به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، مرتضی ضرابی روز دوشنبه در نشست خبری به مناسبت روز جهانی «خون بندناف» اظهار داشت: موفق شدیم مخزن نگهداری ازت مایع را برای اولین بار در کشور بعد از دوسال مطالعه با همکاری یک شرکت دانش بنیان بسازیم.
وی توضیح داد: حجم این مخزن نگهدارنده ازت مایع، ۱۸۰۰ لیتر است و برای نگهداری محصولات بیولوژیک در دمای منهای ۱۹۶ درجه قابلیت استفاده دارد.
ضرابی با بیان اینکه مخزن ساخته شده به دست فناوران ایرانی در صنایع دارویی، بهداشتی، غذایی، پزشکی و آزمایشگاهی کاربرد دارد، افزود: این مخزن همچنین برای نگهداری انواع سلول های بنیادی، گامت جنین، بافت های انسانی و حیوانی و حتی اعضای پیوندی استفاده می شود.
جلوگیری از خروج صدها هزار دلار با ساخت مخزن ایرانی نگهداری ازت مایع
وی اظهار داشت: با ساخت این تانک، سالانه از خروج صدها هزار دلار ارز برای خرید نوع وارداتی این تانک ها جلوگیری می شود.
ضرابی گفت: این موفقیت بزرگی است که به آن دست پیدا کرده ایم. سالانه بیش از پنج تانک از این نمونه را فقط در رویان استفاده می کنیم قطعاً مراکز دیگر نیز به این تانک ها نیاز دارند که می توانیم تامین کننده نیاز آنها باشیم.
تهیه پانسمان زیستی مشتق از پرده جنین
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان اظهار داشت: دومین دستاوردی که به آن دست پیدا کردیم، تهیه پانسمان زیستی مشتق از پرده جنیتی (آمنیوتیک) به نام «آمی کر» است که به عنوان زخم پوش برای زخم های حاد و مزمن استفاده می شود. همچنین در درمان سوختگی، زخم پای دیابتی و جراحی های قرنیه کاربرد دارد.
ضرابی ادامه داد: این پانسمان می تواند در ابعاد دو در دو تا ۱۵ در ۱۵ و ابعاد مختلف استفاده شود. پرده آمنیوتیک سرشار از پروتئین و فاکتورهای رشد برای ترمیم و بازسازی است که با تامین نیاز داخلی قطعاً امکان صادرات این محصول پرده آمنیوتیک را به عنوان یک زخم پوش خواهیم داشت.
ذخیره‌سازی بافت بند ناف
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان از ذخیره سازی بافت بند ناف به عنوان دیگر اقدام این پژوهشگاه یاد کرد و گفت: این امکان فراهم شده که در کنار خون بند ناف که ذخیره سازی می شود بافت بند ناف را هم ذخیره کنیم که به زودی خدمات بافت بند ناف در کنار ذخیره سازی خون بند ناف آغاز خواهد شد و خانواده‌هایی که مایل باشند می توانند به جز خون بند ناف، بافت بند ناف نوزاد خود را نیز ذخیره سازی کنند.
وی گفت: بافت بند ناف، منبع غنی از یک نوع خاص از سلول های بنیادی برای درمان بیماری های غیرخونی مانند بیماری فلج مغزی، اوتیسم و آرتروز است؛ در واقع در درمان این بیماری ها از این سلول ها که مشتق از بافت بند ناف هستند، می توان استفاده کرد.
ضرابی خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که در استفاده از بافت بند ناف نیاز به تطابق ژنتیکی نداریم یعنی از یک نمونه خون بند ناف، همه افراد می‌توانند در صورت لزوم، استفاده کنند.
ساخت سرم خون بند ناف
به گفته مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان، محصول بعدی این پژوهشگاه تولید سرم خون بند ناف است. خون بند ناف منبع ارزشمندی است که پلاسما، سلول ها و حتی سرم آن قابل استفاده است. سرم خون بند ناف یکی از محصولات بسیار ارزشمندی است که از خون بند ناف انسانی جداسازی می شود و دارای فاکتورهای رشد و مناسب برای رشد و تکثیر سلول است که هم کاربرد تحقیقاتی و هم کاربرد درمانی دارد.
ضرابی در این خصوص توضیح داد: به دلیل اینکه محصول مشابه این سرم، از مشتقات حیوانی تهیه می شود این محصول بسیار ایمن تر از نمونه های حیوانی است و می تواند در سلول درمانی هم به نوعی مورد استفاده قرار بگیرد.
وی تاکید کرد: پس از تامین نیاز داخلی سرم خون بند ناف، ظرفیت صادراتی برای محصول سرم خون بند ناف نیز وجود دارد.
ساخت «کول تگ» برای کنترل دمای محصولات بیولوژیک در هنگام انتقال
ضرابی گفت: محصول دیگر رویان، «کول تگ» است که تجهیزاتی برای پایش هوشمند زنجیره تامین سرما و کنترل دما در هنگام انتقال این محصولات بیولوژیک است.
وی توضیح داد: نمونه های خون بند ناف و کلا محصولاتی که به عنوان محصولات بیولوژیک و حساس به دما هستند، نیاز دارند که در زمان منتقل شدن حتما زنجیره دمایی آنها کنترل شود. این سامانه‌ای که با همکاری یک شرکت دانش بنیان طراحی شده است، این امکان را فراهم می‌کند که از زمانی که نمونه خون بند ناف جمع آوری می شود، این کول تگ روی نمونه بیولوژیکی قرار بگیرد و در نهایت از زمان زایمان تا رسیدن نمونه به بانک خون بند ناف بتوان نمونه را در سلامت کامل و با حفظ زنجیره سرما خون بند ناف را منتقل کرد.
بانک خون بند ناف ایران بزرگترین در بین کشورهای آسیای غربی
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان گفت: ۲۴ آبان ماه به عنوان روز جهانی خون بند ناف اعلام شده که نشان دهنده اهمیتی است که این عنصر ارزشمند دارد. بررسی‌هایی که انجام شده است نشان می دهد خون بند ناف مملو از سلول‌های بنیادی است که می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؛ بنابراین به دلیل اهمیتی که خون بند ناف و ضمائم زایمانی دارند، برای اینکه کشورها متوجه اهمیت این موضوع شوند، یک روز به عنوان روز جهانی به این عنوان نامگذاری شده است.
وی ادامه داد: خون بند ناف خونی است که در بند ناف و جفت جریان دارد و در زمانی که جنین در داخل رحم است، تغذیه جنین از رحم را به عهده دارد؛ بنابراین خون بند ناف بلافاصله بعد از تولد نوزاد امکان جمع‌آوری دارد که حجم آن حدود ۸۰ تا ۲۰۰ میلی لیتر است. نمونه خون بند ناف وقتی که جمع آوری شد بلافاصله به بانک خون بندناف منتقل می شود و در نهایت بعد از انجام تست‌های کنترل کیفی این خون درون تانک هایی که محتوی نیتروژن مایع هستند، برای مدت طولانی نگهداری می شوند.
ضرابی گفت: بانک خون بندناف رویان شامل بانک عمومی و بانک خصوصی است که بانک عمومی منظور بانکی است که خانواده‌هایی که در آستانه تولد فرزند هستند، اگر مایل باشند نمونه خون بند ناف شان را اهدا می کنند و در اختیار بانک عمومی قرار می‌دهند و اگر بخواهند نمونه برای خودشان نگهداری شود، قراردادی را تنظیم می‌کنند که بر اساس آن در بانک خصوصی این نمونه نگهداری می شود.
وی ادامه داد: در رویان هم بانک عمومی خون بند ناف و هم بانک خصوصی داریم؛ یعنی ما یک بانک هیبرید هستیم. در بانک خون خصوصی یا به اصطلاح بانک خانوادگی بیش از ۱۸۵ هزار نمونه خون بند ناف و در بانک خون بند ناف عمومی حدود پنج هزار نمونه ذخیره سازی کرده ایم.
ضرابی گفت: با ذخیره سازی بیش از ۱۸۵ هزار نمونه خون بند ناف ما در حال حاضر بزرگترین بانک خون بند ناف را در بین کشورهای آسیای غربی داریم. همچنین نمونه‌هایی را از سایر کشورها ذخیره سازی کرده ایم. از کشورهای همسایه تا کشورهای اروپایی ما نمونه های خون بند ناف را داریم که توانستیم ذخیره سازی آنها را با موفقیت انجام دهیم.
وی اظهار داشت: بیش از ۴۵ دفتر نمایندگی در سراسر کشور نمونه های خون بند ناف را جمع آوری می کنند که بلافاصله منتقل و ذخیره سازی آنها در تهران انجام می شود. استان هایی که بیشترین نمونه را در بانک خون بند ناف دارند، شامل استان های خراسان رضوی، اصفهان، خوزستان، فارس، آذربایجان های شرقی و غربی، همدان، کرمان، البرز و کرمانشاه هستند و استان‌های دیگر به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند.
ضرابی در ادامه گفت: از نمونه هایی که تاکنون ذخیره سازی شده ۵۵ درصد نمونه مربوط به نوزادان پسر، ۴۵ درصد نمونه ها مربوط به نوزادان دختر و ۱۷ درصد نمونه ها حاصل زایمان طبیعی و ۸۳ درصد نمونه ها حاصل زایمان سزارین است. بانک های خون بند ناف در سطح منطقه در حال توسعه است؛ بنابراین تلاش ما بر این است که بتوانیم ظرفیت سلولی مناسب را در کشور برای استفاده بیماران فراهم کنیم.
وی اظهار داشت: بانک خون بند ناف ایران در نقشه جهانی بانک های خون بند ناف، ثبت شده است و امیدوار هستیم که بتوانیم شعبه های خود را در سایر کشورها ایجاد کنیم. البته در اقلیم کردستان عراق قبلا دفتری را داشتیم که به خاطر شرایطی که در کشور عراق ایجاد شد، فعلاً این دفتر تعطیل شده ولی به محض اینکه شرایط فراهم شود، در کشورهای همسایه دفتر بانک خون بند ناف را راه اندازی خواهیم کرد.
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان در ادامه به کاربرد سلول های بنیادی خون بند ناف اشاره کرد و گفت: سلول‌های بنیادی که در خون بند ناف وجود دارد، سلول های بنیادی خونساز هستند؛ بنابراین بیشترین کاربرد سلول های بنیادی خون بندناف در بیماری هایی که منشأ خونی دارند مانند بیماری تالاسمی، انواع سرطان‌های خون، بیماری نقص سیستم ایمنی و کم خونی‌های مادرزادی استفاده می شود که رویان هم در این زمینه پیوندهای متعددی داشته است.
ضرابی افزود: در بیماری های خونی، تالاسمی، سرطان‌های خون، نقص سیستم ایمنی و کم خونی های مادرزادی برای درمان حدود ۳۰ بیمار توانستیم از نمونه های خون بند ناف رویان جهت پیوند استفاده کنیم. در بیماران فلج مغزی از نمونه های خون بند ناف استفاده کردیم. ۵۵ بیمار با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف که مبتلا به فلج مغزی بودند، تحت پیوند قرار گرفتند. در بیماری اوتیسم پنج بیمار تحت پیوند با سلول های بنیادی خون بندناف قرار گرفتند.
وی با بیان این که اگر این سلول ها برای این بیماران تامین نمی‌شد راه دیگری برای درمان این بیماران نبود، گفت: اگر ما سلول مناسب را نتوانیم برای بیماران تامین کنیم، وزارت بهداشت ناچار است که این سلول را از سایر کشورها تهیه کند که این ارزبری بالایی دارد.
هر نمونه خون بند ناف ۳۵ تا ۴۰ دلار هزینه دارد
ضرابی تاکید کرد: اگر بخواهیم از سایر کشورها خون بند ناف وارد کنیم، هر نمونه خون بند ناف بین ۳۵ تا ۴۰ هزار دلار هزینه دارد. اگر همین ۳۰ بیمار قرار بود که با خروج ارز، نمونه برای آنها تامین شود، بیش از یک میلیون دلار هزینه می‌شد اما توانستیم در داخل کشور مشکل آنها را برطرف کنیم.
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان در ادامه گفت: به جز بیماری هایی که اعلام کردم و قابل درمان با استفاده از سلول های بنیادی است، در حال حاضر در دنیا بیش از ۴۰۰ کارآزمایی بالینی انجام می شود. منظور از کارآزمایی بالینی یعنی اقدامات تحقیقاتی که صورت می‌گیرد برای اینکه بشود از این سلول ها در درمان بیماران استفاده کرد.
ضرابی ادامه داد: در روش درمانی در درمان فلج مغزی، اوتیسم، ناهنجاری های قلبی، نوزادان، بیماری SMA، دیابت، بالغین دچار سکته مغزی، آلزایمر، ام اس، پارکینسون و صدمات نخاعی در حال حاضر در دنیا کاربرد دارد کارآزمایی بالینی فازهای مختلف انجام می گیرد با این امید که بتوانیم در آینده ای نزدیک از سلول های بنیادی خون بندناف برای درمان این بیماران استفاده کنیم.
وی افزود: با توجه به کارهایی که در زمینه کارآزمایی بالینی انجام شده است، دور از انتظار نیست که در آینده پزشکی در کنار دارودرمانی قطعاً سلول درمانی نیز نقش مهمی را در درمان بیماری ها داشته باشد.
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان ادامه داد: در کشور مطابق با آن چیزی که در دنیا در حال انجام است، کارآزمایی بالینی را برای بیماری های مختلف انجام داده ایم. در بیماری فلج مغزی کارآزمایی بالینی را برای ۱۲۰ بیمار از سال ۹۸ آغاز کردیم فاز یک و دو این بیماری به اتمام رسیده و فاز ۳ به زودی آغاز خواهد شد. تأثیری که ما در کودکانی که مبتلا به فلج مغزی هستند، دیدیم تاثیرات بسیار خوبی داشته چرا که برخی آنها از نظر توان عضلانی و حرکتی بهبود پیدا کردند و بهتر شدند. بینایی و تکلم آنها و حتی بلع آنها به میزان زیادی بهبود پیدا کرده است.
وی ادامه داد: بیماری فلج مغزی جزو بیماری هایی است که کارآزمایی بالینی آن را شروع کرده ایم. در بیماری اوتیسم برای ۶ بیماری کارآزمایی بالینی شروع شده است و در بیماری آرتروز هم کارآزمایی بالینی را شروع کرده ایم. در بیماری بدخیم ASL تا پایان سال کارآزمایی بالینی با استفاده از سلول‌های بنیادی خون بندناف آغاز خواهد شد.
ضرابی گفت: به محصولات پایشگاه محصولات زایمانی اشاره کرد و گفت: ضایعات زایمانی یعنی آن چیزی که بعد از تولید نوزاد از رحم خارج می شود به عنوان یک زباله دورریخته می شود. بافت بند ناف یعنی آن بافتی که بعد از تولد نوزاد به نوعی قطع می شود و دور انداخته می شود و پرده های جنینی که دور جنین گرفته اند و جفتی که به رحم متصل است، مشخص شده که هر کدام از آنها به نوعی می تواند فرآوری شود. بنابراین امروزه معتقدیم که این بخش ها که بعد از تولد نوزاد دور ریخته می شود واقعاً دور ریختنی نیستند بلکه قابل فرآوری هستند و از سلول های بنیادی می توانیم استفاده کنیم و از پرده های جنینی به عنوان زخم پوش می توانیم استفاده کنیم.
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های پژوهشگاه رویان درباره هزینه نگهداری خون بندناف برای خانواده‌ها اظهار داشت: در بانک خون بندناف عمومی، خانواده‌هایی که نمونه را اهدا کرده اند هزینه‌ای ندارد اما مالکیتی روی خون بند ناف اهدایی ندارند. این نمونه می‌تواند در اختیار بیماران نیازمند قرار گیرد اما در بانک خانوادگی یا خصوصی، خانواده‌ها خون بندناف را برای خود ذخیره می‌کنند و هزینه‌ای بالغ بر ۶.۵ میلیون تومان پرداخت می کنند و سالانه هم ۲۸۰ هزار تومان هزینه شارژ برای نگهداری به مدت طولانی می‌پردازند که تا ۲۵ سال می شود این نمونه ها را نگهداری کرد. البته در بحث هزینه ها اعلام کردیم که هم شرایط تقسیط و هم شرایط استفاده از تسهیلات وام وجود دارد یعنی تسهیلاتی به صورت یک‌سوم نقد و بقیه اقساطی پرداخت می‌شود.
وی تاکید کرد: خانواده‌هایی که کودک مبتلا به بیماری خونی و ژنتیکی دارند، ذخیره‌سازی خون بندناف را جدی بگیرند. بسیاری از پیوندهایی که انجام شده، پیوندهای خواهر و برادری بوده است. به این صورت که خانواده یک کودک مبتلا به تالاسمی داشته و مادر بارداری مجدد را تجربه کرده است و نمونه خون بند ناف جدید ذخیره سازی شده و بعد از تولد بندناف آن از نظر ژنتیکی با برادر یا خواهر بیمار خود تطبیق داشته و این پیوند را انجام دادیم. برای این افراد هم شرایط خاصی را قرار دادیم و تا امروز هیچ کس را به خاطر مشکل مالی از ذخیره‌سازی خون بندناف محروم نکردیم و می توانیم این ادعا را بکنیم که همه می‌توانند با هر شرایط اقتصادی از ذخیره‌سازی خون بند ناف استفاده کنند.
نگهداری خون‌های بند ناف تا ۲۵ سال
مدیرعامل شرکت فناوری بن‌یاخته‌های رویان ادامه داد: تا ۲۵ سال می‌توان خون بند ناف را نگهداری کرد. مشخص شده که نمونه‌هایی که ۲۰ تا ۲۵ سال قبل در بانک‌های خون بند ناف جهان ذخیره شده اند، اکنون قابلیت پیوند داشته و بر این اساس فعلا اعلام کردند که تا ۲۵ سال می‌توان از آنها نگهداری کرد. نمونه‌ای از ۱۴ سال قبل را برای یک کودک مبتلا به سرطان خون استفاده کردیم که نتیجه خوبی داشت و پیوند را قبول کرد.
ضرابی با اشاره به ضرورت فرهنگسازی در زمینه ذخیره‌سازی خون بند ناف، گفت: در زمینه آگاهی‌بخشی در جامعه شرایط‌مان نسبت به برخی کشورها بهتر است و تلاش کردیم در جاهایی که جمعیت هدف ما یعنی مادران باردار حضور دارند، آگاهی‌رسانی را انجام دهیم.
وی گفت: به طور قطع نیاز است که این اطلاع‌رسانی توسعه یابد اما به دلیل مشکلات مالی و تحت پوشش بیمه نبودن، ذخیره‌سازی خون بند ناف کامل انجام نمی شود. به دنبال این هستیم که در کنار بانک خصوصی، بانک عمومی را هم توسعه دهیم، اما برای این کار باید دولت حمایت کند زیرا رویان به تنهایی نمی تواند این کار را انجام دهد و هزینه توسعه بانک عمومی قابل توجه است.
مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان اظهار داشت: درخواست کردیم که دولت بودجه‌ای را برای توسعه بانک خون بند ناف اختصاص دهد. حتی در این زمینه از ظرفیت خیرین هم استفاده می‌کنیم. زیرا اگر نمونه‌ای را نداشته باشیم و بخواهیم از سایر کشورها بیاوریم باید بیش از ۳۵ هزار دلار برای هر نمونه بپردازیم.
ضرابی درباره هزینه توسعه بانک خون بندناف عمومی، گفت: نگهداری هر نمونه خون بند ناف برای بانک عمومی، بیش از چهار میلیون تومان هزینه دارد. اگر بخواهیم سالانه ۱۰۰۰ نمونه هم فریز کنیم، بیش از چهار تا پنج میلیارد هزینه دارد. بنابراین باید از منابع پایدار برای تقویت بانک عمومی استفاده کنیم.
ضرابی درباره چگونگی ذخیره‌سازی خون بند ناف و این که چگونه باید این کار انجام شود، اظهار داشت: مادران باردار از هفته ۳۴ بارداری می‌توانند به سایت بانک خون بند ناف مراجعه کنند و اطلاعاتشان را در سایت خون بند ناف ثبت کنند.
وی ادامه داد: در سایت یک پرسشنامه پزشکی است که باید ثبت شود و همه این مراحل به صورت اینترنتی قابل انجام است. اگر منعی برای قرارداد نباشد، یعنی مادر سابقه بیماری خاصی نداشته باشد، داروهای خاصی مصرف نکرده باشد و بیماری‌های ویروسی مانند کرونا نداشته باشد، قرارداد بسته می‌شود. در زمان شیوع کرونا یکی از مواردی که منجر شد نتوانیم نمونه‌ها را نگهداری کنیم، بحث ابتلا به کرونا در مادران باردار بود.
ضرابی در ادامه گفت: بعد از ثبت نام اگر منعی وجود نداشته باشد، یک نفر به عنوان کارشناس خون‌گیر به خانواده معرفی می‌شود و به صورت ۲۴ ساعته در هر بیمارستانی در سراسر کشور، در زمان زایمان نمونه‌گیری انجام می‌شود. روند خون‌گیری تداخلی در روند زایمان ندارد و بعد از نمونه‌گیری به بانک خون بند ناف منتقل شده و ما تست‌های کنترل کیفی و جداسازی سلول‌های بنیادی را انجام می‌دهیم. افرادی که می‌خواهند از خدمات بانک خون بند ناف استفاده کنند، حتما باید این کار را قبل از زایمان انجام دهند.
نمونه‌برداری از سلول‌های بنیادی دندان‌های شیری
ضرابی درباره نمونه‌برداری سلول‌های بنیادی از دندان‌های شیری هم گفت: یکی از منابع سلول‌های بنیادی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، سلول‌های بنیادی موجود در ریشه دندان شیری و دندان عقل است که اصطلاحا به آنها سلول های پالپ دندان های شیری و عقل گفته می شود.
وی افزود: مشخص شده است که در ریشه دندان سلول‌های بنیادی وجود دارد که قدرت تکثیر خوبی دارد و برای خانواده‌هایی که به نوعی نتوانستند سایر منابع سلولی را ذخیره کنند، می تواند منبع مناسبی باشد. البته میزان سلول‌های بنیادی بافت ریشه دندان خیلی زیاد نیست، ولی به دلیل این که قدرت تکثیر و کشت خوبی دارد امکان افزایش تعداد سلول آنها وجود دارد؛ بنابراین تلاش می‌کنیم که بتوانیم تا پایان سال خدمات مربوط به پالپ دندان را به خانواده‌ها ارائه دهیم.
خون بند ناف (Cord blood) که به عنوان خون جفت شناخته می شود در جنین در حال تکوین داخل رحم جریان دارد. پیش از این، پس از تولد نوزاد، خون باقی‌مانده در بند ناف و جفت که غنی از سلول‌های بنیادی است، به عنوان یک زباله بیولوژیک دورریخته می‌شد در حالی که این خون حاوی سلول‌های بنیادی و سلول‌های خونساز است که می‌تواند برای درمان بیماری ها استفاده شود.
ادامه دارد ...