برخلاف همه ادعاها در مورد جدا بودن سیاست از ورزش اما رخنه تصمیم گیری های سیاسی از ماه ها قبل در ورزش، آشکارا فوتبال را به حاشیه برد.
حذف تیم روسیه از رقابت های مقدماتی جام جهانی۲۰۲۲ قطر به دلیل حمله به اوکراین نقطه اوج این تصمیم کاملا سیاسیِ بی سابقه بود.
هیچ کشوری انگلستان را در سال ۱۹۸۲ به دلیل حمله به جزایر مالویناس آرژانتین (جنگ فالکلند) در هزاران مایل دورتر از مرزهایش محکوم و محروم نکرد یا آمریکا هیچگاه به خاطر ۲۰ سال جنگ در افغانستان و عراق از جام جهانی محروم نشد اما این تصمیم در مورد مسکو گرفته شد زیرا کشوری غربگرا نبود.
شاید برخی این دور از جام جهانی را به دلیل هم گروهی ایران با آمریکا و انگلیس یکی از دوره های سیاسی جشن فوتبالی جهان قطر بدانند اما جام جهانی حتی در بین کشورهای کوچک و بزرگ خاورمیانه به ویژه شبه جزیره عربستان نیز رگه هایی از تنش سیاسی را در خود به همراه دارد.
نخستین جام جهانی در خاورمیانه
موسسه پژوهشی «شورای روابط خارجی اروپایی» (ECFR) اعتقاد دارد در دهه گذشته کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس شاهد تحولات مثبتی بوده اند اما در زیر این موفقیت ها، چشم اندازی نهفته است که مشخصه آن بدتر شدن مشکلات و به ویژه تنش بین این کشورها و در کل خاورمیانه است.
این اندیشکده اروپایی تصریح دارد که جام جهانی با تمام زرق و برق و حس موفقیت آن در لحظه ای برگزار می شود که خاورمیانه به شدت در حال فروپاشی است.
پایان آتش بس در یمن و خطر آغاز دوباره درگیری و بزرگترین بحران انسانی جهان، شرایط دولت عراق، وضعیت سوریه و لبنان نشانه هایی از تعمیق بحران هستند.
همچنین بحران اقتصادی فزاینده در مصر و تونس، رقابت ها در لیبی، تشدید تنش ها بین الجزایر و مراکش در کنار ناامنی غذایی، تورم، اعتراضات مردمی و فروپاشی خدمات عمومی در سراسر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوس است.
نویسنده این تحلیل تاکید دارد: پس از یک دهه تلاش ناموفق برای بازسازی منطقه، اکنون تمرکز کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بر روی موضوع یکپارچگی محدودتر شده است و همین امر دوگانگی بین برندگان و بازندگان در خاورمیانه را بیشتر می کند؛ جام جهانی نیز مانند هر چیز دیگری نشان دهنده این شکاف است.
ناخرسندی حکام عرب خلیج فارس از موفقیت قطر
از مدت ها قبل بسیاری از کشورهای این منطقه بر سر رهبری جهان عرب، درگیری های مرزی و حتی رویکردهای بین المللی دارای اختلافات عمیقی بوده اند.
اندیشکده «موسسه واشنگتن برای سیاست خاورنزدیک» (WINEP) در تحلیلی با عنوان «رقابت کشورهای خلیج فارس و جام جهانی قطر» آورده است، حدود دو سال پس از اینکه کشورهای همسایه در خلیج فارس بر سر رفع تنش دیپلماتیک خود با دوحه توافق کردند، اختلافات مداوم و نزاع‌های تاریخی پس زمینه این رقابت ورزشی را شکل می دهند. «سایمون هندرسون» مدیر برنامه سیاست خلیج فارس و انرژی در موسسه فوق اعتقاد دارد: برای دیپلمات ها و تحلیلگران مسائل خلیج فارس حتی آن افرادی که به طور معمول فوتبال تماشا نمی کنند، جام جهانی قطر که از ۲۰ نوامبر ۲۰۲۲ شروع می شود، نمایی شگفت‌انگیز از سیاست محلی را ارائه می کند. می توان گفت که رقابت ایالات متحده در برابر ایران در ۲۹ نوامبر مسابقه اصلی خواهد بود اما سوال اصلی این است که آیا این دوره از جام جهانی یک پیروزی برای قطر خواهد بود یا شاید نمونه ای فاجعه بار یا فراتر از آن باشد.
طبق این تحلیل، تحولاتی در دوره ۲۰۱۷-۲۰۲۱ حادث شد که عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر به دلیل بروز نارضایتی های گوناگون از جمله حمایت از اخوان المسلمین و روابط با ایران، محاصره دیپلماتیک و تجاری را علیه قطر به اجرا گذاشتند. با این حال، بسیاری از تنش های آنها به نسل های قبل و ثروت های مختلف زیر زمین باز می گردد.
قطر یک کشور کوچک با جمعیتی حدود ۳۰۰ هزار نفر است که خود را مالک سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان می بیند. این منابع بسیار بیشتر از ذخایر عربستان سعودی و امارات متحده عربی و دارایی های ناچیز هیدروکربنی بحرین است. نکته دیگری که موجب پیچیده‌تر شدن این تصویر می شود آن است که بیشتر گاز قطر در یک میدان عظیم فراساحلی با ایران مشترک است.
تنش های رقابتی در زمین فوتبال نیز می تواند قابل توجه باشد، زیرا این ورزش با وسواس از سوی مردم کشورهای خلیج فارس دنبال می شود و رهبران نیز روی آن سرمایه گذاری زیادی انجام می دهند.
صندوق ثروت دولتی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۱ تیم بریتانیایی نیوکاسل یونایتد انگلیس را خرید. یکی از برادران رئیس امارات متحده عربی، محمد بن زاید (معروف به MbZ) مالک منچسترسیتی است و شرکت هواپیمایی امارات مستقر در دبی، حامی مالی باشگاه آرسنال لندن است. این تیم ها در حال حاضر سه مقام بالای جدول لیگ برتر انگلیس را در اختیار دارند.
علاوه بر این شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر مالک تیم معروف پاری سن ژرمن فرانسه است. رقابت های بین این باشگاه ها تنها موجب افزایش تنش رقابتی در طول جام جهانی می شود. تیم های ملی عربستان و قطر در این مسابقات حضور دارند؛ همچنین تونس و مراکش تنها کشورهای عربی دیگری هستند که مجوز حضور در جام جهانی را دریافت کردند.
حملات رسانه ای شدید همسایگان به قطر
در این تحلیل آمده است که درخشش خیره کننده این مسابقات که توجه منطقه ای و جهانی را جلب می کند، ممکن است به سمت کم سو شدن حرکت کند.
قطر پیش از این با موج هایی از پوشش رسانه ای منفی در مورد موضوعات متعددی روبرو شده است که از جمله آن ها رفتار کشور میزبان با کارگران مهاجری که زیرساخت های این مسابقات را ایجاد کرده‌اند، شرایطی که دوحه توانست حق میزبانی مسابقات را به دست بیاورد و موضع دوحه در قبال گروه اقلیت های جنسی بوده اند.
با وجود ماهیت بسیاری از این انتقادها، اما افزایش چشمگیر حجم این حملات رسانه ای ممکن است بیشتر به این دلیل باشد که رقبای تاریخی و عرب قطر از این فرصت برای هدف قرار دادن دوحه استفاده می کنند اما باید توجه داشت وضعیت دوحه در قبال مسائل و انتقادات فوق خیلی بدتر از همسایگان منتقدش نیست.
موسسه واشنگتن آورده است بر اساس مفاد توافق سال ۲۰۲۱ که به اختلافات کشورهای عرب خلیج فارس پایان داد، انجام اقدامات رسانه ای خصمانه ممنوع است، اما امارات و بحرین که ریاض آن ها را به پذیرش آتش بس مجبور کرد، به شکل گسترده ای به انتشار اخبار منفی علیه قطر شدت بخشیده اند. این درحالی است که هیچ یک از کشورهای حاشیه خلیج فارس سابقه پاک و بدون اشکالی در زمینه بهبود شرایط ظالمانه کارگران ساختمانی که از خارج می آینده، ندارند.
روزنامه «فایننشال تایمز» هم ۱۱ نوامبر گزارش داد سازمان های غیردولتی و اتحادیه های کارگری امیدوارند که اصلاحات اجرا شده از سوی قطر در زمینه استثمار کارگران بر کل منطقه خلیج فارس تاثیر نمادینی داشته باشد... بزرگترین کشور هدف عربستان سعودی است و امارات متحده عربی نیز غیرمنعطف ترین کشور حوزه خلیج فارس در مورد مسائل کارگری است.
کارشناس این اتاق فکر در پایان تحلیل خود آورده است: در مورد خود تورنمنت، گذشته از بازی ایالات متحده با ایران، شاید برای تحلیلگران غیرهوادار ورزش، تماشای حضور رهبران کشورهای خلیج فارس مهمترین موضوع قابل دیدن باشد.
محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی که سال گذشته به طور ناگهانی به این نتیجه رسید که اختلافات با قطر به اندازه کافی طولانی شده، یکی از حاضران احتمالی باشد.
این درحالی است که حضور رهبر امارات در قطر خیلی محتمل نیست. همچنین بعید است که رهبران بحرین نیز در این رویداد شرکت کنند و شاید یک یا دو نفر از اعضای خاندان سلطنتی را به دوحه بفرستند. هر رهبری هم که در قطر حاضر شود، فرقی ندارد اما شاید تا بازی نهایی در ۱۸ دسامبر، دیپلماسی منطقه ای برای چند هفته دوره متشنجی داشته باشد.