به گزارش ایرنا استان لرستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و بهره مندی از مواهب بی نظیر طبیعی و جاری شدن آبشارها و رودخانه های همیشه خروشان در این سرزمین تاریخی همواره در طول تاریخ به عنوان یکی از مهم ترین گذرگاههای شمال به جنوب کشور مورد توجه قرار گرفته است.
توپوگرافی جغرافیای و سیاسی لرستان کهن تاثیرگذار بر معماری و ایجاد بناهای تاریخی قابل توجهی در این استان شده است که از این مجموع می توان به بیش از ۱۰۰ پل تاریخی این استان اشاره کرد.
پلهای "گاومیشان" ، "شاپوری" ، "پل آجری" ، "پلدختر" ، "کلهر"، "کشکان" و "پل شکسته" از جمله پلهای تاریخی لرستان هستند که بیش از هزار و ۴۰۰ سال قدمت تاریخی دارند و از معماری و هنر و پل‌سازی منحصربه‌فرد برخوردارند.
تعداد زیادی از این پلهای حیرت‌انگیز با طول بیش از ۲۰۰ متر و چشمه طاق‌هایی به طول بیش از ۳۰ متر نمایشگاهی از توانمندی و هنر و معماری بی نظیری است که در میان طاق های این پل های تاریخی خودنمایی می کند.
در این میان پل تاریخی "کشکان" دارای پایه‌هایی به مساحت بیش از ۲۰۰ متر و همچنین ارتفاع بلندی به‌اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه است که مساحت پایه‌ها و ارتفاع پل کشکان در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد.
به گفته باستان شناسان پل "شکسته" لرستان نیز که متعلق به دوره ساسانی است تنها پلی در دنیاست که تمام سنگ بوده و حجم بزرگ این پل نیز از دیگر ویژگی‌های منحصربه‌فرد پل شکسته استان لرستان است.
پل "گاومیشان" نیز از دیگر پلهای منحصربه‌فرد لرستان است که ویژگی خاص آن مربوط به دهانه این پل است به‌طوری‌که پل گاومیشان بزرگترین دهانه پلهای تاریخی جهان را به خود اختصاص داده است.
۸۳ پل تاریخی لرستان ثبت جهانی شده است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان در این باره می گوید: از مجموع ۱۰۰ پل تاریخی لرستان تاکنون ۸۳ مورد در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
عطا حسن پور افزود: قدمت تاریخی پل های این استان به بعد از دوران هخامنشی بر می گردد که ویژگی های منحصر به فرد پل های تاریخی، استان لرستان را صاحب بزرگترین، بلندترین، عریض ترین دهانه در پل ها در سطح دنیا کرده است که این شاخصه ها در پل های کشکان، کلهر و گاومیشان به وضوح قابل مشاهده است.
وی با تاکید بر اینکه پل های تاریخی لرستان سند مهم معماری ایران به شمار می روند عنوان کرد: دانش معماری مهندسان و پل سازی در قرن چهارم هجری اوج گرفته است و این زمان اوج شکوفایی هنر پل سازی در ایران و جهان بوده است که قبل از این هیچ جای دینا پل سازی نبوده است و این در حالی است که این پل های کهن لرستان پس از گذشته هزار سال همچنان استوار و سترگ در مقابل خروش آب و باد با صلابت ایستاده اند.
حسن پور ادامه داد: اکنون پل های لرستان به سن فرسودگی رسیده اند و در این زمان کهولت آنها باید عملیات مرمت حفاظتی از آنها بصورت مستمر و دامنه دار انجام شود و هیچگاه نباید این مرمت ها قطع شود.
مرمت مستمر پل های تاریخی لرستان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: اکنون بصورت روزانه و مستمر پایش پل ها در حال انجام است و شاخص گذاری می شوند تا مانع از ایجاد ترک و آسیب طاق ها شویم.
وی اظهار داشت: بودجه مرمت پل ها بسیار سنگین است و نمی توان همه پل های استان را همزمان با هم مرمت کرد به همین دلیل سالی یک پل در استان مرمت می شود اما اکنون مرمت پل های کشکان و کلهر به دلیل آسیب جدی در دستور کار قرار گرفته است.
وی افزود: بسرعت عملیات نجات بخشی اضطراری این پل ها در حال انجام است چراکه این هنر و معماری پیشینیان باید مورد اهتمام قرار گیرد و هر روز متناسب با علم روز دنیا در حال مطالعه و مرمت هستند.
حسن پور ادامه داد: تلاش می شود مشاوران متبحر و توانمند جهت مطالعه پل های استان انتخاب شود هرچند که در سط ح استان نیز افراد متخصصی داریم که می توان از ظرفیت آنها استفاده کرد.
پل کشکان موزه هنرپل سازی دنیا
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان همچنین گفت: پل کشکان لرستان موزه ای از هنر پل سازی در دنیا است که یادگارهای هنرپل سازی از دوران اشکانیان، ساسانیان، اوایل اسلام، پهلوی و حتی جمهوری اسلامی در این استان به نمایش گذاشته شده است.
وی افزود: سیر تحول پل سازی روند پیشرفت پل سازی در پل تاریخی کشکان به وضوح قابل مشاهده است به حدی که با مطالعه این پل براحتی می توان دریافت که هیچکدام از پایه های این پل مشابه نیستند و کاملا از روی پلان و پایه های پل می توان قدمت این اثر بی نظیر تاریخی را درک کرد.
وی ادامه داد:پل عظیم کشکان در سال های ۳۸۸ هجری قمری تا ۳۹۸ هجری قمری به مدت ۱۰ سال در این استان بنا شده است که در تاریخ زمان حکومت ابونجم، بدر بن حسنویه ابن‌الحسین به ثبت رسیده است.
حسن پور تاکید کرد: پل کشکان مادر پلهای ایران است که کتیبه آن شناسنامه اش است اما متأسفانه این کتیبه یک قرن پیش بر اثر تخریب افتاده بود و پس از گذشت یک قرن این کتیبه هزار ساله در جایگاه خود قرار گرفت.
وی ادامه داد: کتیبه پل کشکان در یک سنگ به ابعاد ۱۰۶ در ۹۰ سانتیمتر با ضخامت ۲۸ سانتیمتر است که دارای ۷ سطر بوده و به خط کوفی برگدار با زبان عربی است.
حسن پور اضافه کرد: سالهای قبل باستان‌شناسانی همچون اشتاین، دمورگان، راولینسون، ایلرس به این کتیبه اشاره کرده اند.
وی با بیان اینکه بر اساس نوشته روی این کتیبه ساخت پل ۱۰ سال طول کشیده و در زمان حکومت حسنویه احداث شده است، اظهارکرد: در آن برهه حکومت حسنویه بسیار قدرتمند و شیعه بودند که در قرن چهارم بر لرستان حکومت داشتند و تمام پل های بزرگ لرستان همچون کلهر، گاومیشان، پل سیاه پله کوهدشت از جمله آثاری است که در حکومت حسنویه بنا شده‌اند.
وی گفت: سه پل کتیبه دار در ایران وجود دارد که از این مجموع پل های کشکان و کلهر معمولان در لرستان هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: بقیه پل های لرستان مانند کاسیان در دوره شاپوری، سیمره در دوره ساسانی احداث شدند و این در حالی است که در دوره ساسانیان نیز لرستان در حوزه پل سازی پیشرفت کرده است.
مرمت پل تاریخی "کشکان"
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: پل تاریخی کشکان از پایه ها کج شده است و در روزهای گذشته طی بازدیدی که از این پل انجام شد به زودی شرکت مشاوری توانمند مطالعات مرمت این پل را انجام خواهد داد.
حسن پور اظهار داشت: تلاش می شود تا قبل از بارندگی های امسال عملیات حفاظتی وضع موجود انجام شود تا در صورتیکه بارندگی یا یخ زدگی در این محدود وجود داشت مانع از تخریب پایه پل شویم چرا که اکنون این پایه در حال ریزش است.
وی با بیان اینکه طی هفته گذشته مدیرکل پایه گاه های ملی و جهانی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از این پل تاریخی بازدید کرده است ادامه داد: بسترس ازی مرمت پایه پل کشکان در حال انجام است و دغدغه اصلی در امر مرمت این پل نگهداری و حفظ پایه کج شده است که در اثر بارندگی های سیل ۹۸ ایجاد شد.
حسن پور گفت: در حال حاضر بستر این پل جهت پیشگیری از تخریب پایه کج شده و ممانعت از آبگرفتگی سنگ چینی شده است و طی هفته آینده مشاور عملیات تثبیت این پایه را آغاز خواهد کرد.
پل های تاریخی لرستان بزرگترین سازه‌های سنگی تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: به گواه تاریخ پلهای تاریخی لرستان بعد از اهرام ثلاثه مصر بزرگترین بناهای سنگی جهان محسوب می‌شوند که باستان‌شناسان بزرگ جهان در بازدید از این پل‌ها هر کدام به عظمت و ویژگی خاص آنها اشاره کرده‌اند.
وی عنوان کرد: به عنوان مثال بزرگترین دهانه معماری جهان باستان در پل "گاومیشان" پلدختر قرار دارد که از طاق کسری ایوان مدائن عریض‌تر است و بلندترین پل جهان باستان «کلهر» معمولان است که در تنگنای عرض دره‌ای ۹۱ متری با ارتفاع بیش از ۲۶ متر احداث شده است.
وی ادامه داد: لرستان تنها پایگاه ملی پلهای تاریخی کشور محسوب می‌شود و هر پایه از پل "کشکان" به اندازه یک آپارتمان عظمت و ماندگاری دارند.
حسن پور افزود: متأسفانه در سیل سال ۹۸ پایه های پل کشکان دچار آسیب شد و از طرفی بروز این سیل گواهی بر استواری پایدار شاهکار پلهای تاریخی لرستان است که فقط یک پایه از پل تاریخی کشکان کج شد و مابقی با خسارت جزئی هنوز استوار هستند.
وی افزود: از سال ۸۳ پایگاه تخصصی پلهای تاریخی لرستان به عنوان تنها پایگاه تخصصی کشور در این استان تأسیس و راه اندازی شد.
وی اظهار داشت: تلاش می شود مابقی پل های تاریخی استان نیز ثبت ملی شوند و لرستان تنها پایگاه تخصصی پلهای تاریخی کشور را دارد و این امر خودش یک مزیت به حساب می‌آید.
وی با اشاره به اینکه کار این پایگاه، نگاه تخصصی به مرمت، نگهداری، حفاظت، آسیب شناسی و معرفی پلهای تاریخی لرستان است گفت: خوشبختانه این پایگاه تا کنون عملکرد خوبی داشته است.
وی گفت: عملیات و مطالعاتی که روی پلهای تاریخی لرستان صورت گرفته کاملاً تخصصی و بر اساس منشورهای بین المللی مرمت است.
پنج پل تاریخی لرستان شرایط ثبت جهانی دارند
مدیر پایگاه پلهای تاریخی لرستان گفت:در گذشته لرستان در مسیر شریان‌های راهی بوده و ناگزیر بوده‌اند که از این منطقه عبور کنند،از طرفی نیز به دلیل اینکه در این منطقه نیز رودهای بسیار خروشانی وجود داشته است و عبور از آنها برای تداوم مسیر ضروری بوده پل های تاریهخی بزرگ لرستان بنا شده اند.
علی مصطفی نژاد افزود: حدود پنج مورد از پلهای تاریخی لرستان شرایط ثبت جهانی را دارند و پلهای تاریخی استان در قالب ثبت جهانی پلهای تاریخی ایران ثبت جهانی خواهند شد.
وی اظهار داشت: در واقع پنج مورد از پلهای تاریخی استان در لیست اصلی قرار می‌گیرند و بقیه پلهای تاریخی ایران به عنوان متمم پلهای تاریخی لرستان ثبت خواهند شد
وی با اشاره به آسیب های وارده از سیل ۹۸ بر پل های لرستان در مسیر رودخانه های خروشان گفت:رفع خطر از پلهای تاریخی لرستان نیازمند ۵۰ میلیارد تومان اعتبار است.
مصطفی نژاد با تاکید بر ضرورت نگاه ویزه به وضعیت پل های تاریخی لرستان گفت: با اعتبار قطره چکانی نمی‌توان این پل‌ها را مرمت کرد،و تلاش می شود که اسیب های وارده را برطرف کنیم هرچند این مرمت ها نیازمند اعتبارات هستند و متأسفانه بعد از وقوع سیلاب، اعتباراتی که برای مرمت پلهای تاریخی استان اعلام شده بود، پرداخت نشد.
وی اظهار داشت:مرمتی در یکی از پایه‌های کشکان انجام شده است که دقیق، اصولی، منطبق بر منشورهای بین المللی است.
وی عنوان کرد: برخی از پلهای تاریخی لرستان الان در ثبت موقت هستند، ابتدا آثار باید در ثبت موقت قرار بگیرند که چرخه آن فعال شود و سپس پلن مدیریت کار آماده شود.
مصطفی نژاد افزود: برای پلن مدیریت کار، بخشی از کار آماده شده و یکی از مهم‌ترین کارها در تشکیل پرونده ثبت جهانی اسکن لیزر است که انجام شده است، دیگر مطالعالت نیز انجام شده است و تکمیل این مطالعات نیازمند ۱۰تا ۱۲ میلیارد تومان اعتبار است تا بتوان پرونده نهایی را برای یونسکو ارسال کرد.
وی گفت: در صورت تحقق این اعتبار چهار تا پنج مورد از پلهای تاریخی لرستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت خواهند شد و با توجه به شرایط منحصر به فرد پل های لرستان به طور حتم پرونده پلهای تاریخی استان از سوی یونسکو تأیید خواهد شد.
پل شاپوری، عامل ارتباط لرستان و خوزستان
پل شاپوری یا طاق پل شکسته در قسمت جنوبی شهر خرم آباد واقع شده و عامل ارتباط غرب استان (طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده و احتمالاً جهت توزیع آب نیز مورد بهره برداری قرار می گرفته است.
طول این پل ۳۱۲ مترو ارتفاع آن ۱۰.۷۵ متر است که از ۲۸چشمه طاق و ۲۷پایه تشکیل شده و سطح هر پایه ۶۱ متر و فاصله بین دو پایه ۷.۵ متر است.
هم اکنون پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی بر اثر عوامل طبیعی تخریب گردیده است. چشمه طاقهای پل به صورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر پل صورت گرفته است و پایه های پل و موج شکنهای آن به صورت لوزی شش ضلعی از سنگ ساخته شده است.
مصالح پل را سنگهای قلوة رودخانه ای و لاشه سنگ در چشمه طاقها و از سنگ های پاکتراش در قسمت پایه ها استفاده شده است. کف پل سنگ فرش و از نوع سنگ بلوک قرمز است که در اثر فرسایش آب از صورت کادر بودن خارج شده است.
این پل عظیم و دیدنی مربوط به دوره ساسانی و به شماره ۱۰۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل دختر، اثر ارزنده معماری پیش از اسلام
پلدختر که از آثار ارزنده معماری پیش از اسلام در لرستان محسوب می شود در ورودی شهر پلدختر واقع شده است. این دومین پلی است که در لرستان بنام "کر و دت" یا پل دختر مشهور است.
هرچند این بنا در قرن چهارم هجری قمریمورد مرمت و تجدیدبنا قرار گرفته است اما اصل آن بنا به احتمال قریب به یقین مربوط به دوره ساسانی است.
جهت پل شرقی غربی و طول آن ۲۷۰ متر است. پایه های پهن و قطور این پل که از سنگهای پاک تراش ساخته شده اند در داخل رودخانه هنوز پابرجاست.
در حال حاضر تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم آباد - اندیمشک از زیر آن می گذرد. بلندای این طاق ۱۸ متر از سطح آسفالت است و نزدیک به ۳۰ متر از آب رودخانه ارتفاع دارد.
درباره وجه تسمیه پل برخی آنرا منتسب به ایزدبانو آناهیتا می دانند.
بی تردید این پل اهمیت ویژه ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ایلام راه اصلی شاپور خواست به جندی شاپور شهر قدیمی خوزستان (دوره ساسانی) به شمار می رفته است.
این بنا به شماره ۱۶۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل سی پله، رابط لرستان و ایلام
این بنا در منطقه سر طرهان شهرستان کوهدشت بر روی رودخانه سیمره در حد فاصل استان لرستان و ایلام واقع شده است.
پل در تنگترین بستر رودخانه سیمره ، در محلی بنام سی پله واقع شده است و این پل در مسیر یکی از راههای باستانی قرار داشته که سبب ارتباط کرمانشاهان، ایلام و لرستان (سرطرهان) بوده است.
پل یاد شده دارای چهار چشمه طاق بوده که اکنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است. پهنای هر پایه این پل ۶.۵ متر و طول آن ۱۷ متر است. اندازه سنگهایی که در پایه به کار رفته ۶۰×۶۰×۱۰۰سانتیمتر و بعضی نیز بزرگترند. روی هر یک از این سنگها علامت مشخصی کنده شده است.
مصالح بنا از کچ و سنگ است و در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره ای به این پل نشده است. این پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی بوده و به شماره ۴۵۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل گاو میشان، فاتح رودخانه سیمره
پل گاومیشان در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان پلدختر و برفراز رودخانه سیمره در حد فاصل استانهای ایلام و لرستان احداث شده است. جهت پل شمال شرقی به جنوب غربی است.
طول این پل حدود ۱۷۵ متر و عرض گذر سطح پل نزدیک به ۸ متر و ۲۰ سانتیمتراست و در حال حاضر دارای ۶ چشمه طاق است.
عرض چشمه اصلی این پل حدود ۳۳ متر و ۷۰ سانتیمتر و مصالح اصلی آن را ملات، آجر و سنگ تشکیل می دهند. معماری پاتاقها به سبک معماری دوره ساسانی است اما در چشمه طاقها آثار مرمت دوره های صفوی و قاجاری دیده می شود.
بنا به گفته برخی مورخان نامگذاری این پل به "گاومیشو" به جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اما با توجه به اهمیت گاو در آیین مهر پرستی ممکن است این نام از آیین مهرپرستی ماخوذ شده باشد.
این پل که از بناهای عظیم دوره ساسانی است به شماره ۲۲۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل کشکان، مسیر راه باستانی شاپور خواست
پل کشکان در بخش چگنی برروی رودخانه ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث شده است. در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است. طول پل حدود ۳۲۰ متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن ۲۳.۲۰ متر است. ارتفاع آن در بالاترین قسمت ۲۶ متر و در کوتاهترین قسمت ۱۰ متر است و از ۱۲ طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند .برخی از پایه های پل باسنگهای بزرگ وحجاری شده ساخته شده اند. مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشکیل شده است.
در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره های گذشته وجود دارد که با مشخصات پلهای ساسانی قابل مقایسه هستند.
بنای فعلی منسوب به آل حسنویه و مربوط به قرن چهارم هجری قمری است که به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید است.
پل صفوی، پلی در مرکز شهر تاریخی خرم آباد
پل آجری "گپ" در مرکز شهر خرم آباد وبرروی رودخانه گلال واقع شده است. این پل دو قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و دارای ۲۴ چشمه طاق است و طول آن بیش از ۳۵۰ متر، پنهای آن ۸.۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل ۸ مترمربع است.
مواد و مصالح آن در قسمت پایه ها از سنگهای تراشیده شده با ملات آهک و گچ و پایه های چشمه طاقها از آجر ساخته شده است. بر سینه شمالی پل کتیبه های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است.
بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی با شاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده و مجددا با سیمان مرمت شده است.
این اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و منسوب به حسین خان والی لرستان است و در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف شد.
این بنا به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل کلهر، پلی منحصر به فرد در پلدختر
این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدخترواقع شده است و پایه های آن بصورت بیضی شکل است؛ از ویژگی های آن می توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد که این سکو از ۱۲ پله ساخته شده و کاربرد آن دقیقاً روشن نیست ولی احتمالاً به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است.
رنگ ملات پل در قسمت پایه ها متمایل به قرمز رنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شنهای قرمز رنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی استفاده شده است.
کتیبه ای در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به طرف شمال غربی آن به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده است و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که متأسفانة به علت عملیات راهسازی تخریب گردیده است.
این پل در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است ولی بیشتر قسمتهای آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه است.
این بنا به شماره ۲۵۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پیش از این اخباری با عنوان اعتبار جبران خسارت سیل به پلهای تاریخی لرستان تخصیص داده نشد و عملیات مرمت و حفاظت ۲ اثر تاریخی لرستان تکمیل شد در خصوص مرمت پل ها یتاریخی این استان منتشر شده است.