به گزارش ایرنا، موزه آستان مقدس فاطمی طبق اسناد و مدارک تاریخی، اولین موزه عمومی ایران است که در آبان ماه سال ۱۳۱۴ در محوطه حرم مطهر حضرت معصومه(س) در معرض بازدید علاقه‌مندان قرار داشته و در زمان افتتاح خود نیز یک ساختمان مستقل با تالارهای مخصوص و سردرب مشخصی بوده و به عبارت بهتر یک موزه بی‌نام‌ونشان در گوشه‌ای از حرم مطهر محسوب نمی‌شده است.
موزه فاطمی درگذشته در محل کنونی رواق شهید مطهری و کتابخانه داخلی کنونی حرم مطهر دایر شده بود که بعدها و از حدود ۴۰ سال قبل به خاطر توسعه و نیاز به فضای مناسب‌تر، منتقل‌شده است.
موزه فاطمی کنونی ازنظر تاریخی در محدوده باغ بابلان سابق در محدوده سه‌راه بازار تا بلوار بهار، قرار دارد که مقبره، گنبد و سایر متعلقات حرم مطهر و صحن‌های آن نیز در همین محدوده قرار دارد.
موزه فاطمی حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) که تنها موزه تاریخی و هنری قم محسوب می‌شود بیش از ۴۰ گونه اثر موزه‌ای را در خود جای‌داده است.
قرآن‌های خطی، کاشی‌ها، آثار فلزی، چوبی، سکه‌ها، تمبرها، اسکناس‌ها، منسوجات، فرش‌ها، انواع آثار نقاشی، خوشنویسی، نگارگری، شمایل‌نگاری، نقاشی قهوه خوانی به همراه آثار و متعلقات باقی‌مانده از بزرگان علمی و شاهان دوره‌های مختلف تاریخی، تنوع کم‌نظیری به موزه فاطمی داده است.
باوجوداینکه موزه ایران باستان ۲ سال بعد از موزه فاطمی قم و در سال ۱۳۱۶ تاسیس شده اما به‌عنوان نخستین موزه ایران شهرت دارد و به خاطر توجهاتی که به آن طی ادوار مختلف شده همواره موردتوجه بوده اما غبار گمنامی بر چهره موزه فاطمی نشسته است.
قدیمی‌ترین آثار در این موزه مربوط به آثار فلزی، سفالگری و سکه‌های قدیمی است و علاوه بر آن آثار بسیار متعددی از دوران اسلامی و معاصر نیز در این موزه گردآمده است.
موزه فاطمی قدیمی‌ترین موزه ایران
حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی مدیر موزه فاطمی قم در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: موزه فاطمی در آبان ماه سال ۱۳۱۴، بر اساس نقشه آندره گدار فرانسوی (طراح موزه ایران باستان) به سرپرستی ابوالقاسم معمار ۲ سال قبل از تاسیس موزه ایران باستان، در داخل حرم مطهر فاطمی ایجادشده است.
وی بیان کرد: در روزنامه استوار، به‌عنوان قدیمی‌ترین روزنامه محلی قم«چاپ از سال ۱۳۱۴ تا ۱۳۵۴» نیز آثار و اسناد زیادی در خصوص موزه فاطمی و برنامه‌های جاری آن ذکرشده و علاوه بر آن نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاری سابقه نزدیک به ۹۰ ساله در استان قم دارد.
مدیر موزه فاطمی قم خاطرنشان کرد: موزه فاطمی اولین موزه عمومی و وقفی جهان محسوب می‌شود، افزون بر ۹۰ درصد آثار موزه از موقوفات و متعلقات حرم مطهر به آن منتقل‌شده است.
مشکاتی بیان داشت: در اوایل دوران قاجار برخی شبه موزه‌ها و موزه واره ها در دربار شاهان به چشم می‌خورد که جنبه اختصاصی داشته که صرفا درباریان و میهمانان ویژه امکان بازدید از آن را داشتند و یک موزه به معنای رسمی و عمومی بر آن نمی‌توان اطلاق کرد.
گردآوری ۲ هزار و ۵۰۰ قرآن خطی
وی بابیان اینکه بیش از ۴۰ نوع اثر موزه‌ای در این مرکز گردآمده است: گفت: ۲ هزار و ۵۰۰ قرآن خطی این موزه از قرن اول تا دوران معاصر ازنظر قدمت و ارزشمندی قابلیت تبدیل به یک موزه مستقل را داراست، دست خط قرآنی امام علی(ع) از قرن اول هجری و دست خط قرآنی منسوب به امام رضا(ع) و امام حسن عسکری(ع) از ارزشمندترین آثار موزه فاطمی هستند.
مدیر موزه فاطمی قم تصریح کرد: با توجه به حجم آثار ازنظر کثرت و تنوع، ظرفیت لازم برای احداث یک موزه بزرگ بسیار بزرگ با ۴۰ تالار تخصصی در موزه فاطمی قم فراهم است و سناریوی اولیه احداث چنین موزه‌ای نیز با عنوان، «موزه بزرگ اسلام» در دست بررسی است.
ثبت ۳۰ هزار اثر تاریخی
وی تصریح کرد: افزون بر ۳۰ هزار اثر تاریخی و نفیس در موزه فاطمی قم ثبت‌شده که به خاطر محدودیت فضا تنها یک هزار و ۵۰۰ اثر در معرض نمایش قرار دارد که ۴۰ درصد از این آثار طی ۲ سال گذشته در معرض بازدید عموم قرارگرفته است.
مشکاتی گفت: این موزه از ابتدای تاسیس به‌صورت آگاهانه و تعمدی مورد سانسور قرارگرفته و هیچ نامی از آن در رشته‌های تخصصی موزه‌داری، میراث فرهنگی و گردشگری به چشم نمی‌خورد و معرفی خاصی از آن صورت نگرفته است.
مدیر موزه فاطمی قم خاطرنشان کرد: الگوی موزه‌داری در موزه فاطمی قم، محتوا گرایی توحید محور است به‌نحوی‌که مخاطبان علاوه بر مشاهده آثار تاریخی، پیام‌ها و عبرت‌های تاریخی را نیز با نوع چیدمان و ارتباط و به هم‌پیوستگی بین آثار بر اساس دوره‌های مختلف تاریخی دریافت می کنند.
وی افزود: هم اکنون ماهانه حدود ۵ هزار نفر از موزه فاطمی قم بازدید می کنند در حالی که ظرفیت های واقعی آثار این موزه هنوز در بین علاقه مندان مغفول مانده است.
معرفی گنجینه های موزه فاطمی نیازمند فضاسازی است
معاون هماهنگی امور زائرین استانداری قم نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، گفت: موزه فاطمی قم به‌رغم ظرفیت‌های کم‌نظیر خود با محدودیت شدید مکان و فضای موردنیاز روبه‌رو است و امکان محدودی برای نمایش آثار فاخر آن وجود دارد و لازم است تا در طرح‌های توسعه‌ای حرم مطهر توجه لازم برای بخش موزه اختصاص داده شود.
ابوالقاسم مقیمی اضافه کرد: معرفی بسیاری از گنجینه‌ای این موزه نیازمند فضاسازی برای معرفی به بازدیدکنندگان است که در موزه فعلی و فضای بسیار محدود آن این امکان سلب شده و برخی گنجینه‌های آن به‌صورت فشرده، چیدمان شده و بخش اعظم آن در انبارها نگهداری می‌شود.
معاون هماهنگی امور زائرین استانداری قم بابیان اینکه شهر قم ظرفیت‌های زیادی در حوزه گردشگری دارد، افزود: یکی از ظرفیت‌های گردشگری قم ضرورت پرداختن به شاهکارهای موزه‌ای و معرفی تاریخ شهر قم در قالب آثار تاریخی و موزه‌ای است.
مقیمی با اشاره به سابقه ۸۸ ساله موزه فاطمی قم، بیان داشت: این موزه با گنجینه و آثار بسیار فاخری که در خود جای‌داده ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری استان را دارد.
وی با تاکید بر کم‌کاری‌های صورت گرفته در خصوص معرفی ظرفیت‌های موزه‌ای قم، خاطرنشان کرد: اقدامات و زمینه‌هایی که در خصوص معرفی موزه‌های شاخص ملی در استان‌های دیگر انجام‌گرفته در قم ناچیز بوده و حتی برای مردم استان نیز کمتر شناخته‌شده است.
برنامه ساخت موزه بزرگ جهان اسلام در قم
وی تصریح کرد: مجموعه مدیریت استان تلاش می‌کند که از فرصت منابع سفر دوم رییس جمهوری به قم و همچنین اعتبارات کارگروه ملی زیارت، برای ساخت موزه بزرگ آستان مقدس استفاده کند.
معاون هماهنگی امور زائرین استانداری قم تصریح کرد: درگذشته نه‌چندان دور، موزه یکی از محورهای معرفی اماکن استان بود و در اطراف حرم مطهر مکانی به نام «سه‌راه موزه» وجود داشت که نشان می‌دهد در زمان تاسیس موزه فاطمی در دهه ۲۰ شمسی تبلیغات و فضاسازی‌های خوبی برای معرفی آن صورت گرفته بود که در طول دوره‌های بعدی تاریخی کم‌رنگ شده است.
مقیمی بیان داشت: موزه فاطمی هم‌اکنون یکی از مقاصد مهم در تورهای گردشگری شهرداری قم است و در قالب کاروان‌های زیارتی و سیاحتی گردشگران غیر ایرانی نیز این موزه جزو نقاط هدف بشمار می‌آید.
به باور کارشناسان، فراوانی، قدمت و تنوع چهل گونه‌ای آثار باستانی، تاریخی، فرهنگی و هنری موزه فاطمی از هزاره‌های قبل از میلاد تا روزگار معاصر در قالب ۱۰ گنجینه تخصصی و موضوعی با رویکرد دینی و اسلامی و ده‌ها اثر شاخص متعلق به دوران اسلامی در ۶ گنجینه تخصصی و گونه‌ای با رویکرد تمدنی و تاریخی با صدها اثر شاخص متعلق به قبل از اسلام و دوره حکومتی ایران گنجینه کم‌نظیری را برای گردشگران ایرانی و غیر ایرانی ایجاد کرده است.
همچنین حضور میلیونی مسافران و زائران سبب شده تا توسعه قم بر محور گردشگری به‌عنوان اصلی‌ترین مزیت نسبی آن تعریف شود اما بااین‌وجود و به استناد آمار و اطلاعات موجود، ماندگاری مسافران در قم کمتر از ۷ ساعت برآورد می‌شود که علاوه بر ضعف در زیرساخت‌های گردشگری، تفریحی و اقامتی، عدم معرفی جاذبه‌هایی مانند موزه‌ها نیز در اندک بودن زمان ماندگاری مسافران در قم دخیل است.
موزه فاطمی (حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) در میدان آستانه، جنب درب شماره یک حرم مطهر قرار دارد.