به گزارش ایرنا، پیدایش پسته در ایران به چهار تا پنج هزار سال پیش بازمی‌گردد که خاستگاه اولیه این گونه باغی را به دوره هخامنشی و نواحی خراسان نسبت داده اند و باغ های پسته در ایران نیز از همان زمان ایجاد شده اند.
پسته در زبان‌های یونانی، لاتین، اروپایی، عربی، ترکی، روسی، ژاپنی و دیگر زبان‌ها از نام ایرانی آن گرفته شده است. نام درخت این محصول در زبان پارسی "پیستاکو" بود که به تدریج و در گذر ایام تغییر یافته و به پسته تبدیل شده است.
پسته دارای ۷۵ جنس و ۶۰۰ گونه است و براساس آمارهای به دست آمده از میان کشورهای مختلف تولیدکننده پسته، تنها محصولات هفت کشور جنبه تجاری دارند و از کل ۴۰۰ هزار تن پسته تولیدی در جهان قبل از کرونا، ایران با دارا بودن حدود ۵۷ درصد تولید مقام نخست، آمریکا با ۱۷ درصد دوم و ترکیه با ۱۳ درصد در مقام سوم قرار داشته‌اند.
انواع پسته ایرانی براساس پیشینه تاریخی و منطقه تولید به نام همان محل نامگذاری شده‌اند که پسته دامغانی، قزوینی، راوری، سبزواری و قمی از آن جمله هستند. علاوه بر موارد ذکر شده پسته براساس شکل نیز تقسیم بندی‌هایی دارد. ارقامی نظیر بادامی، احمدآقایی، اکبری، فندقی، کله قوچی، سفید پسته، سبز پسته، خنجری و... را می‌توان بر اساس شکل تقسیم بندی کرد.
در این میان خراسان رضوی یکی از استانهای مهم در تولید پسته است که محصول تولیدی این خطه به دلیل طعم و مزه ناشی از آب و هوای منطقه، دارای کیفیت خوبی است که به دلیل طعم لذیذ و دلچسبش در میان کشورهای آسیای میانه، کشورهای عربی، پاکستان و افغانستان محبوبیت بسیاری دارد.
خراسان رضوی رتبه دوم تولید و کشت پسته ایران
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان با برخورداری از ۲۵ درصد سطح زیر کشت پسته و ۲۳ درصد تولید محصول کشور، جایگاه دوم را در بین استانهای تولیدکننده پسته به خود اختصاص داده است.
علی جعفری افزود: میزان تولید سالیانه پسته در استان بین ۵۰ تا ۷۰ تن پسته خشک است که امسال با همت و تلاش مضاعف پسته کاران استان و مشاوره کارشناسان از سطح زیر کشت ۸۴ هزار هکتار باغ بارور استان ۶۵ هزار تن پسته خشک برداشت شده است.
جعفری بیان کرد: این میزان تولید نسبت به پارسال ۲۰ درصد رشد دارد درحالی که امسال به شدت با شرایط نامساعد جوی از قبیل کاهش شدید نزولات آسمانی، نوسانات دمایی، تنش‌های سرمایی اول فصل و باد و توفان مواجه بودیم.
وی گفت: از مجموع باغ های پسته استان ۷۰ درصد بارور و ۳۰ درصد غیربارور است.
جعفری، مهمترین ارقام پسته استان را شامل بادامی سفید، اکبری، احمدآقایی، کله قوچی و فندقی دانست که از مهم ترین ارقام تجاری پسته کشور و با بهترین کیفیت و عملکرد بالاتر نسبت به سایر استانها تولید می شود.
معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: کشت و تولید پسته در اکثر شهرستان‌های استان به جز چهار شهرستان انجام می شود.
وی ادامه داد: شهرستان های مه ولات، خوشاب، بردسکن، رشتخوار و گناباد به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم این محصول در استان را دارا هستد و سایر شهرستان ها نظیر بجستان، سبزوار، خلیل آباد، تربت حیدریه، تربت جام، تایباد و مشهد نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
پسته، محصول مزیت‌دار صادراتی
جعفری، با بیان اینکه پسته محصولی ارزشمند است که مزایای کشت و صادرات را با هم دارد، گفت: در سالیان اخیر کاشت و تولید محصولات کم آب طلب مانند پسته و گیاهان دارویی، به دلیل محدودیتهای منابع آبی استان، سیاستهای الگوی کشت و بهره‌وری بیشتر آب و درآمدزایی بالا نسبت به سایر محصولات زراعی و باغی توسط بهره برداران بخش کشاورزی با استقبال زیادی مواجه شده است.
وی افزود: طبق آمار، در ۱۰ سال گذشته سطح زیر کشت و تولید پسته در استان افزایش ۵۰ تا ۶۰ درصدی داشته است که این خود نشان دهنده گرایش تولید در بخش کشاورزی استان به سمت محصولات کم آب طلب و ارزآوری نظیر پسته است.
این مسوول تاکید کرد: کیفیت و کمیت محصول در واحد سطح و بهره وری مصرف آب از مهمترین اولویت های جهاد کشاورزی استان است که در کشت پسته قابل تحقق است.
وی با اشاره به مزیتهای فراوان کشت و تولید پسته اظهار کرد: از مزایای تولید این محصول می توان به درآمدزایی و ارزآوری بالای آن اشاره کرد به طوری که محصول تولیدی استان سالانه ارزش صادراتی بیش از ۳۵۰ میلیون دلار دارد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اشتغال‌زایی بالای این محصول نسبت به سایر محصولات از دیگر مزایای تولید این محصول است و هم اکنون بیش از ۶۰ هزار خانوار در سطح استان در زمینه تولید، فرآوری، تجارت و صادرات این محصول فعالیت دارند.
وی وجود باغداران پرتلاش و زحمتکش، کارشناسان خبره، باغ های مکانیزه دارای تنوع ارقام و توانایی تولید محصول سالم و بالاترین عملکرد پسته در کشور را از پتانسیل های مهم استان در تولید این محصول برشمرد و افزود: زودرس بودن برخی از ارقام و مصرف تازه خوری آن باعث شده است که هرساله حدود پنج تا ۱۰ درصد از پسته استان به صورت "تر" و "تازه" به سایر استانهای کشور و حتی به کشورهای همسایه صادر شود.
فراوری مکانیزه ویژگی محصول تولیدی خراسان
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، وجود ترمینال های ضبط و فراوری پسته به صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه را از مهمترین مزیت های محصول پسته تولیدی این استان معرفی کرد و گفت: هم اکنون بیش از ۱۳۸ واحد فرآوری پسته با ظرفیت بیش از ۲۵۰ هزار تن پسته تر در ۱۵ شهرستان مشغول به فعالیت هستند.
وی ادامه داد: این میزان فراوری پسته در استان رقم ارزشمند و قابل توجهی است که خوشبختانه در این زمینه شاهد تقویت فعالیت در استان هستیم.
جعفری با بیان اینکه پسته خراسان رضوی به دلیل وجود باغ های دارای تراکم مناسب، جزو بهترین باغ های شناخته شده در کشور است، بیان کرد: به همین دلیل و با توجه به برداشت به موقع محصول و مدیریت فنی روند برداشت، کیفیت پسته این استان از سطح بالایی برخوردار است.
مدیر امور باغبانی جهاد کشاورزی استان با بیان اینکه هم اکنون ۳۰ درصد صادرات پسته خراسان رضوی از گمرک استان صورت می گیرد، افزود: مابقی محصول از مبادی استانهای دیگر بخصوص کرمان صادر می شود ضمن اینکه حجم کل صادرات بستگی به شرایط دارد که البته امسال اوضاع صادرات خوب نیست.
جعفری تصریح کرد: در حال حاضر بیشتر سعی بر فروش محصول در داخل است و به دلیل وجود مشکلاتی از جمله بازگرداندن پول، تعهدات ارزی و غیره، شاهد کاهش رغبت در صادرکنندگان برای ورود به این عرصه هستیم.
وی با بیان اینکه وضعیت تولید امسال از پارسال بهتر است، تاکید کرد: علت عالی نبودن تولید امسال نسبت به سالهای عادی، گرمایش، خاموشی چاههای آب و نیز اندکی سرمازدگی اول سال موجب این کاهش شده است.
خیز پسته خراسان برای کسب جایگاه اصلی
کارشناس مسوول پسته خراسان رضوی با بیان اینکه مهمترین مشکلات ما در حوزه این محصول بعد از تولید، مربوط به بحث صادرات است، گفت: صادرات از مبادی استان تا قبل از ۲ سال گذشته در حد پنج درصد بود اما در این مدت سهم استان از صادرات محصول تولیدی خود به ۳۰ درصد رسیده است.
محمد رجب زاده افزود: کیفیت محصول تولیدی استان در حدی است که در حوزه کشورهای آسیایی طرفداران پر و پا قرصی دارد که استفاده از محصول برندهای خراسان را در اولویت دارند و با توجه به روند رو به رشد صادرات از مبدأ استان به کشورهای دیگر، شاهد خیز بلند محصول پسته خراسان برای به دست آوردن جایگاهش هستیم.
وی با اشاره به فعالیت ترمینال های مکانیزه فرآوری و سورت محصول در استان، که در تولید و صادرات محصول با کیفیت تاثیرگذار است، اظهار کرد: علت کیفیت بالای محصول این استان تجربه طولانی باغداران منطقه در زمینه باغداری نسبت به باغداران کرمان و رفسنجان است.
این کارشناس گفت: باغ های استان در حد ۹۰ درصد تک پایه هستند و هرس خوب، آبیاری موثر و رسیدگی کاملی را دارند.
رجب زاده ادامه داد: باغ های پسته خراسان رضوی ۷۰ ساله هستند اما ما در ۲۰ تا ۳۰ سال اخیر به حوزه کشت وسیع و گسترده ورود کرده‌ایم بنابراین قدمت باغهای پسته استان و اصالت آن زیاد است.
وی اظهار کرد: در شهرهایی مانند رفسنجان قدمت پسته کاری به ۷۰ تا ۸۰ سال برمی گردد اما خاستگاه پسته ایران و دنیا خطه خراسان بوده و شهرستان هایی مانند درگز، سرخس و کلات از قدیم در استان ما پسته‌کار بوده اند.
وی علت رشد کشت و تولید پسته در استانهای دیگر را تغییرات آب و هوایی دانست، همانند محصول زعفران که ابتدا در قائنات کشت می شده و اکنون به شهرستانهایی مانند تربت حیدریه نیز انتقال یافته است.
کاهش کشوری صادرات پسته
مدیر توسعه تجارت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: صادرات پسته کشور امسال کاهش یافته، که علت آن در ۲ بخش کاهش تولید و مشکلات صادرکنندگان از جمله چالش های موجود در برگشت ارز و غیره است.
علی هدایتی افزود: صادرات پسته در چهار ماهه اول امسال ۱۲ هزار و ۳۰۰ تن بوده است در حالی که در مدت مشابه پارسال ۴۱ هزار و ۵۰۰ تن صادرات پسته داشته ایم.
وی با اشاره به ضعف موجود در صادرات پسته از استان، گفت: مبادله کشاورزان و قرارداد بستن با تاجران و صادرکنندگان استانهای دیگر از جمله کرمان و اعتماد کامل کشاورزان به آنها از مهمترین عوامل این شرایط است که نمی‌توان آنها را به سمت معدود تاجران بومی سوق داد.
هدایتی ادامه داد: علاوه بر این عوامل زیرساختی و نوع برخورد گمرک استان، آمار پایین آزمایشگاههای تست سلامت پسته و امکانات بیشتر گمرک استانهای دیگر، موجب شده در سنوات گذشته بخش عمده صادرات محصول پسته استان از سایر استانها صورت گیرد.
وی تاکید کرد: البته باید توجه داشت بسیاری از محصولات دیگر استانها از جمله پرتقال و خرما نیز از خراسان رضوی به کشورهای خارجی صادر می شود و نمی توان این قضیه را نکته منفی دانست اما شکی نیست که صادرات محصول تولیدی استان از همین استان برای کشاورزان و استان مزیتهای بیشتری دارد.
مدیر توسعه تجارت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: در نیمه نخست پارسال چهار هزار و ۷۳۴ تن پسته به ارزش ۲۸ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار از استان صادر شده بود که این میزان امسال به دلیل کاهش صادرات محصول کشاورزی از کشور، به سه هزار و ۹۱ تن به ارزش ۱۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار افت کرده است.
حرف اول پسته آجیلی خراسان در آسیای میانه
یک نماینده شرکتهای صادرات پسته در خراسان رضوی که ۲۵ سال سابقه فعالیت دارد، به خبرنگار ایرنا گفت: محصول پسته این استان به صورت خام به کشورهایی مانند چین و پسته آجیلی به کشورهای آسیای میانه، پاکستان و افغانستان صادر می شود که بسیار مورد استقبال و مصرف است.
علی اصغر احمدی نیا با بیان اینکه صادرات به کشورهای اروپایی اندک و به صورت مغز است، افزود: متاسفانه شمار تاجران قدَر و توانمند در استان کمتر از انگشتان یک دست است و همین امر موجب شده تا حجم قابل توجهی از محصول صادراتی استان به سمت استانهای دیگر و تاجران سایر استانها سوق یابد.
وی با بیان اینکه وجود سم آفلاتوکسین در پسته از مهمترین موانع صادرات این محصول به کشورهای اروپایی است، گفت: جالب است بدانیم که پسته آجیلی خراسان در کشورهای آسیای میانه به عنوان یک برند شناخته شده است و ما در کشور در این زمینه حرف اول را می زنیم.
این فعال حوزه صادرات پسته با بیان اینکه به دنبال تهیه شناسنامه برای محصول پسته استان هستیم تا به این ترتیب شاهد جلب اعتماد بیشتر مصرف کنندگان خارجی آن باشیم، گفت: باید در کنار رایزنان فرهنگی در سفارتخانه های ایران در کشورهای خارجی، یک رایزن تجاری نیز فعال شود تا محصولات این‌چنینی در کشورهای دیگر بهتر معرفی شود.
رد پای تاجران افغان و قاچاق پسته
احمدی نیا با اشاره به اینکه اگر مشکل تعهد ارزی حل نشود صادراتی نمی‌توان انجام داد، افزود: طبق قانون، تاجر و کشاورز از مالیات معاف هستند اما نماینده صادرکنندگان از یک درصد حق کمیسیونی که دریافت می کند باید مالیات بدهد، حال آنکه هم اینک به کل تراکنش حساب ها مالیات تعلق می گیرد که کار صحیحی نیست، زیرا نماینده تنها واسط میان کشاورز و تاجر است.
وی تاکید کرد: این وضعیت انگیزه صادارات را از بین می‌برد و همین موجب شده تا تاجران افغانستانی وارد عرصه شده و با خرید محصول از کشاورز و بدون پرداخت هیچ مالیات و عوارض گمرکی، اقدام به قاچاق پسته ایران کرده و سود خود را به دلار دریافت می‌کنند.
وی تصریح کرد: خرید پسته توسط این تاجران افغان به صورت نقد، ارزان و در حجم بالاست که این بلای آشکار و لطمه به فعالان داخلی، در صدور محصولات کشمش و زعفران نیز قابل مشاهده است.
این فعال حوزه صادرات گفت: امسال در خراسان بیش از ۶۰ هزار تن پسته تولید شده که ۲۰ هزار تن آن به مصرف داخلی رسیده و بقیه صادر می شود که دست کم ۱۰ هزار تن این میزان تولید را تاجران افغانستانی به صورت قاچاق از استان خارج می کنند.
یونان و اسپانیا، دو رقیب جدی پسته ایران
این فعال حوزه صادرات پسته گفت: اکنون کشور آمریکا نیز تولید کننده و صادرکننده محصول پسته است و با توجه به کاهش هزینه های تولید هر کیلوگرم پسته این کشور بین هشت تا ۹ دلار فروش می رود، حال آنکه پسته ایران باید با قیمت ۱۰ دلار فروش برود تا همراه با سود صادراتی باشد.
احمدی نیا با اشاره به تبعات نوسانات قیمت دلار، گفت: به دلیل نبودن متولی و تعیین قیمت مشخص صادرات این محصول برخی افراد پسته ایرانی را به قیمت هر کیلوگرم هشت دلار فروخته و با وارد کردن اقلامی مانند گوشی موبایل سود گزافی می برند.
وی گفت: ۲ کشور یونان و اسپانیا، رقیبان جدی ایران در تولید و فروش محصول پسته هستند که محصول باکیفیت تری را نیز تولید می‌کنند.
احمدی نیا افزود: ترکیه مقام دوم را پس از کشور آمریکا دارد و ایران رتبه سوم را داراست و در صورت تداوم روند فعلی، در آینده نزدیک یونان و اسپانیا نیز در رتبه‌های بالاتری از ما قرار خواهند گرفت و سرنوشت تلخ فرش، زیره و زعفران، برای پسته ایران نیز رقم خواهد خورد.
وی بی آبی را تهدید جدی برای پسته خراسان رضوی دانست، که اگر مسوولان نتوانند آن را برطرف کنند محصول پسته این خطه نیز به فنا می رود، گفت: مطلوب ترین دوره آبدهی پسته استان ۲۵ روز است که هم اکنون این دوره به ۴۵ تا۶۰ روز افزایش یافته است و علت آن هم کم آبی شدید است.
احمدی نیا گفت: ۳۰ تا ۴۰ درصد درختان پسته استان دارای عمر بیش از ۲۵ سال هستند که در صورت عدم آبرسانی به آنها، بین چهار تا پنج سال آینده این بخش از میان خواهد رفت.
این فعال صادراتی اظهار کرد: باید فعالیت های حوزه پسته به عنوان یک صنعت در نظر گرفته شود تا شاهد بهبود وضعیت این محصول و حفظ و حمایت از آن باشیم.