استان کهگیلویه و بویراحمد دوباره شاهد ماجرای آبگیری سدی است که خاطرات سد گتوند در سال ۱۳۹۱ را زنده می کند که موجب خشک شدن بخش زیادی از زمین های کشاورزی و شور شدن رود کارون شد، حتما این روزها نام سد چَم‌شیر را شنیده اید، چمشیر نام تنگه ای است در منطقه گچساران است که در ۲۵ کیلومتری فرودگاه گچساران واقع شده، تنگه بسیار عمیقی است و نور خورشید به انتهای آن نمی رسد و زمانی زیستگاه شیر یال کوتاه ارژن بود اما این روزها شاهد احداث سدی در آن تنگه هستیم که به اعتقاد کارشناسان مشکلات زیادی را برای منطقه به وجود خواهد آورد و در صورت آبگیری، گتوند دیگری رقم خواهد خورد.
اکنون با آبگیری سد چمشیر در منطقه گچساران گویا قرار است دوباره تاریخ تکرار شود چون بسیاری از متخصصان و سمن های محیط زیستی معتقدند که این سد بر روی سازند نمکی واقع شده که به شدت به انحلال نمک حساس است بنابراین با آبگیری آن سالانه حدود ۵۰۰ هزار تن نمک از طریق رودخانه زهره که رودی لب شور است وارد مخزن سد می شود که مشکلات زیادی را به همراه خواهد داشت بر این اساس عده زیادی خواهان متوقف شدن روند آبگیری این سد شدند این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد سد ساخته شده و آماده آبگیری است.
معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره سرنوشت سد چمشیر به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سد چم شیر در استان کهیگلویه و بویراحمد به مرحله بهره برداری رسیده یعنی کاملا عملیات ساختمانی سد تمام شده است، اما با توجه به اینکه در این استان سازندهای زمین شناختی تقریبا حساسی قرار داد مانند سازندهای میشان ، گچساران و پابده گورپی که معمولا هم واجد املاح فراوان مانند کربنات کلسیم و نمک هستند، از این رو آبگیری سد با اما و اگرهایی مواجه شده است.
علی سلاجقه افزود: البته محل خاستگاه سد مشکلی ندارد بلکه بحث بر روی دریاچه سد است، این دیدگاه وجود دارد که چون در آن منطقه سازندهای زمین شناسی واقع شده و امکان اینکه بعد از آبگیری سد املاحی مانند کلسیم و نمک موجود در سازندها در آب حل شود و کیفیت آنرا تحت تاثیر قرار دهد، مشکل ایجاد کند.
وی ادامه داد: در بازدیدی که از سد داشتم و با مدیر آب منطقه ای استان صحبت کردم اعلام کرد که نتایج آزمایش ها نشان داد که هیچ مشکلی وجود ندارد اما به علت دغدغه کارشناسان و سمن ها با وزیر نیرو نیز صحبت کردم و خواستم که یکبار دیگر گمانه زنی انجام شود؛ یعنی حفر چاهک در نقاط مختلف و کاملا تصادفی صورت گیرد و نتایج املاح آن به صورت نیم رخ های عمقی و عرضی به سازمان محیط زیست داده شود تا مشکلی پیش نیاید، البته وزارت نیرو آخرین نتایجی را که اعلام کرد می گوید مشکلی ندارد اما باز ما هم مجددا نتایج را می گیریم و امیدواریم مشکلی نداشته باشد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به اینکه اگر مشکل داشته باشد چه کار می کنید ؟ گفت: اگر مشکل داشته باشد اجازه آبگیری نمی دهیم، قبلا هم گفتم نمی گذاریم گتوند دومی شکل بگیرد.
از آنجا که برای احداث این سد هزینه زیادی صرف شده و سرمایه گذاری برای کشور صورت گرفته ؛ اگر نتایج نشان دهد که مشکلی وجود ندارد مجوز لازم را می دهیم اما اگر این اتفاق نیفتد به هیچ وجه مجوز آبگیری نخواهیم داد.
سلاجقه افزود: وقتی از بدنه سد فاصله می گیریم یعنی در قسمتی که پایاب سد به آن می ریزد چشمه هایی وجود دارد که از لحاظ کیفی وضعیت مناسبی ندارند البته فاصله آنها از سد زیاد است یعنی ۳ تا ۴ کیلومتر فاصله دارد اما ممکن است برای آنها هم مشکلی ایجاد شود.
وی اظهارداشت: گفته می شود با توجه به تراز آبی که زمان آبگیری سد انجام می شود فعلا مشکل خاصی نخواهد داشت اما چون احتمال وجود گنبدهای نمکی نهفته و حبس شدن نمک در دوره های مختلف زمین شناسی با توجه به جنس سنگ های مختلف در آن منطقه وجود دارد، از وزارت نیرو خواستیم که دوباره نمونه برداری انجام دهد، با وجود اینکه وزارت نیرو با حفر چاهک ها و آزمایش نمونه ها این احتمال را رد کرده است اما سازمان محیط زیست اصرار بر آزمایش مجدد دارد.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: از آنجا که برای احداث این سد هزینه زیادی صرف شده و سرمایه گذاری برای کشور صورت گرفته ؛ اگر نتایج نشان دهد که مشکلی وجود ندارد مجوز لازم را می دهیم اما اگر این اتفاق نیفتد به هیچ وجه مجوز آبگیری نخواهیم داد.
وی در پاسخ به اینکه آیا سازمان محیط زیست فقط به جواب وزارت نیرو اکتفا می کند یا اینکه در تمام مراحل فرایند آزمایش حضور دارد افزود: قطعا فقط به جواب وزارت نیرو اکتفا نمی کنیم بلکه کارشناسان سازمان محیط زیست به طور کامل در روند کار حضور خواهند داشت و حتی آزمایش ها هم در آزمایشگاه معتمد سازمان محیط زیست انجام می شود.
سلاجقه درباره اینکه آیا سازمان محیط زیست به طور کلی با سد سازی موافق است یا خیر گفت: مدیریت منابع آب روش های متفاوتی دارد منابع آبی که استفاده می کنیم سطحی، زیرزمینی، ژئوترمال و یا آبهای ژرف است، برای تامین آب مورد نیاز هم گزینه های مختلفی وجود دارد اما اینکه مثلا برای فلان منطقه احداث سد نیاز است یا خیر در حیطه وظیفه ما نیست ما در این بخش در زمینه مکان یابی سد حرف داریم، مساله این است که شاید به اندازه کافی برای شبکه شریانی کشور انسداد ایجاد و آنرا قطع کرده ایم این خود باعث فلج شدن پایین دست شده و منابع آبی قسمت پایین دست سدها را با مشکل مواجه کرده است، آنجایی که واقعا نیاز است که سد احداث شود آنهم با اولویت آب شرب و یا اینکه واقعا توجیه اقتصادی داشته باشد؛ مشکلی نداریم اما باید مطالعات به طور کامل انجام و مجوزهای محیط زیستی دریافت شود وگرنه سد را به عنوان یک گزینه استحصال درجه دو و سه قلمداد نمی کنیم بلکه آنرا گزینه آخر می دانیم.
سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک از طریق رودخانه زهره وارد سد چمشیر می شود
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو نیز درباره آبگیری سد چمشیر و تبعات آن به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سد چمشیر در واقع پنجمین سد بزرگ ایران خواهد بود، ۲.۳ دهم میلیارد متر مکعب حجم مخزن سد است، مطابق گزارش زمین شناسی این سد که سال ۱۳۹۱ منتشر شد نشان می دهد ۷۰ درصد مخزن سد بر روی سازند گچساران است، این سازند یکی از سازندهایی است که به شدت به انحلال نمک حساس است و ما این مشکل را در سد گتوند هم داشتیم، در بخشی از سازند گچساران که به فرو افتادگی دزفول معروف است؛ حداکثر آسیب پذیری و شکنندگی را داریم و توصیه زمین شناسان این است که در این محدوده تا جایی که امکان دارد از عملیات تکنوژنیک مانند جاده سازی، پل سازی و سد سازی جلوگیری شود.
محمد درویش افزود: اتفاقا فروافتادگی دزفول همان منطقه ای است که پتانسیل فوق العاده ای برای استخراج نفت دارد، این منطقه دومین معدن بزرگ نفت جهان است این در حالی است که در مخزن این سد ۱۱ چاه نفت وجود دارد که وزارت نفت مجبور است اینها را از مدار خارج کند که می گویند خسارتی بین هفت تا ۱۱ میلیارد دلار وارد می کند یعنی ارزش نفتی که این چاه ها اکنون تولید می کنند چنین رقمی است هر چند در گزارشی که وزارت نفت منتشر کرده اعلام کرد که حتی اگر بتوانیم این چاه ها را کاملا هم ببندیم باز هم این امکان وجود دارد که مواد شیمیایی نفتی وارد آب مخزن شود و آلودگی شدید ایجاد کند این غیر از افزایش شوری است که می تواند باعث شود اهداف سد که تامین آب شرب و کشاورزی مردم استان های خوزستان و بوشهر است به خطر بیفتد.
وی ادامه داد: همچنین گزارشی که دانشگاه تهران در سال ۱۳۹۸ انجام داد اشاره می کند اگر این سد افتتاح شود سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک از طریق رودخانه زهره وارد سد می شود، زهره یک رودخانه لب شور است و همین الان هم با مشکلات جدی روبرو است بنابراین می توانیم انتظار داشته باشیم این حجم زیاد از نمک در مخزن بر اساس فشار زمین، در نهایت منابع آب سطحی و زیرزمینی را در پایین دست رودخانه زهره تحت تاثیر قرار دهد و همین الان چشمه های فوق العاده شوری در پایین دست این سد وجود دارد که برخی از آنها ۳۵ برابر متوسط دی سی رودخانه زهره و دو برابر شوری آبهای آزاد است که اگر در چنین شرایطی مخزن آب شور در بالادست هم عمل کند ما عملا شرق خوزستان را از بهبهان تا هندیجان از دست می دهیم و اراضی کشاورزی موجود هم از بین می روند، یعنی نه تنها آن ادعای ۴۰ هزار هکتاری که اعلام شده با احداث سد می خواهند به وسعت اراضی کشاورزی اضافه کنند، نخواهیم رسید بلکه بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی موجود هم از بین خواهد رفت.
درویش اظهار داشت: نکته دیگر این است در گزارشی که مرکز آب پژوهش های مجلس شورای اسلامی منتشر کرد، آنها هم نسبت به آبگیری سد ابراز تردید کردند و تا روشن شدن دو نکته از وزارت نیرو خواستند که آبگیری را به عقب بیندازد، یکی اینکه آمارهایی که بر اساس آن اهداف سد تعیین شده مربوط به ۱۲ سال پیش است و در این مدت کشور و دنیا با تغییر اقلیم شدید روبرو شده است، میانگین ریزش های آسمانی کم شده ، آورد رودخانه ها پایین آمده ، دما افزایش یافته و سطح تبخیر بالا رفته است، این مساله می تواند روی اهدافی که برای سد پیش بینی شده که موجب توجیه اقتصادی آن شد اثر بگذارد، یعنی مرکز پژوهش های مجلس خواسته که آمارها را به روز رسانی کنند که در آن زمان باید ببینیم که شرایط جوی چگونه خواهد بود.
با احداث سد چمشیر نه تنها به ادعای افزایش ۴۰ هزار هکتاری اراضی کشاورزی نمی رسیم بلکه بخش قابل توجهی از اراضی کشاورزی از بین می رود و عملا شرق خوزستان از بهبهان تا هندیجان را از دست می دهیم.وی افزود: نکته دوم اینکه هنوز کارفرما نگفته گسلی که در منطقه وجود دارد تا کجای مخزن سد را متاثر می کند، این گسل می تواند بسیار خطرناک باشد هم برای زلزله های احتمالی و هم میزان نفودذپذیری لایه های شور در آب شیرین منطقه، چون در گزارشی از دانشگاه ایلام هم گفته شده که همه لایه های عمقی نمکی موجود در منطقه در عمق کمتر از ۱۰۰ متر قرار دارد وقتی نمونه برداری کردند ژرفای برخی از این لایه های نمکی بیش از ۶ متر بوده و اینها نشاندهنده این است که این منطقه می تواند متاثر از نمک باشد.
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو در پاسخ به اینکه آیا زمان مطالعات اولیه متوجه این مسائل نشدند گفت: نکته عجیب این است که در گزارش ارزیابی اصلا به سازند گچساران اشاره نشده است که این مساله ابهام آمیز است، دوم اینکه اصولا این گزارش ها آن زمان در معرض افکار عمومی قرار نگرفته اند، یعنی اوایل دهه ۹۰ بیشتر این گزارش ها در اختیار افکار عمومی و کارشناسان قرار نگرفته بود و سال۱۳۹۳ عملیات اجرایی آغاز شد و حالا خیلی ها اعتراض می کنند که چرا الان نسبت به احداث و آبگیری این سد اعتراض می کنید؛ دلیلش این است وقتی اطلاع رسانی درست انجام نمی شود و اطلاعات در اختیار مردم و کارشناسان قرار نمی گیرد نتیجه این می شود که باعث خسارت های بیشتر شود، درباره سد گتوند هم همین اتفاق افتاد وقتی نسبت به ساخت و آبگیری سد اعتراض شد گفتند دیگر ما کار را زخمی کردیم پول خرج شده است و در نهایت چنین فاجعه ای به بار آمد در حالی که می توان آن سد را به موزه عبرت تفکر سازه ای در مدیریت آب تبدیل کرد، آنجا را به دانشجویان نشان داد تا معلوم شود که نمی توانیم با تولید آب بیشتر مشکل آب را در کشور برطرف کنیم باید سراغ مدیریت مصرف آب، تغییر چیدمان توسعه و معرفی اقتصادی که آب محور نباشد برویم.
درویش تاکید کرد: با این روش ها می توانیم در سرزمینی که هر سال بیشتر از سال قبل تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار می گیرد و هر سال شاهد کاهش میزان ریزش های آسمانی، افزایش دما، تغییر بارندگی از برف به باران هستیم؛ کشور را آماده شرایط جدید کنیم، البته شاید زمانی که کار مطالعه و ساخت سد چم شیر آغاز شده بود شرایط اینطور نبود اما اکنون تغییر اقلیم قطعا تاثیر گذاشته است، میزان دقیق این تاثیر را می توان زمانی که آمارها به روز شود مشخص کرد هر چند در مطالعات آن زمان هم شاید به پتانسیل شرایط امروز رسیده بودند.
9014