نخل خرما از جمله درختان مقاومی است که سرما و گرما را به خوبی تحمل می کند و شاید اگر نخل نبود امروز شاهد شکل گرفتن زندگی در مناطقی از جهان که گرم و بی آب و علف است، نبوده ایم.
نخلستان ها، با ایجاد سایه در برابر تابش شدید خورشید و مانع در برابر بادهای صحرایی، سکونت در نواحی گرمسیر و سخت را ممکن ساخته اند.
کمتر درختی را می توان یافت همچون نخل که با زندگی انسان چنان آمیخته باشد که حتی مقدس شمرده شود و ارزش آن تا آنجا برسد که مرد باغدار قشمی بپندارد اگر نخل پیر، فرسوده و بی بار نخلستان خود را قطع کند، گناه بزرگی مرتکب شده است.
گفته می شود یکی از دلایل پراکندگی خرما، آن بوده است که سربازان هنگام لشکرکشی ها، تاجران و کاوشگران در سفرهایشان خرما را برای مصرف غذایی با خود برده اند و پس از مصرف، هسته های آن را دور ریخته اند که سبب شده آنها در نقاط مختلف برویند.
از گذشته های دور، نخل و میوه آن (خرما) استفاده های متعددی داشته است، از خرما، هم به عنوان یک منبع غذایی سرشار از انرژی استفاده شده و هم شیره آن گرفته و در زمستان مصرف می شده است.
همچنین، هسته خرما را پس از جوشاندن و نرم شدن به احشام می دهند و از میوه خرما در تهیه سرکه، الکل و داروهای مختلف استفاده می شود.
نخل خرما گیاهی است ۲ پایه که در زندگی وحشی آن، نخل های نر و ماده در رقابت باهم به صورت موازی رشد می کنند، اما آدمی با کنترل رشد، کمک به گرده افشانی، کود دهی، دفع آفات، هرس به موقع و نیز جایگزین کردن نخل های ماده (تا ۹۵ درصد) به جای نخل های نر عملا نخستین نخلستانهایی را پدید آورد که گر چه تعداد کمتری نخل داشت اما محصول بهتر و بیشتری به بار می آورد.
به همین سبب انسان توانسته است با پرورش نخل در اقلیم هایی که کمتر نبات و گیاهی امکان رویش دارد، خود نیز امکان زیست یابد.
درخت خرما استفاده های متعدد دارد، تنه این درخت در ساختمان سازی به عنوان تیرک های سقف کاربرد دارد و از برگ های باریک آن برای بافتن زنبیل، جارو، حصیر، طناب، سبد، لیف و نظایر آن استفاده می شده و می شود.
نخل از جمله نباتاتی است که اضافه بر فواید بسیار آن، از جهت دینی و معنوی جایگاه ویژه ای دارد و نام آن بیست بار در قرآن کریم آمده است.
از همه عجیب تر تشابه نخل به انسان است، بعنوان مثال همچون انسان در آب خفه می شود و اگر آب از سر آن بگذرد می میرد. سر نخل هم اگر بریده شود از بین می رود و بی دلیل نیست که واحد شمارش نخل همچون انسان نفر است.
استان های هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان و خوزستان از مناطق عمده پرورش نخل در ایران است.
نخلستان های قشم
از آنجایی که خرما بعنوان مهمترین فایده نخل، ارزش غذایی بسیار بالایی دارد، در تمام قرون گذشته و حال این میوه بهشتی و درخت نخل برای مردم جزیره قشم منبع خیر و برکت بوده است.
جزیره زیبای قشم که سرزمینی با آب و هوای گرم و مرطوب می باشد از جمله اقلیم هایی است که محیط مناسبی برای رویش گونه های مختلف نخل به شمار می آید.
براساس آخرین آمارها در قشم بیش از دهها هزار اصله نخل در بیش از ۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت در بخش های مرکزی، شهر قشم و بخش شهاب (به صورت پراکنده) وجود دارد.
کم سن ترین درختان خرما که در جزیره قشم بار می دهند چهار ساله هستند و کهنسال ترین آنها ۱۵۰ سال عمر دارند که نمونه هایی از این درختان با عمر بالا را در توریان، گورزین، طبل و گوران می توان مشاهده کرد.
امسال در فصل تولید خرما این شهرستان دارای سطح زیر کشت ۴۰۰ هکتار از جمله خرمای «برحی»، «خلاص»، «خنیزی» و «مرداسنگ» بود.
اما متاسفانه محصول درخت زندگی در باور جزیره نشینان قشم این روزها به دلیل نبود استانداردهای مراقبت، صنایع تبدیلی و بسته بندی مناسب در این شهرستان مرزی به رغم مرغوبیت، نتوانسته است وارد بازارهای داخل کشور شود.
به نظر می رسد رعایت نکردن الگوی کشت توسط کشاورزان از اهم مشکلات نخل کاران قشمی است و آنان بدون توجه به توصیه های کارشناسان در نخلستانهای خود اقدام به کشت هر گونه نخل می کنند.
طبق مشاهدات عینی و میدانی خبرنگار ایرنا، دهها هزار نفر نخل در شهرستان و جزیره قشم وجود دارد که به علت نبود آب کافی، عدم توجه، پراکندگی و نامرغوب بودن برخی ارقام محصول خرمای آنها قابل توجه نیست و برای کشاورزان اقتصادی نمی باشد.
میانگین تولید سالیانه خرما در قشم حدود ۹۰۰ تُن است که بیش از ۵۰ درصد آن به دلیل نامرغوب بودن به صورت ضایعات به عنوان غذای دام به مصرف می رسد.
میزان تولید خرما در جهان حدود ۷.۵ میلیون تُن در سطح ۱.۱ میلیون هکتار نخلستان با متوسط عملکردی معادل ۶ هزار و ۸۳۴ کیلوگرم است؛ مصر، ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، پاکستان، الجزایر، عراق، سودان، عمان و لیبی ۱۰ تولید کننده برتر خرما در جهان هستند که مصر بیشترین میزان عملکرد و الجزایر بیشترین سطح زیر کشت را در اختیار دارند.
متوسط مصرف سرانه جهانی محصول خرما بیش از یک کیلوگرم برآورد شده که البته این شاخص در ایران بین هفت تا ۱۰ کیلوگرم است.
استان هرمزگان با ۳۷ هزار هکتار نخلستان زیر کشت و تولید ۱۶۰ هزار تن خرما در سال رتبه چهارم تولید خرما و رتبه سوم سطح زیرکشت را در کشور دارد.
«مرداسنگ»، «خنیزی»، «مرزبان»، «شاهانی»، «سمران»، «خاسویی»، «شیخ کمالی»، «زرد»، «مصلی»، «آل مهتری»، «کلک سرخ»، «هلیلی»، «برحی» و «پیارم» از ارقام مرغوب خرما در استان هرمزگان و جزیره قشم است.
جزیره قشم با وسعت یک هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع از تنگه هرمز به موازات ساحل جنوبی ایران به طول ۱۳۵ کیلومتر و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر از توابع هرمزگان است و ۳۰۰ کیلومتر خط ساحلی دارد.
شهرستان قشم شامل جزیره‌های قشم، هنگام و لارک با حدود ۱۵۰ هزار نفر جمعیت از تنگه هرمز به موازات ساحل استان هرمزگان به طول ۱۵۰ و عرض میانگین ۱۱ کیلومتر در میان آب‌های خلیج فارس گسترده شده است.