاجرت های داخلی و خارجی این حیوانات هستند.
وی ادامه داد: لرستان به دلیل بهره مندی از تالاب ها و سدها و قرار گرفتن در مسیر کریدور پرندگان مهاجر و آبزی، زیستگاه مناسبی به شمار می رود و در حال حاضر تالاب های ۱۱ گانه پلدختر، تنوردر دورود و بیشه دالان بروجرد سایت های پرنده پذیر پرندگان مهاجر در این استان هستند.
مشاهده گونه های متفاوتی از پرندگان مهاجر در لرستان
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: گونه های متفاوتی از پرندگان مهاجر طی روزهای گذشته در تالاب و کنار رودخانه های این استان مشاهده شده است.
قائدرحمت افزود: طی روزهای گذشته جمعیت هایی از پرندگان مهاجر در استان مشاهده شده که این تعداد در تالاب های پلدختر نسبت به سال گذشته تغییری نداشته اما در تالاب های بیشه دالان بروجرد و تنوردر دورود کمتر شده است.
وی با اشاره به کاهش منابع آبی در سطح تالاب های لرستان اظهار داشت: سطح آبی اغلب تالاب های استان نسبت به سال های گذشته با کاهش قابل توجهی مواجه شده است که این امر یکی از دلایل کاهش جمعیت پرندگان مهاجر در برخی مناطق می باشد.
قائدرحمت اظهار داشت: با بررسی های انجام شده از حضور پرندگان مهاجر در تالاب های استان، انواعی از حواصیل زرد، حواصیل خاکستری، مرغ ماهیخوار، چنگر، کشیم، لک لک، اگریت، آب چیلک، سلیم طوقی، بالکان و کوپا با جمعیت کم مشاهده شده است.
وی ادامه داد: تالاب های این استان اغلب مسیر زمستان گذرانی پرندگان مهاجر هستند اما در برخی فصول نیز پرندگان بومی کشور تالاب های لرستان را مقصد مهاجرت خود قرار می دهند.
پیش بینی حضور ۱۸ تا ۲۰ هزار پرنده مهاجر در لرستان
قائدرحمت همچنین بیان کرد: هرساله همزمان با سراسر کشور، سرشماری پرندگان مهاجر از دی تا پایان بهمن ماه در سطح این استان نیز انجام می گیرد که طی سرشماری و مطالعات انجام شده سال های گذشته، به طور معمول حدود ۷۰ تا ۸۰ گونه پرنده مهاجر با جمعیتی بین ۱۸ تا ۲۰ هزار قطعه در سطح تالاب های لرستان مشاهده می شود.
وی با بیان اینکه تنوع ارتفاعی تالاب های لرستان ظرفیت بسیار خوبی برای تنوع زیستی و حضور متنوع پرندگان مهاجر در استان شده است عنوان کرد: سال گذشته ۷۶ گونه پرنده مهاجر با جمعیت ۱۸ هزار و ۴۰۵ قطعه در سطح تالاب ها و کنار رودخانه های لرستان مشاهده شد.
قائدرحمت افزود: لرستان به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل محل مناسبی برای هدف پرندگان مهاجر است و با آغاز فصل سرد نیز، مکان مطلوبی برای زمستان گذرانی پرندگان محسوب می شود.
وی با بیان اینکه ۲۵۰ گونه پرنده در لرستان وجود دارد که ۳۰ درصد تنوع زیستی کشور را شامل می شود گفت: با توجه به شرایط اقلیمی استان، حدود پنج درصد گونه پرندگان، مهاجر هستند که معمولا در فصل های سرد به تالاب های لرستان به ویژه پلدختر مهاجرت می کنند.
حجم تالاب های لرستان ۳۰ درصد کاهش یافته است
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: کاهش منابع آبی و بروز خشکسالی‌های پی در پی در استان موجب خشک شدن و کاهش حجم ۳۰ درصدی تالاب‌ها شده است.
قائد رحمت بیان کرد: از مجموع تالاب های ۱۱ گانه شهرستان پلدختر هشت تالاب دایمی هستند که اکنون تالاب های پیکه، گوری بلمک و زردآبه خشک شده اند و تالاب گوری بلمک نیز امسال برای نخستین بار طی سالیان گذشته خشک شده است.
وی با بیان اینکه بیشتر تالاب های استان بین ۲۵ تا ۳۰ درصد با کاهش حجم مواجه شده اند اظهار داشت: تالاب تنوردر دورد امسال پیش از موعد همیشگی خشک شده است و تالاب بیشه دالان بروجرد نیز براساس مشاهدات و بازدید های اخیر کارشناسان، ۳۰ درصد کاهش حجم داشته و تالاب مصنوعی خروسان ازنا نیز از ۱۲.۷ هکتار به ۱۰.۷ هکتار کاهش یافته است.
وی با بیان اینکه اکنون رودخانه چغلوندی خشک شده است و رودخانه های هرو و قلعه سنگی نیز در حال خشک شدن هستند عنوان کرد: منابع آبی استان در شرایط مناسبی قرار ندارد و دستگاه های آب منطقه ای و جهاد کشاورزی استان همکاری لازم را در این راستا با محیط زیست استان انجام ندادند.
قائد رحمت با اشاره به اینکه تالاب تنوردر دورود نیز در معرض خشکیدگی است تاکید کرد: رعایت الگوی کشت و جلوگیری از کشت های آب دوست در حاشیه رودخانه ها و تالاب ها ممنوع می باشد و از طرفی موتور تلمبه های غیر مجاز نیز در سطح استان جمع آوری نشده است.
وی با تاکید بر اینکه منابع آبی استان به عنوان منابع استراتژیک در معرض نابودی قرار گرفته است گفت: در صورت تداوم این روند طی چند سال آینده چشمه های استان نیز خشک خواهند شد و تحت فشار قرار دادن آبخوان استان حاصلی جز از بین رفتن منابع آبی نخواهد داشت.
نقش مهم جوامع محلی در حفاظت از تالاب ها
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: تالاب ها اکوسیستم ها نادر و منحصر به فردی هستند که در عین حال شکننده و آسیب پذیر می باشند که باید در راستای حفاظت از آنها تمام جوانب را در نظر بگیریم.
قائدرحمت با تاکید بر ضرورت مشارکت جوامع بومی و محلی در حفاظت از تالاب ها اظهار داشت: نقش جوامع محلی در حفاظت از تالاب ها به دلیل حضور مستمر در کنار این مواهب طبیعی بسیار تاثیرگذار است.
وی با بیان اینکه هشت تالاب از مجموع تالاب های ۱۱ گانه پلدختر دائمی است و سه تالاب گوری بلمک، زرده و پیکه بر اساس بارش ها گاهی خشک می شوند، ادامه داد: تالاب گوری بلمک بر اثر زهکشی های انجام شده در سال های اخیر دچار خشکی می شود.
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان همچنین گفت: گردشگری تالاب های لرستان می تواند جایگزینی در راستای تامین معیشت و رونق اقتصادی جوامع محلی باشد و از طرفی گام مهمی در راستای حفاظت از تالاب ها و ممانعت از بهره برداری های نامناسب است.
قائدرحمت با بیان اینکه تالاب گوری بلمک و بیشه دالان بروجرد به دلیل زهکشی دچار خسارت و تخریب شده اند افزود: با مشارکت جوامع بومی محلی می توان آنها را احیا کرد که در این راستا با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به منظور احیای تالاب گوری بلمک، روستای ولیعصر به عنوان روستای هدف گردشگری معرفی شده است.
وی ادامه داد: همچنین تالاب تنوردر شهرستان دورد به دلیل تخریب های دهه ۶۰ و ۷۰ و احداث مجتمع های پرورش ماهی و کشاورزی در این منطقه به یک تالاب فصلی تبدیل شده که درخواست مطالعات پایه به دلیل اهمیت حضور پرندگان مهاجر در این تالاب به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال شده است.
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: همچنین برای تالاب بیشه دالان بروجرد پاسگاه محیط بانی راه اندازی شده و مطالعات مدیریت یکپارچه زیست بومی و معیشت جایگزین در حال اجرا است.
قائدرحمت با بیان اینکه تالاب های ۱۱ گانه پلدختر، بیشه دالان، تنوردر، گهر کوچک و کارستی غار ماهی کور، مهمترین تالاب های طبیعی لرستان هستند اظهار داشت: البته تالاب های مصنوعی زیادی از جمله سد هاله کوهدشت، سد مروک، سد ایوشان، سد خان آباد، سد حوضیان، سد رودبار و دهها آبگیر و سد خاکی دیگر در استان وجود دارد.
وی عنوان کرد: احیای تالاب‌ها نیازمند توانمندسازی جوامع محلی و جلب مشارکت های مردمی است تا احیای تالاب‌ها به مطالبه مردم تبدیل شود و خود جوامع بومی و محلی که در نزدیکی آنها زندگی می کنند به عنوان مطالبه‌گر اصلی برای حیات و احیای این گنجینه ها تلاش کنند در غیر این صورت بایستی در نوع آموزش و جامعه هدف تجدید نظر شود.
تالاب های لرستان در معرض تهدید قرار دارند
معاون فنی حفاظت محیط زیست لرستان گفت: ایجاد زهکش و تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و غیره در دهه ۶۰ و ۷۰، بهره برداری خارج از ظرفیت تالاب ها، تغییر اقلیم و خشکسالی های متوالی، کاهش آب ورودی به تالاب ها از منابع آب بالا دست (عدم تامین حقابه زیست محیطی تالاب ها)، ورود انواع آلاینده های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده از مزارع کشاورزی، شهرها و آبادی ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک های بالادست، چرای بی رویه، ایجاد باغات و کاشت گونه های زراعی آب بر در سطح حوضه تالاب ها از عمده ترین تهدیدات تالاب های استان است.
قائدرحمت ادامه داد: طبق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال ۹۶، آئین نامه مربوطه و ماده ۱۶ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مدیریت تالاب های کشور به عهده سازمان حفاظت محیط زیست است و جهت گیری های استان جهت حفاظت و حراست از تالاب ها به سمت رویکرد مدیریت زیست بومی است چراکه تالاب ها زیست بوم های حساس و شکننده ای هستند و بایستی براساس ظرفیت قابل تحمل از آنها برداشت شود.
وی با تاکید بر ضرورت توسعه طبیعت گردی در تالاب ها جهت حفاظت از آنها با مشارکت جوامع بومی و محلی اظهار داشت: ارتقای نقش ذینفعان به ویژه بومیان در مدیریت تالاب ها با هماهنگی های بین بخشی جهت مدیریت آنها، تاکید بر حفاظت و بهره برداری پایدار و تامین حقابه طبیعی تالاب ها در اولویت قرار دارد.
وی تصریح کرد: متاسفانه تغییر کاربری و خشکسالی های پیاپی، حیات تالاب های لرستان را با مخاطره رو به رو کرده است از طرفی تالاب ها نقش برجسته ای در کنترل سیلاب، کاهش خسارات ناشی از سیل و البته تغذیه سفره های آب زیرزمینی داشته اند.
وی افزود: به عنوان مثال تالاب های پلدختر، بیشه دالان و تنوردر با وجود دست اندازی های افراد در سالیان گذشته و ایجاد زهکش ها، هنگام بارش های سیل آسا در این مناطق خصوصا دورود و بروجرد به دلیل نگهداری حجم آب بالا ، موجب شدند خسارات سیل در مناطق پائین دست آنها به حداقل ممکن برسد.
قائدرحمت اضافه کرد: اقتصاد روستائیان معمولا متکی به آب و زمین کشاورزی است بنابراین معیشت های جایگزین اقتصادی علاوه بر تنوع بخشی به انواع محصولات کشاورزی، ایجاد مشاغل دیگر و تشکیل شرکت تعاونی ها، صنایع دستی و گردشگری موجب حفظ تالاب می شود.
زهکشی و بهره برداری غیر اصولی، ۲چالش عمده تالاب های لرستان
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان نیز گفت: برخی تالاب های استان طی سال های گذشته به دلیل تصرفات و بهره برداری های غیر اصولی توسط مردم تخلیه و دچار آسیب شدند و این در حالی است که متاسفانه در برخی مناطق جوامع بومی حتی سند مالکیت نیز اخذ کرده اند.
علی سالاروند اظهار داشت: در برخی تالاب ها مانند بیشه دالان، به دلیل اینکه مناطقی از تالاب، عرصه کشاورزی به شمار می رود و جوامع محلی دارای سند آن هستند، مصارف کشاورزی مشاهده شده است همچنین تالاب تنوردر دورود نیز کاربرد پرورش ماهی و گلخانه ای داشته است که اکنون در راستای مدیریت تالاب ها نیازمند همراهی و همگامی مردم هستیم.
وی با تاکید بر لزوم تبیین ارزش تالاب ها برای مردم ادامه داد: ارزش اکولوژیکی تالاب ها بسیار بیشتر از مصارف کشاورزی و پرورش ماهی است که جوامع محلی باید از این مهم مطلع شوند که این امر با تعریف معیشت های جایگزین محقق می شود.
وی عنوان کرد: امسال تراز آبی تالاب های لرستان نسبت به سال های قبل پایین آمده است به نحوی که در تالاب بیشه دالان با بیشترین مشکل مواجه شدیم اما اغلب تالاب ها به لحاظ سطح ایستایی آب دچار مشکل شده اند.
سالاروند گفت: امسال برنامه ریزی های خوبی در حوزه تالاب های استان صورت گرفته و پایش هوشمند تالاب های پلدختر و بیشه دالان انجام شده است همچنین ثبت تالاب های لرستان در کنوانسیون رامسر در دستور کار قرار دارد.
حق انتفاع مردم در بهره وری تالاب ها محفوظ باشد
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: حق انتفاع و بهره مندی جوامع محلی باید در راستای احیا و حفاظت از تالاب ها محفوظ باشد تا همگام و همراه طرح های مدیریت تالاب ها باشند.
سالاروند با تاکید بر اینکه مردم ساکن اطراف تالاب ها باید به طور کامل در طرح های اجرایی دیده شوند اظهار داشت: به همین منظور آموزش و کلاس های توجیهی جوامع محلی در دستور کار این اداره کل قرار دارد تا بتوان طرح هایی در چارچوب قانون تالاب ها اجرا کرد.
وی ادامه داد: همچنین در حال حاضر ۲ پاسگاه محیط بانی در تالاب های پلدختر و یک پاسگاه در بیشه دالان بروجرد فعال است و با پیگیری های انجام شده برای سال آینده نیز موارد دیگری در دستور کار قرار خواهد گرفت.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر تالاب های لرستان به لحاظ حضور پرندگان مهاجر وضعیت خوبی دارند گفت: سایت های پرنده نگری تالاب های استان نیز در حال پیگیری هستند که تلاش می شود در این راستا معیشت های جایگزینی برای جوامع عمومی تعریف و اجرایی شود.
گفتنی است پیش از این در اخبار حجم تالاب‌های لرستان حدود ۳۰ درصد کاهش یافته است، گونه های متفاوتی از پرندگان مهاجر در لرستان مشاهده شد و زیستگاه آبی پرندگان تالاب پلدختر با دوربین های هوشمند رصد می‌شود به مواردی در خصوص وضعیت تالاب های لرستان پرداخته شده است.