جنگل‌ها و مراتع از منابع طبیعی تجدید شونده‌ای هستند که خداوند برای گذران زندگی و استفاده از ظرفیت‌های آن در اختیار انسان‌ها قرار داده و همه مردم وظیفه دارند برای حفظ و نگهداری این نعمت خدادادی تلاش کنند.
این عرصه‌های باارزش تاثیر انکارناپذیری در زندگی انسان‌ها، گیاهان، حیوانات و حتی میکروارگانیسم‌های خاک دارند و نقش آنها در تعادل گردش آب، زیست بوم و مامن گونه‌های جانوری و وحش و حفظ آب و خاک، تولید چوب، تفرج و تفریح، تعادل دما، کاهش گرد و غبار و آلودگی‌های صوتی بر کسی پوشیده نیست.
به اعتقاد کارشناسان، جامعه‌ای که ۲۰ درصد مساحت آن را جنگل تشکیل دهد مستعد کشاورزی است و بنابراین نابودی جنگل با نابودی کشاورزی برابر خواهد بود و با توجه به تغییرات اقلیمی وضعیت فیزیولوژیکی جنگل، نه تنها جنگل‌های هیرکانی بلکه هر نوع جنگل، بیشه و هر پوشش گیاهی ضامن حفظ آب و خاک است و باید فرهنگ حفاظت از این عرصه‌ها در همه سنین به ویژه کودکی نهادینه شود.
عده‌ای از مردم به دلیل نداشتن آگاهی از وضعیت تخریب جنگل‌ها، فکر می‌کنند که درختان همیشه باقی می‌مانند و نیازی به نگهداری آنان نیست و هر زمانی که برای تفریح به جنگل‌ها بروند می‌توانند با استفاده از تبر اقدام به شکستن و قطع آنها برای مصرف به عنوان زغال و یا حتی روشن کردن آتش محفل‌های چند ساعته حضور خود در طبیعت کنند.
همچنین عده‌ای دیگر که بیشترشان مردم بومی ساکن مناطق جنگلی هستند به ویژه در اواخر پاییز و زمستان به دلیل بیشتر شدن بیکاری ناشی از کاهش فعالیت در مزارع و باغات باحضور در این عرصه‌ها اقدام به قطع غیرمجاز درختان و قاچاق چوب می‌کنند و براساس آخرین اطلاعات هر کیلو از آن را با قیمت حدود ۲۵ هزار ریال به مراکز دپو و کارخانجات می‌فروشند.
۱۴.۳ میلیون هکتار جنگل در کشور وجود دارد که حدود ۱.۹ میلیون هکتار آن شامل جنگل‌های هیرکانی از آستارا در شمال استان گیلان تا «گُلیداغی» در شرق گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش می‌شود که به گفته نقی شعبانیان معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، جنگل‌های هیرکانی باقی مانده دوران سوم زمین‌شناسی هستند و به دلیل ژنتیکی و تنوع گونه جزو جنگل‌های باارزش ایران در دنیا به شمار می‌روند.
به اعتقاد کارشناسان، پراکندگی سطح منابع طبیعی، کم بودن تعداد کارکنان نیروهای حفاظتی در مقابل سطح منابع طبیعی، فقر مالی و فرهنگی برخی از اقشار جامعه، مجهز بودن قاچاقچیان چوب به تجهیزات مخابراتی پیشرفته و امکان برقراری ارتباط بهتر به صورت باندهای وابسته به هم، گرانی قیمت چوب در بازار مصرف باعث شده تا برخی از افراد سودجو به امر قاچاق چوب از جنگل‌های بپردازند.
به گفته وحید وزیری عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس و مدیر گروه صنایع چوب و کاغذ، طبق برآورد نیاز چوبی کشور حدود ۱۳ میلیون متر مکعب است که پیش از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال کشور یعنی با بهره‌برداری از تمام جنگل‌ها، تقریبا ۱۰ درصد آن از جنگل‌ها و ۹۰ درصد هم از درختان داخل باغ‌ها، زراعت و واردات چوب تامین می‌شد.
وی افزود: جنگل‌های شمال پیش از طرح تنفس جنگل‌ها نیز نمی‌توانست نیاز چوب کشور را برطرف کند و بهره‌برداری از جنگل‌های کشور بنابر اعلام سازمان‌های متولی پیش از این طرح تنها ۱۰ درصد از نیاز چوب را در ایران تامین می‌کرد.
وی تاکید کرد: تازمانی که نیاز چوبی کشور زیاد اما مواد اولیه کم باشد احتمال قاچاق چوب وجود خواهد داشت بنابر این لازم است از کشورهایی مانند روسیه که ۷۰۰ میلیون هکتار جنگل دارد چوب وارد کنیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس یکی دیگر از مشکلات موثر بر قاچاق چوب جنگل‌ها را نامناسب بودن کارخانه‌های چوب احداث شده در شمال با طبیعت کشور دانست و گفت: این کارخانه‌ها و کارگاه‌ها وابسته به تولیدات انبوه هستند و اساس احداث و دریافت مجوز فعالیت آنها بر مبنای استفاده از چوب وارداتی بود.
وزیری ادامه داد: پس از مدتی این کارخانه‌ها و کارگاه‌ها سود بیشتری در استفاده از درختان جنگل‌های شمال کشور دیدند که هزینه رایگانی برای آنها به همراه داشت و بیشتر این کارگاه‌ها به سمت قطع و قاچاق درختان جنگل‌ها هجوم بردند.
وی گفت: با توجه به این شرایط لازم است مسوولان موضوع واردات چوب را مد نظر قرار دهند و بر تعهدات کارخانه‌های چوب که بر اساس آن مجوز فعالیت دریافت کردند نظارت کنند و به کارخانه‌های بیشتر مجوز فعالیت داده نشود و یک راهکار دیگر نیز زراعت چوب است که برای اجرایی شدن آن باید ساز و کارها و تمهیداتی در نظر گرفت تا بخشی از نیاز کشور به چوب تامین شود.
این کارشناس افزود: لازم است تامین معیشت و کاهش مشکلات اقتصادی جوامع محلی جنگل‌نشین مورد توجه قرار گیرد چراکه در مواردی علت قاچاق چوب ناشی از نیازهای معیشتی جوامع محلی است.
وی گفت: دلایل متعددی برای پدیده قاچاق چوب در کشور وجود دارد که از جمله آن "کاهش واردات چوب به کشور از یک سو و افزایش قیمت چوب از سوی دیگر، گرایش مردم به محصولات چوبی و ساخت ابزار آلات مختلف چوبی" است که باید برای مقابله با آن چاره جویی شود.
نابودی منابع طبیعی به عنوان سرمایه ملی، افزایش آلودگی هوا، وقوع سیل، رانش زمین و پدیده گرد و غبار، صدمه به اقتصاد ملی و اشتغال مولد و از بین رفتن گونه‌های بومی و ارزشمند گیاهی و جانوری و کاهش تنوع زیستی از مهمترین آسیب‌های قاچاق چوب بر پیکره طبیعت استان گلستان است.
دسترسی راحت افراد بومی به عرصه جنگلی
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان یکی از مهمترین دلایل قاچاق چوب در استان‌های شمالی کشور از جمله گلستان را وضعیت اقتصادی مردم بومی و دسترسی راحت افراد ساکن در حاشیه عرصه‌های جنگلی به درختان دانست و گفت: چوب قاچاق دیگر با کامیون و وانت حمل نمی‌شود و افراد بومی با پر کردن صندوق عقب خودرو و یا خورجین موتورسیکلت، اقدام به جمع آوری و فروش چوب‌های جنگلی به عنوان راحت‌ترین راه برای رسیدن به پول نقد می‌کنند.
سرهنگ عیسی گلبینی افزود: مردم برای گردش و تفریح با استفاده از خودروهای خود وارد عرصه‌های جنگلی می‌شوند و امکان بازدید از تمام این خودرو در هنگام خروج وجود ندارد و این بهانه خوبی برای افراد فرصت طلب است که با استفاده از اره‌های کوچک درختان را قطع و به قطعات ۵۰ تا ۱۰۰ سانتیمتری برش زده و داخل خودروها جاساز می‌کنند.
وی گفت: بیش از نیمی از مراکز دپو چوب به صورت غیرقانونی در گلستان فعالیت دارند و چوب‌های عرصه شده توسط قاچاقچیان خُرد را به اسم چوب درختان باغی با قیمت هر کیلو حدود ۲۵ هزار ریال خریداری و در مسیر حمل به کارگاه‌ها و کارخانجات مرتبط قرار می‌دهند.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزود: چند سالی است که طرح تنفس جنگل در حال اجراست و این مساله باعث افزایش تعداد درختان شکسته و افت زده در جنگل‌ها شده و مشاهده این وضعیت باعث وسوسه خیلی از افراد برای جمع‌آوری آنها برای مصرف شخصی و یا فروش می‌شود.
سرهنگ گلبینی بیان کرد: علاوه بر این در زمانی که طرح بهره‌برداری از جنگل‌ها فعال بود تعداد زیادی از مراکز دپو و حمل چوب و کارگاه‌های چوب‌بری راه اندازی شد که با اجرای طرح تنفس جنگل فکری برای آینده آنها صورت نگرفت در نتیجه تقاضا برای خرید چوب در بازار زیاد اما عرضه کم است.
همراهی رسانه‌ها مهمترین راهکار فرهنگی مقابله با قاچاق چوب
وزیری عضو هیات علمی دانشگاه گنبدکاووس همراهی رسانه‌ها را از جمله اقدامات فرهنگی لازمه مقابله با قاچاق چوب دانست و گفت: صدا و سیما باید بیش از پیش در زمینه ساخت برنامه‌های آموزشی و فرهنگی مناسب برای آشنایی جامعه با آسیب‌ها و اثرات منفی قطع غیرمجاز درختان و قاچاق چوب تلاش کند.
وی ادامه داد: تازمانی که اقدامات فرهنگی لازم در این رابطه انجام نشود همچنان پدیده قاچاق چوب در کشور وجود دارد و لازم است تا مردم به این آگاهی برسند که قطع درختان و کندن شاخ و برگ آنها یک فعالیت تفریحی نیست و به جای آن به عنوان همیار طبیعت برای حفظ و نگهداری از جنگل‌ها تلاش کنند.
وزیری نقش آموزش و پرورش را در فرهنگ‌سازی مبارزه با قطع درختان موثر اعلام و بیان کرد: در حوزه آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها به اندازه مسائل پروهشی باید به فعالیت‌های آموزشی اهمیت داده می‌شود.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس هم نارسایی فرهنگ استفاده از منابع طبیعی در کشور، عدم جوابگویی نیاز صنایع کشور از میزان برداشت مجاز و تورم، تعطیلی کارخانجات و بیکاری کارگران و مشکلات اقتصادی ناشی از شیوع کرونا در جامعه و گران شدن قیمت چوب را از عوامل تشدید قاچاق چوب دانست.
فرشید رحمانی افزود: آلودگی هوا، وقوع سیل، رانش زمین، از بین رفتن گونه‌های ارزشمند، آسیب به محیط زیست جانوران و انسان‌ها و تاثیر مخرب در امر تولید، تجارت قانونی و سرمایه‌گذاری و اشتغال از آسیب‌های ناشی از قاچاق چوب است.
وی گفت: در گلستان ۲ کارخانه بزرگ نئوپان مستقر است که شاید در هنگام تاسیس این واحدها به منابع تامین مواد اولیه آن به خوبی توجه نشده بود که در این راستا راهکارهای مانند "توجه به گسترش زراعت چوب با گسترش کشت گونه‌های سریع الرشد، توسعه و گسترش بازیافت و استفاده از مواد اولیه جایگزین چوب" می‌تواند راهگشا باشد.
وی تبلیغات متناسب و هوشمندانه و همه جانبه، برخورد قضایی و انتظامی قاطع و افزایش نیروهای حفاظتی و اجرای مقررات بازدارنده، احیای کارخانجات و بکارگیری کارگران بیکار شده، واردات چوب به میزان تامین صنایع با قیمت مناسب، تامین منابع لازم چوبی و افزایش زراعت چوب و افزایش فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی را از مهمترین راهکارهای جلوگیری از قاچاق چوب برشمرد و اظهارداشت: تحقق تمام این موارد نیازمند همراهی دانشگاه و مردم با دستگاه‌های اجرایی مرتبط است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گنبدکاووس با اشاره به گشت‌زنی مداوم نیروهای یگان حفاظت از عرصه‌ها و بازدید مکرر از کارگاه‌های چوب بری، کوره‌های زغال و مکان‌های خرید و فروش چوب و استقرار نیروهای یگان در محل کارخانه نئوپان چوب، گفت: زراعت چوب در سطح ۳۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی و ملی و هزار هکتار از حاشیه‌های زمین‌های کشاورزی این شهرستان انجام شده است.
راهکارهای جلوگیری از قاچاق چوب
به گفته کارشناسان، با تشدید مجازات قاچاقچیان چوب و برخورد جدی تر دستگاه قضا با متخلفان این حوزه، افزایش تیم‌های گشت و بازرسی در مناطق مستعد قاچاق چوب، جلوگیری از فعالیت دلالان و واسطه‌ها در زمینه چوب و عرضه سازمان یافته و با نظارت چوب به بازار، برگزاری دوره‌های آموزشی برای کشاورزان و روستاییان و همچنین بازنگری و اصلاح قانون حفظ و گسترش فضای سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان و اشاعه و تعمیم جرائم و محکومیت‌های در نظر گرفته شده در این قانون برای اراضی باغی می‌توان تا حد زیادی از پدیده قاچاق چوب جلوگیری کرد.
تامین معیشت جوامع محلی و مشخص کردن گلوگاه‌های حمل زغال، هیزم و چوب به تفکیک شهرستان‌ها به همراه آدرس و مختصات جغرافیایی از دیگر راهکارهای پیشگیری و مقابله با قاچاق چوب در استان گلستان است و از طرف دیگر باید زراعت چوب از جمله چهار گونه "صنوبر، گزشاهی، اکالیپتوس و پالونیا " با قابلیت رشد سریع را در استان توسعه داد.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان مهمترین راهکار مقابله با قاچاق چوب در شرایط فعلی را ثبت هرگونه فعالیت در بحث خرید، حمل و فروش درختان جنگلی و باغی در سامانه چوب سازمان منابع طبیعی اعلام کرد و گفت: متاسفانه نبود تکلیف قانونی برای ثبت خرید، حمل و فروش درختان باغی در سامانه شرایط را برای جولان سودجویان فراهم کرده است.
سرهنگ گلبینی قاچاق چوب را مهمترین اولویت نشست‌های کمیسیون مبارزه با قاچاق استانداری و نشست با پلیس امنیت برشمرد و اظهارداشت: اعضای کمیسیون قاچاق کالا استانی و شهرستانی هر ماه از کارگاه‌های نجاری و مراکز دپو چوب به صورت سرزده بازدید دارند و با متخلفان برخورد می‌شود.
وی افزود: علاوه بر آن گلوگاه‌های جابجایی چوب قاچاق در جنگل‌های هیرکانی در سال گذشته شناسایی و امسال سطح حفاظت در این مناطق افزایش یافته است.
فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: امسال ۲ هزار و ۱۳۸ اصله درخت جنگلی قطع‌شده توسط متخلفان در استان کشف شد که در مقایسه با هزار و ۸۹۴ اصله درخت سال گذشته، ۱۲ درصد افزایش داشته است.
لزوم همراهی دستگاه‌های اجرایی و مردم در جلوگیری از گسترش پدیده قاچاق
به اعتقاد کارشناسان، گسترش پدیده قاچاق چوب و تاثیر مخرب آن در امر تولید و تجارت قانونی و سرمایه‌گذاری و اشتغال خطر جدی و بزرگی است که باید با جدیت تمام با آن مبارزه کرد و بر همه دستگاه‌های که به نحوی می‌توانند در این امر دخیل باشند واجب است سهم خود را در این مبارزه ایفا کنند.
برای دستیابی به آرمان‌های بلند حفاظت از منابع طبیعی نباید تنها یک ارگان را در مواجهه با تهدیدات و تعارضات به منافع مسوول دانست و لازم است در این خصوص یک عزم ملی و فراگیر همراه با حمایت‌های دولت خدمتگزار و همه ارگان‌ها و نیروهای مربوطه صورت گرفته و نیروهای نظامی و بسیجی، قوه قضاییه و تشکل‌های غیر دولتی و مردمی، اقشار مختلف جامعه اعم از جوانان، دانشجویان و دانش آموزان و روستاییان در این راستا به حفاظت از منابع طبیعی کمک کنند.
زمین‌های زیرپوشش اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان افزون بر یک میلیون و ۳۹۷ هزار و ۲۴۴ هکتار است که ۴۵۲ هزار و ۱۸۵ هکتار آن جنگل، ۸۶۲ هزار و ۸۲۵ هکتار مرتع، حدود ۲۰ هزار هکتار ساحل و ۶۲ هزار و ۴۲۰ هکتار زمین‌های مستحدث و موات است.