سخن از بوی نامطبوع تهران چیز جدیدی نیست و تاکنون بارها به این مساله پرداخته شده است. از بوی نامطبوعی که از فرودگاه امام(ره) تا تهران به مشام می‌رسد تا بوی نامطبوع منطقه کهریزک که بسیاری آن را ناشی از مجتمع دفن زباله آرادکوه می‌دانند تا پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های دامداری، همه از جمله موضوع‌هایی است که همواره در بخش‌هایی از زندگی اجتماعی پایتخت و حومه وجود ملموسی دارد.
همچنین در تازه‌ترین گزارش‌ها، وجود بوی نامطبوع جنوب تهران ناشی از ابری به قطر تقریبی ۵ کیلومتر متشکل از گاز متان اعلام شده که مرکز «ناسا» آن را در جنوب تهران و در منطقه کهریزک و درست در محل پردازش زباله «آرادکوه»، تشخیص داد.
گرچه این خبر با واکنش‌های متعددی مبنی بر کذب بودن تا صحت آن در فضای رسانه روبرو شد اما موضوع آنقدر مهم هست که بتوان از نگاهی جدیدتر به آن پرداخت. در این زمینه پژوهشگر ایرنا با بررسی اسناد و مدارک و همچنین حضور میدانی در منطقه آرادکوه و کهریزک، صحت و سقم منشا این بوی نامطبوع و تشکیل ابر متان را از زبان ساکنان منطقه جویا شد.
آرادکوه کجاست؟
آرادکوه در منطقه جنوب تهران و در ابتدای جاده قدیم تهران به قم قرار گرفته که امروزه به عنوان یک معضل زیست محیطی هم مطرح شده و به دلیل انتشار بوی نامطبوع در منطقه موجب نارضایتی عمومی نیز شده است. این منطقه به شهرداری تهران تعلق دارد که در سال ۱۳۳۵ برای جمع‌آوری و دفن زباله تهران استفاده می‌شد. در سال ۱۳۴۹ شهرداری تهران، برای بهینه‌سازی مدیریت زباله، ساخت کارخانه‌ای را برای بازیافت پسماندهای آلی و تبدیل آن‌ها به کمپوست، در دستور کار خود قرار داد. این کارخانه با ظرفیت پذیرش روزانه ۵۰۰ تن زباله احداث و در سال ۱۳۵۱ راه‌ندازی شد. سیستم کاری این منطقه نیز به این صورت بوده که تا اوایل دهه ۸۰ شمسی زباله تهران را که روزانه حجمی بیش از ۷ هزار تن بوده را دفن کرده و یا آن را می‌سوزانده است.
از سال ۱۳۷۷ که ساخت کارخانه بازیافت مواد آلی و تولید کمپوست، به بهره‌برداری رسید، دفن کامل و سوزاندن زباله به میزان زیادی محدود شد و تلاش اصلی بر آن بود تا حد امکان زباله‌های تهران به مرحله بازیافت وارد شود.
بوی نامطبوع واقعا به مشام می‌رسد؟
انتشار این بو از ساعت ۶ بعدازظهر آغاز شده و در ساعت ۱۰ شب به اوج خود می‌رسد که مشخص نیست چرا فقط در این زمان از شبانه‌روز چنین اتفاقی رخ می‌دهدحضور در منطقه زمانی نامطبوع می‌شود که علاوه بر آلودگی هوا که مانع رسیدن نور خورشید به زمین شده و مشکلات متعددی دارد، بوی نامطبوعی به مانند گاز منتشر شده از کپسول‌های گاز خانگی هم به مشام برسد.
ساعت دو بعدازظهر است و «علیرضا» یکی از ساکنان منطقه کهریزک که بیش از ۱۵ سال است در این منطقه زندگی می‌کند، از معضلات این مجتمع گلایه دارد. او که خود را تحصیلکرده مقطع کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی معرفی می‌کند در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: «الان هیچ بویی به مشام نمی‌رسد اما به هنگام غروب و درست از ساعت ۶ بعدازظهر به بعد چنان بویی زننده‌ای از این محل به مشام می‌رسد که نمی‌توان آن را تاب آورد. هر چند این بوی نامطبوع همواره در این منطقه وجود داشته اما تقریبا از سه یا چهار سال پیش بیشتر شده و علت آن هم مشخص نیست.»
«تا سال ۹۶ یا اندکی بعد از آن کامیون‌های حمل زباله که از نقاط مختلف تهران به این منطقه می‌آیند بعد از تخلیه، کاملا سم‌زدایی می‌شدند اما به دلیل تحریم‌ها و عدم حضور مواد سم‌زدا، دیگر این سم‌زدایی انجام نشده و لذا بعد از خروج این کامیون‌ها از آرادکوه، انواع مگس، پشه و حشرات موذی که خود ناقل انواع بیماری‌هاست را به سطح شهر انتقال می‌دهند».
خانمی که خود را پرستار معرفی کرده و خانواده‌اش بیش از ۷۰ سال است که در این منطقه ساکن هستند نیز می‌گوید: انتشار بوی نامطبوع و بسیار بد منطقه آرادکوه که تا کهریزک هم منتشر می‌شود فقط ناشی از زباله‌های این منطقه است زیرا هر چه به سمت این منطقه نزدیک‌تر می‌شویم، میزان این بو هم بیشتر می‌شود. این بو متاسفانه مشکلات تنفسی زیادی را برای ساکنان ایجاد کرده و فردای آن روزی که میزان این بو بسیار زیاد می‌شود، کودکانم نمی‌توانند چشمان خود را باز کنند».
به گفته برخی دیگر از ساکنان این منطقه، انتشار بوی نامطبوع هر روز از ساعت ۶ بعدازظهر آغاز شده و در ساعت ۱۰ شب به اوج خود می‌رسد که مشخص نیست چرا فقط در این زمان از شبانه‌روز چنین اتفاقی رخ می‌دهد. هرچند انتشار گاز متان که بسیاری از کارشناسان و منابع، وجود آن را دور از انتظار نمی‌دانستند، در منطقه وجود دارد اما باید توجه داشت که شاید آرادکوه تنها عامل انتشار این بوی نامطبوع نباشد.
«این بو متاسفانه مشکلات تنفسی زیادی را برای ساکنان ایجاد کرده و فردای آن روزی که میزان این بو بسیار زیاد می‌شود، کودکانم نمی‌توانند چشمان خود را باز کنند»یکی دیگر از ساکنان محل که نخواست نامش مطرح شود، می‌گوید: «شهرک‌های صنعتی نقش بیشتری در این زمینه دارند زیرا در سال‌های گذشته نیز بعد از پیگیری ساکنان مشخص شد یکی از کارخانه‌های این منطقه عامل این بو بوده و تعطیل شد اما نکته اینجاست که باز هم این بو منتشر می‌شود!»
آرادکوه تنها منشا این بوی نامطبوع است؟
گاز متان گازی است بی‌رنگ، بی‌بو و در آب نامحلول که نقطه ذوب آن ۱۸۲- درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش آن ۱۶۲- درجه سانتی‌گراد است. ترکیب شیمیایی متان با فرمول CH۴ است. این ماده ساده‌ترین آلکان و ترکیب اصلی گاز طبیعی است.
منشاء اصلی آن نیز فعالیت‌های صنعتی، دامداری‌ها و مراکز دفن زباله هستند. این گاز یکی از گازهای اصلی پدیده گلخانه‌ای و گرمایش زمین محسوب می‌شود. وقتی زباله در جایی دفن شود و روی آن خاک ریخته شود بعد از مدتی گاز متان تولید می‌شود.
به این ترتیب تصفیه‌خانه شیرابه آرادکوه نیز بو، آلودگی و گاز متان تولید می‌کند اما منبع و منشا دیگری هم در این منطقه وجود دارد. با نگاهی به نقشه آنلاین تهران متوجه می‌شویم که بخش زیادی از فاضلاب‌های صنعتی و شهری تهران در منطقه جنوب تهران روی هم انباشت می‌شود؛ این انباشت درست در ناحیه‌ای است که یکی از بزرگ‌ترین مجتمع‌های دامداری در کنار آن قرار دارد.
«دریاچه مصنوعی فشافویه» که در کنار بزرگراه رباط‌کریم_حسن‌آباد قرار دارد، به همراه مجتمع بزرگ دامداری و در فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتری آن، مجتمع آرادکوه، یکی از بزرگ‌ترین عوامل ایجاد بوی نامطبوع تهران را تشکیل می‌دهند که تولید گاز متان در همه آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است. وقتی فاضلاب‌ها در گودال‌ها ذخیره و جمع می‌شود و در شرایط بی‌هوازی قرار می‌گیرد، تولید گاز متان یکی از واکنش‌های طبیعی است.
متان بعد از دی‌اکسیدکربن دومین گاز گلخانه‌ای فراوان است. میزان تولید این گاز در دو قرن اخیر دو برابر شده و یکی از منابع انتشار این گاز سایت‌های دفن و پردازش زباله‌های انسانی است.
چنانچه هرچه سریع‌تر برای گاز و ابرمتان بر سر جنوب شهر تهران تمهیدی اندیشیده نشود، مشکلات متعددی در منطقه و بخش‌های دیگر پایتخت ایجاد خواهد شدواکنش‌های متفاوت به ابرمتان
نخستین گزارش‌ها در مورد تشکیل یک توده عظیم گاز متان، مربوط به انتشار گزارش «ناسا» است که در اوایل آبان امسال وجود توده عظیمی از این گاز در مجتمع آرادکوه را نشان می‌داد. واکنش‌ها به این موضوع نیز از جهت‌های مختلف قابل تامل بود.
نخستین واکنش به این گزارش از سوی «علیرضا زاکانی» شهردار تهران مطرح شد که وجود چنین گزارشی از سوی ناسا را بی‌اساس می‌دانست اما قول پیگیری آن را از سوی یک کارگروه تخصصی و دانشگاهی داد.
البته مشخص نیست منظور از «کارگروه تخصصی و دانشگاهی» چیست؟ اما آنچه مسلم اینکه، ابزارهای زیادی برای سنجش منطقه‌ای گاز متان در نقاط مختلف جهان وجود دارد که فناوری ناسا کمتر از یکسال پیش اختراع کرده و مورد استفاده قرار گرفته است. این ابزارها در دسترس عموم قرار دارند که پژوهشگران، نهادهای تخصصی و دانشگاه‌ها نیز امکان استفاده از آن را دارند. بعد از آن نیز واکنش شورای شهر و رئیس سازمان پسماند بود که کاملا وجود این پدیده را رد کردند.
البته واکنش‌های متعددی به این موضوع از سوی کارشناسان مطرح شد که غالب این افراد وجود این گاز را تائید می‌کردند. مهم‌تر از همه، تائیدیه یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی در این حوزه بود که با بررسی داده‌های ماهواره‌ای وجود چنین توده‌ای را قطعی می‌داند. شرکت دانش‌بنیان «تیزنگر» که پیش‌تر هم در تشخیص لکه‌های نفتی خلیج‌فارس در مسابقه سازمان فضایی اروپا، رتبه پنجم جهان را به دست آورد، در حوزه پردازش تصاویر ماهواره‌ای و استفاده از آن‌ها در بررسی مسایل زیست‌محیطی فعالیت می‌کند.
با وجود همه این موارد، تحقیقات میدانی، بررسی نقشه‌های ماهواره‌ای و وجود منابع تولیدکننده گاز متان به خوبی می‌توان دریافت که وجود چنین گازی در جنوب تهران به‌طور قطعی وجود دارد که چنانچه هر چه سریع‌تر برای آن تمهیدی اندیشیده نشود، مشکلات متعددی در منطقه و بخش‌های دیگر پایتخت ایجاد خواهد کرد.
«داریوش گل علیزاده» سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست روز گذشته(یکشنبه) در یک گفت‌وگوی رسانه‌ای با بیان اینکه ابرمتان در جنوب تهران قابل کتمان نیست، گفت: از شهرداری تهران درخواست می‌کنیم ایستگاه‌هایی برای سنجش میزان انتشار این گاز قرار دهد؛ همچنین پروژه‌هایی را برای استحصال گاز متان تعریف کند زیرا به‌راحتی در حال از دست دادن این ظرفیت هستیم.
وی افزود: متان گاز گلخانه‌ای است که اکنون از مراکزی مانند دامداری‌ها، گاوداری‌ها و مراکز دفن زباله متصاعد می‌شود. مرکز آرادکوه نیز بیش از ۶۰ سال است به محل دفن زباله تبدیل شده و مقدار قابل توجهی گاز متان در آن مکان وجود دارد که البته این موضوع ظرفیت بسیار خوبی است.