طرح دارو رسان که از هفته بیمه سلامت در تهران و برای تحویل داروی بیماران ام‌اس آغاز شده، با استقبال خوبی از طرف این بیماران همراه بوده است. با توجه به اهمیت این طرح، جزئیات آن را که سرانجام در دولت سیزدهم به مرحله اجرا رسید، مرور کنیم.
تحویل داروی بیماران خاص درب منزل، خبری بود که نخستین‌بار ۲۴ مردادماه ۱۳۹۸ در سفر «سعید نمکی» وزیر سابق بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به استان مرکزی و در حاشیه بازدید از بیمارستان امام خمینی(ره) محلات در جمع خبرنگاران مطرح شد. قرار بود داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج، درب منزل به این بیماران تحویل داده شود تا مراجعه به مراکز تحویل دارو و داروخانه‌ها توسط این بیماران کمتر شده و نگرانی بابت شلوغی داروخانه‌ها برای این افراد وجود نداشته باشد.
هرچند در آن زمان خبری از شیوع ویروس کرونا نبود، اما شلوغی همیشگی داروخانه‌هایی که داروی بیماران خاص و صعب‌العلاج و نادر را در اختیار آنها قرار می‌دادند، یکی از نگرانی‌های همیشگی بود. آن هم در شهری مانند تهران که شلوغی داروخانه‌هایی مانند ۱۳ آبان و هلال احمر همواره مشکلاتی برای بیماران ایجاد می‌کند و با وقوع همه‌گیری کرونا، مشکلات بیماران خاص چند برابر شد.
ماجرا با شیوع کرونا و درگیری کشورمان با این ویروس، تقریبا فراموش شد و در این میان خبری در این زمینه منتشر نشد، تا اینکه فروردین‌ماه ۱۴۰۱ دوباره این وعده تکرار شد.
این بار «بهرام دارایی» رئیس سابق سازمان غذا و دارو این وعده را تکرار کرد و گفت: در سال جاری همه تلاش‌مان را می‌کنیم تا علاوه بر تامین مناسب داروی بیماران خاص، برای نخستین‌بار داروی مصرفی آنها را درب منزل تحویل دهیم.
رئیس مستعفی سازمان غذا و دارو، ۱۷ فروردین ۱۴۰۱ بیان کرد: ۴۰۰ هزار بیمار خاص در کشور داریم که اقدامات مناسبی به منظور تامین داروی آنها در دست انجام است.
اختلال و کندی اینترنت، یکی از موانع مهم در مسیر اجرای طرح‌های الکترونیک و غیرحضوری در نظام سلامت استوعده‌های ادامه‌دار
اول خردادماه ۱۴۰۱ بود که «بهرام عین‌اللهی» وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز در گفت‌وگویی به این موضوع اشاره کرد: در حال برنامه‌ریزی هستیم تا از طریق پیک دارو، داروهای مورد نیاز بیماران صعب‌العلاج و مزمن را با ثبت‌نام و با نسخه الکترونیک، درب منزل تحویل دهیم تا نیازی به مراجعه آنها به داروخانه نباشد.
دارایی، رئیس سابق سازمان غذا و دارو نیز چهارم خرداد ۱۴۰۱ در همین زمینه گفت: تا پایان خردادماه امسال طرح دارورسانی به درب منازل بیماران خاص اجرایی می‌شود.
هرچند طرح، کمی با تاخیر و در آبان‌ماه امسال اجرایی شد اما پیگیری اجرای آن از فروردین‌ماه امسال نشان داد این طرح می‌تواند بخشی از مشکلات بیماران خاص، صعب‌العلاج و نادر را کم کند.
وعده‌های مسئولان نظام سلامت تا مردادماه ۱۴۰۱ هم ادامه داشت و بیماران خاص منتظر بودند این طرح چه زمانی اجرایی می‌شود. طرحی که تا زمان اجرا، اسم مشخصی نداشت؛ حتی «محمدمهدی ناصحی» مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایران نیز ۲۷ مردادماه امسال این وعده را داد که داروی بیماران خاص و مزمن درب منازل تحویل داده شود اما تا آن زمان، هیچ جزئیاتی مشخص نشده بود.
اجرایی شدن دارو رسان
سوم آبان‌ماه ۱۴۰۱ و در مراسم روز ملی بیمه سلامت بود که ناصحی از اجرای طرحی با عنوان دارو رسان خبر داد. روزی که از صندوق بیماران خاص، صعب‌العلاج و نادر نیز رونمایی شد و خبر دوم برای بخشی از این بیماران، اجرای دارو رسان در شهر تهران و برای بیماران ام‌اس بود.
مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در آن مراسم گفت: اقدام دیگری که برای ۱۳ هزار و ۵۰۰ بیمار صعب‌العلاج انجام می‌دهیم، طرح دارو رسان است که داروی آنها را به کمک سازمان غذا، دارو و دانشگاه علوم پزشکی تهران و اداره کل بیمه سلامت تهران، با رضایت بیمار در درب منازل تحویل می‌دهیم.
همان شب بود که بهرام دارایی از سمت ریاست سازمان غذا و دارو استعفا داد و «محمود بیگلر» به عنوان سرپرست این سازمان منصوب شد و حدود ۱۳ روز بر صندلی ریاست نشست و از این مسئولیت کنار کشید. به گفته کارشناسان، کمبودهای دارویی در هفته‌های اخیر مهمترین دلیل استعفای دارایی بود. موضوعی که در نهایت منجر به ریاست «سید حیدر محمدی» در ساختمان خیابان فخر رازی شد.
چرا دارو رسان دیر اجرا شد؟
طرحی مانند دارو رسان که می‌تواند به کاهش مراجعه بیماران به داروخانه‌ها منجر شود، باید از مدت‌ها پیش اجرایی می‌شد اما در این مسیر چالش‌ها و البته تعارض منافعی وجود داشت. به طور مثال اگر قرار بود همان سال ۱۳۹۸ چنین طرحی اجرایی شود، هنوز زیرساختی مانند نسخه الکترونیک به طور کامل در کشور وجود نداشت. طرح نسخه الکترونیک که با حمایت دولت سیزدهم و شخص رئیس جمهوری از اول دی‌ماه ۱۴۰۰ در کشور اجرایی شد، یکی از زیرساخت‌های مهم اجرای طرح‌هایی مانند دارو رسان است.
از طرفی برخی مقاومت‌ها از سوی داروخانه‌داران همچنان در زمینه فروش اینترنتی دارو وجود دارد. مقاومت‌هایی که به مرور و با پیش رفت زیرساخت‌های فناوری اطلاعات سلامت شکسته خواهد شد و خیلی طول نمی‌کشد که سایر بیماران هم بتوانند از طرح‌هایی مانند دارو رسان بهره‌مند شوند.
با این حال، اجرای دارو رسان که مدت‌ها در نظام سلامت بر زمین مانده بود، در همین بازه زمانی انجام شد؛ باید به این نکته توجه کرد که اختلال و کندی اینترنت در هفته‌های اخیر، یکی از موانع مهم در مسیر اجرای طرح‌های الکترونیک و غیرحضوری در نظام سلامت است.
در سطح استان تهران حدود ۱۳ هزار و ۴۰۰ نفر بیمار خاص هست که حدود ۶ هزار و ۸۰۰ نفر از آنها بیمار مبتلا به ام‌اس هستنداستقبال بیماران از دارو رسان در سایه ضعف اطلاع‌رسانی
طرح دارو رسان با استقبال بیماران ام‌اس نیز مواجه شد. هرچند اطلاع‌رسانی چندانی درباره این طرح از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین سازمان غذا و دارو انجام نشد و اصولا یکی از نقاط ضعف نظام سلامت در یک سال و نیم اخیر همین بحث اطلاع‌رسانی است اما کاربران در فضای مجازی و توئیتر نیز درباره این طرح واکنش مثبت نشان دادند.
«علیرضا نمازی» مدیرکل بیمه سلامت استان تهران در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: طرح دارو رسان در هفته نخست آبان‌ماه کلید خورد و برای اجرا با بیمار تماس گرفته شده و پس از گرفتن نظر بیمار، در صورت توافق و پس از هماهنگی لازم، دارو به درب منزل ارسال می‌شود. دارو رسان در راستای خدمات‌دهی‌ویژه به بیمه‌شدگان است، البته برای رساندن دارو به درب منزل بیماران باید استانداردها و پروتکل‌هایی در نظر گرفته می‌شد زیرا در این باره باید به اعتماد بیمار نیز توجه کرد.
مدیرکل بیمه سلامت استان تهران ادامه داد: بهترین مسیر برای اجرای این طرح، استفاده از ظرفیت‌ها و بسترهای یک مرکز دانشگاهی بود. در این باره با دانشگاه علوم پزشکی تهران و داروخانه ۱۳ آبان رایزنی و صحبت شد که نظر مساعدی داشتند، بنابراین قرار شد این طرح در گام نخست با بیماران خاص آغاز شود.
نمازی افزود: در استان تهران حدود ۱۳ هزار و ۴۰۰ نفر بیمار خاص داریم که حدود ۶ هزار و ۸۰۰ نفر از آنها بیمار مبتلا به ام‌اس هستند، بنابراین اجرای آزمایشی این طرح در ابتدا از بیماران مبتلا به ام‌اس شروع شد. اطلاعات این بیماران در اختیار داروخانه ۱۳ آبان قرار گرفت و پس از برگزاری جلسه‌های متعدد، پروتکل‌های لازم برای خدمت‌دهی بهتر به بیماران در نظر گرفته شد. در شرایط کنونی داروخانه ۱۳ آبان مشارکت داشته و امیدواریم در آینده بخش خصوصی یا داروخانه‌های دیگر نیز به اجرای طرح بپیوندند.
مدیرکل بیمه سلامت استان تهران درباره رفع مشکلات این طرح نیز گفت: مشکلات و ایرادها در مسیر اجرای طرح مشخص خواهد شد. بدون تردید این طرح برای رفاه حال بیمه‌شدگان اجرا شده و مراجعه بیماران به داروخانه‌ها به شدت کاهش پیدا خواهد کرد.
«حمیدرضا ادراکی» مدیرعامل بنیاد بیماری‌های نادر ایران نیز در این زمینه به پژوهشگر ایرنا گفت: رفت‌وآمد بیماران نادر و خانواده آنها برای تهیه دارو به داروخانه‌ها بسیار مشکل است. باید تلاش کنیم بیماران نادر که معمولا ضعف ایمنی دارند، کمتر در محل‌های شلوغ مانند داروخانه‌ها حضور یابند؛ زیرا بیماران نادر، دچار ضعف ایمنی هستند و زودتر از سایر افراد دچار بیماری‌هایی مثل کرونا می‌شوند. بنابراین از چنین طرحی استقبال می‌شود اما باید مراقب این باشیم که دارو دیرتر از موعد به دست بیمار نرسد. همچنین باید به زنجیره سرد دارو توجه کرد.
ادراکی ادامه داد: موضوع دیگر اینکه، داروهای گران در زمان انتقال دچار مشکل نشود و بعد از جای دیگری سر در بیاورد؛ باید نظارت مناسبی در این زمینه وجود داشته باشد.
در مرحله آزمایشی طرح دارو رسان، ۶۰ درصد بیماران گروه هدف در تهران با دریافت دارو درب منزل موافقت کردنددارو رسان فعلا رایگان است
«مهدی رضایی» معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت نیز درباره اجرای طرح دارو رسان برای بیماران ام‌اس در مرحله نخست گفت: در این مرحله آزمایشی ۶۰ درصد بیماران گروه هدف در تهران با دریافت دارو درب منزل موافقت کردند. این طرح در شهر تهران با گروه هدف بیماران ام‌اس آغاز شده و به تدریج مشمول سایر بیماری‌های خاص خواهد شد. هدف ما این بوده که برای رفاه حال بیمه‌شدگان خاص به شکل آزمایشی در استان تهران با مشارکت دانشگاه علوم پزشکی تهران و داروخانه ۱۳ آبان این طرح را اجرایی کنیم. اسامی این بیماران برای ما مشخص است و ابتدا با بیمار تماس می‌گیریم تا ببینیم تمایلی به دریافت دارو درب منزل دارند یا خیر. چون داروها به شکل نسخه الکترونیک است زمانی که پزشک برایشان نسخه نویسی می‌کند، کد رهگیری به داروخانه ۱۳ آبان می‌رود و سپس با رعایت زنجیره سرما، دارو به آدرس بیمار ارسال می‌شود.
معاون سازمان بیمه سلامت اظهار کرد: چون اجرای آزمایشی این طرح را با مرکز دانشگاهی دنبال می‌کنیم، مرکز به شکل علمی با رعایت حفظ سلامت و ایمنی دارو کار دارورسانی را انجام می‌دهد. پس از ارسال دارو، مشاوره تلفنی داروساز با بیمار هم انجام می‌شود تا پرسش‌های بیمار را پاسخ دهد و خلاء عدم حضور داروساز نداشته باشیم.
وی افزود: پس از سه ماه ارزیابی طرح، هزینه اثربخشی و دستاوردهای آن انجام می‌شود تا ببینیم آیا می‌توان در مورد سایر بیماری‌های خاص و حتی در سایر کلان‌شهرها هم این برنامه را دنبال کرد یا خیر.
رضایی گفت: برای طرح دارورسانی درب منزل، بیماران خاص ریالی پرداخت نخواهند کرد و همه هزینه‌ها برعهده سازمان بیمه سلامت است. در صورت گسترش طرح به سایر بیماران، ممکن است سازمان تصمیم دیگری اتخاذ کند اما اکنون طرح دارورسانی درب منزل بیماران خاص رایگان است.
پس از سه ماه ارزیابی طرح، هزینه اثربخشی و دستاوردهای آن انجام می‌شود تا ببینیم آیا می‌توان در مورد سایر بیماری‌های خاص و حتی در سایر کلان‌شهرها هم این برنامه را دنبال کرد یا خیرآیا مقاومت در برابر فروش اینترنتی دارو شکسته می‌شود؟
در روزهایی که کمبودهای دارویی تبدیل به پاشنه آشیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شده، باید به این هم پرداخت که یکی از اقداماتی که در سال‌های اخیر در حوزه سلامت مطرح و در بخش خصوصی تا اندازه‌ای اجرایی شده، فروش اینترنتی دارو یا رساندن دارو از داروخانه به درب منازل است و حالا مدتی می‌شود که سازمان غذا و دارو در این زمینه نرمش‌هایی به خرج داده تا با وجود مخالفت‌های فراوان داروخانه‌داران، تا حدی به آن نزدیک شویم.
با وجود آنکه سازمان غذا و دارو با طرح دارو رسان موافقت کرده و اجرای این طرح با همکاری داروخانه دولتی ۱۳ آبان انجام شده اما همچنان داروخانه داران خصوصی تمایل چندانی به این موضوع نشان نمی‌دهند و ترجیح‌شان این است که بیمار برای تهیه دارو به داروخانه مراجعه کند.
نکته مهم دیگر در این زمینه، مشکلات اینترنتی است که به نظر می‌رسد اجرای طرح‌های الکترونیکی را با مشکلاتی همراه سازد؛ بنابراین باید به این سمت حرکت کرد که زیرساخت‌های لازم برای خدمات‌دهی در حوزه نظام سلامت به صورت غیرحضوری و اینترنتی فراهم شود تا بیماران بتوانند با دغدغه کمتری به درمان خود بپردازند. در این میان می‌توان از ظرفیت استارتاپ‌های فعال در حوزه سلامت نیز بهره‌مند شد.