به گزارش ایرنا ، نقش‌آفرینی اهالی استرآباد در تحولات منجر به شکل‌گیری انقلاب اسلامی سابقه طولانی دارد.
اهالی این منطقه به‌ویژه علمای این منطقه از دوره انقلاب مشروطه و سپس قیام جنگل دست به روشنگری گسترده علیه خاندان شاهنشاهی زدند که این اقدامات در سال ۱۳۴۲ و پس از زندانی شدن حضرت امام خمینی (ره) نمود عینی‌تر به خود گرفت و با بی‌محلی مردم به حضور شاه در گرگان همزمان با اردیبهشت ۱۳۴۳ به اوج رسید.
تظاهرات و جان‌فشانی مردم استرآباد در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ و اقدامات انقلابی آنان با قیام پنجم آذر قابل مقایسه نیست.
زن و مرد، پیر و جوان و شهری وروستایی در پنجم آذر ۱۳۵۷ با زعامت روحانیون و طلاب منطقه وارد کارزار علنی مقابله با طاغوت شدند و با شناخت دقیق از شرایط حساس کشور و ضرورت حضور میدانی در صحنه، لحظه‌ای برای حمایت از نهضت حضرت امام (ره) درنگ نکردند.
با وجود آنکه ساواک به مردم منطقه برای پرهیز از حضور در راهپیمایی هشدار داده بود اما به شهادت تاریخ، حدود ۳۰ هزار نفر از مردم منطقه وارد صحنه شدند تا سهم خود را در تحقق انقلاب اسلامی ادا کنند.
جنایت‌های گستاخانه و رفتار خارج از عرف و قانون عمال پهلوی در سرکوب مردم، به روایت معمول دوره زمامداری حکومت رضاشاه تبدیل شده بود و هر روز اقصی نقاط این کشور پهناور شاهد رفتارهای قلدرمآبانه و سرکوبگرانه ماموران ساواک بود.
در یکی از این جنایت‌ها ، ماموران ستمشاهی در ۲۹ آبان ۱۳۵۷ با حمله مسلحانه به حرم مطهر امام رضا (ع) بی‌حرمتی کردند که این حادثه قلب مراجع و مردم ایران را جریحه‌دار کرد و خشم مردم گرگان را نیز برانگیخت.
حمله عناصر رژیم پهلوی به حرم رضوی امام خمینی (ره) را آزرده خاطر و خشمگین کرد و ایشان با صدور دستوری تلاش برای سرنگونی رژیم شاه را یک تکلیف همگانی اعلام کرد.
پس از این پیام جاودانه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران مردم دیار استرآباد و گرگان سکوت را جایز ندانسته و هر چند آوازه تهدیدات ساواک به گوش‌شان رسیده بود اما راهی خیابان شدند.
اطلاعیه های علمای بزرگ کشور به ویژه امام خمینی (ره) در اعتراض به جنایت عوامل شاه در حرم رضوی منتشر شد و در روزهای نخست آذرماه در گرگان توزیع شد که براساس آن هفتمین روز شهادت جان باختگان حادثه مشهد مقدس عزای عمومی اعلام شده بود.
این اطلاعیه باعث شد مردم منطقه گرگان در این تاریخ در امامزاده عبدالله (ع) تجمع کنند. عده زیادی که بر اساس برخی منابع تاریخی تا ۳۰ هزار نفر برآورد شده است.
در این تجمع اهالی شهرهای اطراف و روستاهای منطقه مانند علی‌آبادکتول، فاضل‌آباد، کردکوی، بندرگز و روستاهای منطقه به گرگان آمده بودند و پس از دقایقی تجمع در محدوده امامزاده عبدالله گرگان، شرکت‌کنندگان به سمت شهرداری به راه افتادند.
با آغاز این راهپیمایی خودجوش فرمانده گروه ضربت شهربانی به جمعیت اخطار کرد که متفرق شوید اما مردم اعتنا نکردند.
این جمعیت شعارگویان حرکت خود را آغار کردند، واکنش ماموران ژاندارمری به معترضان تیراندازی مستقیم بود که به استناد مدارک کتب تاریخی و اسناد ۱۴ نفر به شهادت رسیده و بیش از صد تن مجروح شدند.
بر اساس صورت جلسات به جا مانده از گروه ضربت ژاندارمری و کلانتری‌ها و نیروهای شهربانی گرگان و ساواک، ماموران رژیم پهلوی از ساعت هشت صبح تا آخر شب حدود ۸ هزار انواع گلوله برای سرکوب مردم بی‌دفاع گرگان شلیک کردند.
پخش اخبار گزینشی و یک سویه از رادیو و تلویزیون و تلاقی این رخداد انقلابی با تحصن ۶۰ روزه اهالی رسانه و مطبوعات کشور در پاییز ۱۳۵۷ صدای اعتراض مردم گرگان را به گوش مردم کشور نرساند و این قیام بزرگ، ناشناخته و رازها و علل چگونگی وقوع آن سر به مهر باقی ماند.
در سال‌های بعد نیز زوایای پیدا و پنهان این قیام تاریخی مورد بررسی قرار نگرفت و نام «پنج آذر» از حد یک خیابان و بیمارستان در گرگان فراتر نرفت.
ضرورت تبیین و معرفی این واقع انقلابی بزرگ تا جایی اهمیت دارد که رهبر معظم انقلاب اسلامی در ۱۵ آذرماه سال ۱۳۹۵ در دیدار با اعضای شورای سیاست‌گذاری اجلاسیه ۴ هزار شهید استان گلستان، بر معرفی و شناساندن قیام پنج آذر گرگان به نسل جوان تاکید کردند و فرمودند: «جوان‌های گرگانی می‌دانند پنجم آذر چه اتفاقی افتاده؟ این خیلی مهم است [که] بدانند روز پنجم آذر چه اتفاقی افتاده که در تاریخ ثبت شده؛ یعنی این مهم است. اینکه جوان‌ها تاریخ خودشان را، گذشته خودشان را و در واقع شناسنامه انقلابی خودشان را بدانند، خیلی مهم است. این را باید سعی کنید، حتی‌المقدور انجام بدهید. البته این مهم احتیاج دارد به کار؛ یعنی کار ساده‌ای نیست».
ایشان فرمودند: «مسئله پنجم آذر روز مهمی در قضایای گرگان است. مردم در گرگان، قضایای حمله به حرم امام رضا (ع) را شنیدند و به‌طور خودجوش به حرکت درآمدند؛ نه کسی دعوت کرد، نه کسی پذیرایی کرد، آمدند وسط میدان که خب به آنها حمله شد».
تنها فعالیت تحقیقی برای زنده نگهداشتن قیام پنج آذر گرگان توسط غلامرضا خارکویی تاریخ نگار گرگانی با انتشار کتاب «حماسه پنج آذر سال ۵۷ گرگان» انجام شد که نویسنده در این کتاب با استناد به خاطرات شاهدان عینی و اسناد تاریخی و محرمانه به شرح این ماجرا پرداخت.
تهیه فیلم های داستانی یا مستند با محوریت وقایع پنج آذر و روایت داستان گونه اتفاقات این روز در قالب کتاب کودکان و نوجوانان، از جمله راه‌های ماندگاری این قیام به خصوص برای نسل آینده است.
این واقعه در جلسه دوم شهریورماه ۱۳۹۵ به عنوان مهمترین روز تاریخی گرگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید و در تقویم رسمی کشور ثبت شد.
سید اسماعیل حسینی، احمد سبطی، سیدنظام‌الدین نبوی، حسین مقصودلو، سیدجعفر علاالدین، چنگیز امیر لطیفی، عباس خالداران، ابوالحسن هادی، حجت الله عباسی، فرامرز ویزواری، حسینعلی نصیری، حسین محبی‌راد و بانوان شهیده صدیقه پروانه و نرگس قصابان شهدای قیام پنجم آذر مردم گرگان هستند.
مردم گرگان با هدایت و حضور هوشمندانه و تاثیرگذار بزرگان و علمای دین همراه با درک صحیح از رخدادهای پیرامونی پا به پای مردم دیگر شهرهای ایران نهال انقلاب را با خون خود آبیاری کردند اما تاریخ پر فراز و نشیب مردم این شهر و نقش‌آفرینی آنها برای ظهور انقلاب اسلامی در پنج آذرماه سال ۱۳۵۷ به اوج خود رسید.