به گزارش خبرنگار حوزه سلامت ایرنا، سابقه مداخلات در عفونت ها و مدیریت آن ها به مصر و یونان باستان برمی گردد. ورود به عصر جدید آنتی بیوتیک ها از کشف پنی سیلین به دست الکساندر فلمینگ در سال ۱۹۲۸ رقم خورد. از آن موقع تا به امروز آنتی بیوتیک ها در قالب تعداد بی شماری دارو، جان میلیون ها انسان را نجات داده اند. در جنگ جهانی دوم، کنترل عفونت ها را مدیون پنی سیلین می دانند اما چیزی نگذشت که اولین مورد مقاومت به آن در سال ۱۹۵۰ گزارش شد.
تا کنون برای فائق آمدن به این مقاومت ها، آنتی بیوتیک های جدیدی تولید و عرضه شدند اما هیچ یک نتوانستند از این قاعده مستثنی بمانند. این مشکل تا قبل از سال ۲۰۱۵ که مسیر تولید آنتی بیوتیک ها هموار بود، بحران محسوب نمی شد اما به نظر می رسد امروزه آنتی بیوتیک دیگر نمی تواند دلمان را به درمان عفونت های جهش یافته به خوبی گذشته گرم کند.
سازمان جهانی بهداشت ۱۲ استراتژی برای تجویز و مصرف منطقی دارو ارائه داده و آنتی‌بیوتیک‌ها را به سه گروه تقسیم کرده است: یک گروه آنتی‌بیوتیک‌هایی بودند که نسبت به آنها مقاومت میکروبی ایجاد شده، گروه دیگر آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که پتانسیل بالایی برای ایجاد مقاومت میکروبی نسبت به آنها وجود دارد که نام آنها را گروهی که باید تحت مراقبت باشند، گذاشتند و گروه سوم هم آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که هنوز وارد فاز مقاومت میکروبی نشدند و تا مقاومت میکروبی نسبت به آنها فاصله وجود دارد.
برآورد می‌شود تا سال ۲۰۵۰ میلادی مقاومت میکروبی سالانه نزدیک به ۱۰ میلیون مرگ، ۲ تا ۳.۵ درصد کاهش تولید ناخالص ملی و هزینه نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار در سطح جهان خواهد بود. مصرف نادرست داروهای ضدمیکروبی در عرصه های سلامت انسان، دام، طیور، آبزیان و گیاهان از مهمترین علل پدیده مقاومت میکروبی بوده و بقایای داروهای ضد میکروبی در محیط نیز موردی دیگر برای نگرانی است.
از میان آنتی بیوتیک های مصرفی در کشور، آموکسی سیلین، آزیترومایسین و سفیکسیم به ترتیب سه آنتی بیوتیک پر فروش کشور ما هستند، بر اساس بررسی های انجام شده توسط دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو، میزان مصرف سالیانه ۶۰ آنتی بیوتیک در ایران۸/۲برابر بیشتر از میانگین مصرف سالیانه این آنتی بیوتیکها در کشورهای دیگر است.
هفته جهانی آگاهی سازی در زمینه داروهای آنتی میکروبیال از ۲۴-۱۸ نوامبر مصادف با ۲۷ آبان تا سوم آذرماه برگزار می شود، شعار امسال این هفته "همه با هم برای پیشگیری از مقاومت به داروهای ضد میکروبی" نامگذاری شده است.
نوشین محمد حسینی مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو در این زمینه به خبرنگار حوزه سلامت ایرنا گفت: استفاده بی رویه، ناقص، نادرست و نابجا از داروهای آنتی میکروبی باعث بروز پدیده مقاومت میکروبی شده است.
وی اظهار داشت: مصرف غیرمنطقی آنتی بیوتیک ها می تواند با ایجاد عوارض ناخواسته دارویی یا بروز تداخلات دارویی موجب افزایش هزینه درمان و یا خسارتهای جبران ناپذیر جسمی در فرد مصرف کننده شود، اگر اقدامی در جهت اصلاح روند کنونی صورت نگیرد و مصرف بی رویه این داروها ادامه داشته باشد، بیماریهای عفونی بهبود نمی یابند.
محمد حسینی با بیان اینکه کمیته ای برای نظارت به تجویز آنتی بیوتیک ها تشکیل شده است، تصریح کرد: موثر ترین راه کاهش مصرف نابجای آنتی بیوتیک ها، تشخیص دقیق عفونت است.
کارشناس تجویز و مصرف منطقی داروهای معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این زمینه گفت: مقاومت میکروبی عبارت است از ایجاد توانایی مقاومت در باکتریها و سایر میکروارگانیسمها در برابر اثر داروهای ضد میکروبی با استفاده از مکانیسم های متفاوت. عده ای از باکتری ها توانایی خنثی سازی آنتی بیوتیک را قبل از این که دارو بتواند آنها را نابود کند، دارند و عده ای دیگر از باکتری ها آنتی بیوتیک را به خارج از محیط خود پمپ کرده و آنتی بیوتیک نمی تواند بر عملکرد باکتری اثر بگذارد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نازلی نادر با اشاره به تاثیر داروهای آنتی میکروبیال بر رشد میکروارگانیسمها، افزود: این داروها شامل آنتی بیوتیکها یا داروهای ضدباکتری، ضدویروس، ضدقارچ و ضدانگل است که برای درمان عفونت‌ها استفاده می‌شود اما مردم بیشتر با واژه آنتی بیوتیک آشنایی دارند که زیر مجموعه داروهای آنتی میکروبیال است.
وی ادامه داد: وقتی باکتریها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها به طرقی تغییر یافته و داروها بر آنها بی اثر باشد، مقاومت میکروبی رخ داده و درمان عفونت ها را بسیار مشکل یا غیرممکن می‌کند و محققان برآورد کردند که در سال ۲۰۱۹، مقاومت به آنتی میکروبیال‌ها عامل مرگ یک میلیون و ۲۷۰هزار نفر بوده است.
به گفته وی عدم درمان فرد مبتلا به دلیل مقاومت میکروبی و همچنین انتقال میکروب‌های مقاوم به سایر افراد و شیوع مقاومت میکروبی دو موضوع مهم است که در هنگام مصرف آنتی بیوتیکها باید مورد توجه قرار گیرد.
این کارشناس تجویز و مصرف منطقی داروهای معاونت غذا و دارو افزود: مقاومت میکروبی مشکلات زیادی برای فرد و جامعه ایجاد می‌کند که از جمله مهمترین آنها می توان به افزایش طول مدت بیماری، افزایش هزینه درمان، شیوع بیماری های میکروبی پیچیده تر و سختی درمان، افزایش مراجعات به پزشک اشاره کرد.
نادر، مشکلات موجود در کنترل عفونت بیمارستانی، افزایش خطر اقدامات درمانی دیگر نظیر جراحی های بزرگ، شیمی درمانی، عمل پیوند عضو، تعویض مفصل و افزایش مرگ و میر ناشی از عفونت ها را از دیگر مشکلات مهم مقاومت میکروبی بیان کرد.
وی استفاده غیرمنطقی از آنتی بیوتیکها برای بیماریهای ویروسی نظیر کووید ۱۹، آنفلوانزا و سرماخوردگی را منجر به بروز افزایش مقاومت میکروبی برشمرد و افزود: در بیماری ویروسی صرفا زمانی مجاز به تجویز آنتی بیوتیک در فرد مبتلا هستیم که بیمار هم زمان دچار عفونت باکتریایی نیز شده باشد.
این داروساز افزایش مصرف داروهای آنتی میکروبیال را باعث افزایش بروز مقاومت میکروبی برشمرد و یکی از شایع ترین علل مراجعه کودکان به اورژانس را واکنش ها و عوارض ناشی از مصرف آنتی بیوتیک ها عنوان کرد.
نادر با اشاره به احتمال بروز عوارض جانبی در اثر مصرف آنتی بیوتیک ها تاکید کرد: عوارض جانبی یا بروز حساسیت باید بلافاصله به داروساز یا پزشک اطلاع داده شود تا در صورت لزوم اقدام لازم درخصوص قطع یا تغییر دارو انجام شود.
این کارشناس تجویز و مصرف منطقی داروهای معاونت غذا و دارو، جوش و ضایعات پوستی، سرگیجه، حالت تهوع، اسهال و بروز عفونت‌های قارچی را از جمله شایعترین عوارض جانبی آنتی بیوتیکها برشمرد و در صورت بروز اسهال شدید یا واکنش های آلرژیک شدید باید هر چه سریعتر به پزشک مراجعه شود. زیرا اسهال شدید ممکن است نشانه عفونت کلستریدیوم دیفیسیل باشد و منجر به آسیب روده بزرگ و یا مرگ شود.
اقدامات موثر برای پیشگیری و کاهش بروز مقاومت میکروبی
وی تجویز صحیح دارو توسط کادر پزشکی، مصرف صحیح دارو توسط بیمار و پیشگیری از ابتلا به عفونت را از عوامل مؤثر در پیشگیری و کاهش بروز مقاومت میکروبی عنوان کرد و اظهار داشت: آنتی بیوتیکها حتما باید توسط پزشک و با توجه به وجود یا عدم وجود عفونت و داروی موثر بر عفونت تجویز شود.
وی با بیان این که مصرف صحیح دارو توسط بیمار می تواند به طور چشمگیر از بروز مقاومت میکروبی جلوگیری کند به افراد توصیه کرد: هرگز دارو را بدون تجویز پزشک مصرف نکرده و دوره مصرف دارو را تا انتها ادامه دهند تا کاملا بهبود حاصل شود. دوزهای دارویی را منظم و سر ساعت مصرف کنند تا اثر مطلوب داشته باشند.
نادر افزود: بیماران از تجویز داروی خود برای دیگران خودداری کرده و در مورد نحوه صحیح مصرف داروی آنتی میکروبیال از پزشک یا داروساز راهنمایی بخواهند.