دکتر داود عامری در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در زمینه محقق شدن اهداف سازمان ملل متحد از نامگذاری روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه (۱۰ نوامبر، ۱۹ آبان) اظهار داشت: تاریخ نشان داده علم همیشه برای بشر مفید بوده است اما آسیب‌های فراوانی از مسیرهای انحراف بهره‌برداری از علم نیز رخ داده، به این دلیل سازمان ملل متحد و نخبگان جهانی تلاش کردند با ریل‌گذاری و مسیرسازی علم در خدمت آن به صلح، توسعه و سعادت بشری در جهان کمک کنند.
وی افزود: با وجود این، متاسفانه بسیاری اهداف مورد نظر سازمان ملل از نامگذاری این روز محقق نشده است. نام گذاری این روز با هدف کمک به رفع آسیب‌های حوزه علم و فناوری برای مردم جهان، برنامه‌ریزی شد تا علم در مسیر اقدامات بشردوستانه و جهت‌گیری عادلانه حرکت کند، گفتمان‌سازی در سطوح راهبردی و سازمان ملل صورت گرفته است ولی هنوز با آسیب‌های فراوانی روبرو هستیم و به همین دلیل در مجموع اهداف محقق نشده و یکی از آسیب‌های بزرگ در این زمینه آپارتاید علمی و فناوری در سطح جهان است که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی است.
علم و فناوری ابزاری برای سلطه قدرت‌های بزرگ
دبیرکل مجمع جهانی صلح اسلامی ادامه داد: تلاش‌های زیادی شده تا عدالت علمی به گفتمان جهانی تبدیل شود؛ اما قدرت های بزرگ به خصوص نظام سلطه نگذاشتند این امر محقق شود و علم و فناوری را ابزاری برای سلطه بر کشورهای دیگر قرار دادند. برای نمونه در حوزه انرژی هسته‌ای، فناوری های زیستی و دفاعی، فناوری ارتباطات و اطلاعات و فضای مجازی را امروز شاهد هستیم که چگونه علم و فناوری و دستاوردهای علمی بشر به جای اینکه در مسیر سعادت و بهترشدن زندگی بشر به کار گرفته شوند، مسیر متفاوتی را طی می‌کنند.
وی با تاکید بر نبود عدالت علمی در عرصه جهانی خاطرنشان کرد: رویکرد و بهره برداری ملل از علم در همه جای دنیا یکسان نیست و اقدامات مجامع جهانی نتوانسته مسیر مناسبی برای تحقق عدالت علم و فناوری ایجاد کنند.
دکتر عامری با اشاره به جذب نخبگان علمی و پیشرفت‌های فناورانه کشورهای دیگر توسط کشورهای قدرتمند اظهار داشت: امروزه می‌بینیم کشورهایی مانند آمریکا که بالاترین ذخایر تسلیحات هسته‌ای را در اختیار دارند، بقیه کشورها را از بهره‌مندی از انرژی هسته ای صلح‌آمیز منع می کنند و علم و فناوری را ابزاری برای قدرت و تکمیل خواسته های خود می دانند و نمی خواهند کسی از آن استفاده کند. همچنین کسانی که بالاترین ذخایر کلاهک های هسته ای را در اختیار دارند، خود قانونگذار منع اشاعه سلاح هسته ای شده اند تا بقیه کشورها حتی دانش هسته ای هم نداشته باشند.
علوم پایه و دستاوردهای مرتبط با آن متعلق به یک کشور نیست و به جامعه جهانی تعلق دارد ولی غرب از دستاوردهای دیگران استفاده می کند و دستاوردهای خود را در اختیار بقیه کشورها قرار نمی‌دهد. یکی از ایرادها به فضای علم در سطح جهانی این است که چرا در مورد دستاوردهایی که متعلق به همه ملت هاست، رویکرد واحدی برای بهره برداری وجود ندارد.
دکتر عامری یادآور شد: صهیونیزم و نظام بین الملل از علم برای تحمیل خواسته ها و قدرت خود بهره می برند. دولت های صاحب علم و فناوری با استفاده از علم به محصول رسیده و محصول را به کشورهای دیگر می فروشند ولی اجازه بهره برداری از علم را به آنها نمی دهند یا منافع شرکت های چندملیتی مانع از انتقال فناوری منجر به تولید محصول به کشورها می شود؛ مانند شرکت های داروسازی در جهان که در جریان بیماری همه‌گیر کرونا انواع آن را مشاهده کردیم.
نگاه اسلام بر عدالت در گسترش علم استوار است
دبیرکل مجمع جهانی صلح اسلامی در مورد نگاه ایران در زمینه عدالت علمی اظهار داشت: نگاه جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه مترقی اسلامی بنا شده و بر عدالت در زمینه گسترش علم استوار است. عدالت در این زمینه یعنی علم و فناوری باید در خدمت همه بشریت قرار بگیرد. امروز دنیا مواجه با فقر و عقب ماندگی در برخی مناطق است و با استفاده از علم و فناوری می توان به بهبود این وضع کمک کرد؛ ولی نبود عدالت علمی اجازه این امر را نمی دهد.
عدالت علمی فقط معطوف به فناوری‌های بزرگ نیست، در زمینه همه فناوری ها و علوم مانند کشاورزی هم می توان با عدالت علمی به فقرزدایی کمک کرد ولی کشورهای بزرگ در این زمینه اقدامی نمی کنند و فقط به سلطه یا غارت منابع آن کشورها ادامه می‌دهند.
دبیرکل مجمع جهانی صلح اسلامی در مورد اقدامات این مجمع برای گسترش عدالت علمی اظهار داشت: مجمع جهانی صلح از ۱۰ سال قبل در این زمینه فعالیت کرده و معتقد است صلح بدون عدالت ماندگار نیست. یکی از زمینه های آن هم تحقق عدالت علمی است. مجمع جهانی صلح اسلامی هم در زمینه تولید ادبیات مشترک در این زمینه اقداماتی صورت داده است و هم در تماس‌های نخبگی با نخبگان جهانی آن را مطرح کرده است.
وی بیان کرد: مجمع امروز با بیش از ۱۰۰ مرکز دانشگاهی و نخبگی در ارتباط است و با برگزاری همایش ها و نشست های حضوری و مجازی قصد داریم ادبیات عدالت علمی را به دغدغه دستگاه‌ها و نخبگان جهان تبدیل کنیم تا شاهد پیامدهای خوبی در جامعه بین الملل باشیم.
عامری تصریح کرد: این موضوع باید به ادبیات غالب و گفتمان آن به مطالبه جهانی منجر شود تا افکار عمومی متوجه آن شده، به سوی آن قدم بردارند و آسیب ها کمتر شود. البته این اقدامات نمی تواند سد محکمی جلوی قدرت های بزرگ استکباری ایجاد کند ولی در نهایت منجر به ادبیات محدودکننده برای آنها می شود.
به گفته وی مجمع جهانی صلح اسلامی مقالات متعدد و کتاب‌هایی در این زمینه چاپ و نشست هایی در داخل و خارج از ایران در دانشگاه ها برگزار کرده که موضوع آن مقابله با آپارتاید علمی بوده است.
شکل‌گیری ادبیات اولیه عدالت علمی
وی ادامه داد: مجمع جهانی صلح اسلامی هر ساله کنفرانس بین المللی را در شکل و سطوح مختلف برگزار می‌کند که در سال های آغازین به صورت حضوری و بعد به دلیل همه گیری کرونا مجازی بود. قصد داریم کنفرانسی را سال آینده همراه با نشست های حضوری و متنوع و مشارکت سازمان ها و وزارت خانه هایی مانند وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار کنیم که هدف اصلی آن شکل‌گیری ادبیات اولیه عدالت علمی نزد نخبگان و آفرینندگان علم و فناوری است.
عامری توضیح داد: دانشمندان تولیدکنندگان علم و فناوری با عنایت الهی هستند؛ اگر آنها به ساحت بهره برداری از دانش و علم توجه کنند، مسیرسازی خوبی صورت می گیرد و دارندگان علم و فناوری در دنیا متوجه عدالت علمی می شوند. از این طریق می توان به جهان آگاهی داد که علم و فناوری نباید بستری برای سلطه در دنیا باشد.
دبیرکل مجمع جهانی صلح تصریح کرد: نامطلوب‌ترین بهره برداری از علم استفاده از آن برای سلطه است و برای نمونه امروزه فناوری ارتباطات به بستری برای مدیریت افکار عمومی تبدیل شده است؛ در حالی که افکار عمومی باید به سمت اقدامات بشردوستانه، فقرزدایی و سعادت بشر شود؛ اما ابزاری شده در دست دارندگان این فناوری که اخیرا در فضاسازی علیه جمهوری اسلامی از آن استفاده کردند.
وی گفت: آمریکا و اروپا بزرگترین ناقض حقوق بشر هستند و اگر تاریخ آنها را ورق بزنیم، نمونه های فراوانی از آن را مشاهده می کنیم، ولی همان‌ها از فناوری ارتباطات و اطلاعات برای استثناکردن خود و محکوم کردن دیگر کشورها استفاده می کنند.
افکار نخبگان باید متوجه عدالت علمی باشد
دبیرکل مجمع جهانی صلح ادامه داد: باید کنوانسیون هایی با نگاه عدالت علمی در جهان شکل گیرد و هنجارهایی درست شود که زمینه و ظرفیت لازم برای عدالت علمی را فراهم سازد؛ زیرا وضعیت فعلی مجامع جهانی علمی و کنوانسیون های بین المللی امکان لازم را برای توسعه عدالت علمی ندارد.
وی ادامه داد: باید با کار فرهنگی موفق در دنیا و ارتباط با نخبگان، سازمان های دولتی و غیردولتی عدالت علمی را به مطالبه ای جهانی تبدیل کنیم که در این صورت به هنجاری جهانی تبدیل شده و زمینه را برای تغییر در عرصه بین المللی فراهم می کند.
به گزارش ایرنا، روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه پایدار (۱۹ آبان مصادف با ۱۰ نوامبر) بر اهمیت نقش علم در جوامع و نیاز برای تعامل با افراد بیشتر در مورد مسائل نوظهور علمی تاکید دارد. این روز همچنین اهمیت ارتباط علم با امور و زندگی روزمره را نشان می‌دهد.
تاثیر علم بر زندگی روزمره مردم و الزامات اجتماعی عمیق آن شامل الزامات مرتبط با ماهیت اخلاقی علم باعث شده سواد علمی پیش‌شرطی برای روندهای مردم‌سالارانه موثر باشد. بر همین اساس بسیاری از هیات‌های شرکت‌کننده در همایش جهانی علم (بوداپست، ژوئیه ۱۹۹۹ مطابق با تیر ۱۳۷۸) به ابتکار سازمان آموزش علمی، فرهنگی و سازمان ملل متحد (یونسکو) و شورای بین‌المللی علم، خواستار حمایت برای بیشتر برای توجه افکار عمومی به دانش در جوامع شدند.
روز جهانی علم در خدمت توسعه از طریق تعمیق پیوند جوامع با علم، با این هدف در تقویم جهانی جای گرفت که شهروندان کشورهای مختلف از پیشرفت‌های علمی مطلع باشند. این روز بر نقش دانشمندان در گسترش بینش افراد از سیاره زمین تاکید دارد تا جوامع ما پایدارتر باشند. این روز همچنین فرصتی برای هم‌افزایی و بسیج همه فعالان حوزه علم برای صلح و توسعه از دولتمردان گرفته تا رسانه‌ها و دانش‌آموزان فراهم می‌کند.
به همین مناسبت در ایران هفته‌ای تحت عنوان «هفته ترویج علم» از روز ۲۰ تا ۲۶ آبان با برگزاری برنامه هایی متنوع گرامی داشته می شود.