دنیای فوتبال از ابتدا تاکنون هرگز نتوانسته از اقتصاد، سیاست یا حتی فرهنگ جدا باشد و جام جهانی به عنوان مهمترین آوردگاه این رشته جذاب، بهترین محل برای عرضه مناقشات سیاسی تلقی شده‌است. از طرفی، اهالی فوتبال همیشه با شعار استقلال، در مسیر فرار از سیاسی شدن حرکت کرده‌اند اما واقعیت این است که فوتبال به عنوان یک پدیده جهانی هرگز نتوانسته بدون سیاست باشد و برخی مواقع تصمیمات و اتفاقات سیاسی نقش خود را ایفا کرده‌اند.
در این فرصت با توجه به در جریان بودن جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، نگاهی به سیاسی‌ترین جام‌ها و بازی های فوتبال در تاریخ این پدیده جهانی داریم؛ ضمن اینکه در پایان نوشتار، نیم نگاهی نیز به این قبیل بازی‌های حیثیتی و سیاسی در خارج از چارچوب جام جهانی خواهیم انداخت.
رقابت ایران با انگلیس و آمریکا در سیاسی‌ترین گروه تاریخ فوتبال
در جام جهانی ۲۰۲۲ قطر که با ششمین حضور ایران مصادف است، تیم ملی کشورمان در دسته سیاسی‌ترین بازی‌های جام‌های جهانی در کنار انگلیس و آمریکا قرار گرفت.
الف. بازی ایران و انگلیس در گروه «B»
تیم ملی کشورمان در نخستین مسابقه خود در روز ۲۱ نوامبر (۳۰ آبان) با تیم انگلیس رو به رو شد و بازی را با نتیجه ۶ بر ۲ واگذار کرد؛ کشوری که طی سال‌های اخیر در کنار آمریکا در قالب کارزار فشار حداکثری، بیشترین تحریم ها و تنگناهای اقتصادی را علیه ایران اعمال کرده‌است. فشار آنها بر برنامه هسته‌ای، موشکی، پهپادی ایران از یک سو و دامن زدن به ناآرامی‌های داخلی کشورمان از سوی دیگر باعث شده که این بازی ها از حساسیت سیاسی بالایی برخوردار شوند.
ب. بازی حساس ایران و آمریکا در گروه «B»
تیم ملی ایران هشت روز پس از مسابقه با انگلیس، شامگاه سه شنبه ۸ آذرماه بعد از پیروزی ۲ بر صفر مقابل ولز به مصاف آمریکایی می‌رود که ۲۴ سال پیش نیز سیاسی‌ترین بازی قرن گذشته را در مقابل تیم این کشور انجام داد؛ دوکشوری که بعد از پیروزی انقلاب و اشغال لانه جاسوسی روابط دیپلماتیک خود را قطع کرده و آمریکا از سوی ایران «شیطان بزرگ» لقب گرفت. از سال‌های زمامداری ترامپ ستیزه‌جو به این سو، این دو کشور تیره ترین روابط خود را سپری می‌کنند.
ج. ایران و آمریکا در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه
در چنین شرایطی در جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه، طی مسابقه‌ای پر استرس و حساس، ایران ابتدا با گل به یادماندنی «حمید استیلی» پیش افتاد و سپس فرار «مهدی مهدوی کیا» بازی را ۲ بر هیچ به نفع ایران کرد. تا اینکه «برایان مک براید» در دقایق آخر، گلی بی فایده به ثمر رساند تا ایران اولین بردش در تاریخ جام جهانی را مقابل سرسخت ترین دشمنش جشن بگیرد.
شکست مقابل ایران، موجب قطعی شدن حذف ایالات متحده از جام جهانی شد، اما بازیکنان می دانستند که چه نقش بزرگی را ایفا کردند. «جف آگوس» مدافع تیم آمریکا در آن زمان گفت: «ما در ۹۰ دقیقه کاری را کردیم که سیاستمداران در ۲۰ سال انجام ندادند.» اما فارغ از این دو بازیِ جام جهانی قطر که تحت تاثیر روابط سیاسی پرتنش رقبا است، طی دوره‌های گذشته نیز مسابقات پرشماری در جام جهانی زیر سایه سنگین سیاست قرار گرفته‌اند.
ایتالیا-فرانسه، جام جهانی ۱۹۳۸
رد پای فوتبال در سیاست را می‌توان در سال ۱۹۳۸ مشاهده کرد. در جریان جام جهانی ۱۹۳۸ فرانسه که درست یک سال پیش از آغاز جنگ جهانی دوم برگزار شد، ایتالیا در مرحله یک چهارم نهایی به مصاف تیم کشور میزبان رفت.
در آن زمان ایتالیا تحت حاکمیت دولتی فاشیست به رهبری بنیتو موسولینی بود. بازیکنان تیم فوتبال ایتالیا که به طور رسمی پیراهن آبی به تن می‌کردند، در آن مسابقه پیراهن‌های مشکی پوشیدند و سلام فاشیستی دادند. گفته می‌شود که پیش از آغاز بازی، پیامی از موسولینی به بازیکنان ابلاغ شده بود که «یا برنده شوید یا بمیرید.»
اتفاقا تیم ایتالیا موفق به شکست فرانسه شد و در مسابقه فینال نیز در برابر مجارستان پیروز شد. پس از قهرمانی ایتالیا و آغاز جنگ جهانی دوم، این مسابقات تا سال ۱۹۵۰ دیگر برگزار نشد.
انگلیس- آلمان، فینال جام جهانی ۱۹۶۶
یکی دیگر از سیاسی ترین بازی های تاریخ فوتبال به جام جهانی ۱۹۶۶ و بازی فینال برمی گردد. انگلیس مقابل آلمان به برتری رسید و البته این برتری به لطف یک گل جنجالی صورت گرفت و هنوز هم عده‌ای معتقدند در آن صحنه توپ از خط دروازه عبور نکرده بود.
در آن بازی انگلیسی ها شعار می دادند ما یک جام جهانی را بردیم و دو جنگ جهانی. پدر رودی فولر بعد از باخت سنگین آلمان به انگلیس با شنیدن این شعارها از شدت ناراحتی سکته کرد.
آلمان غربی-آلمان شرقی، جام جهانی ۱۹۷۴
پس از پایان جنگ جهانی دوم، آلمان به دو کشور شرقی و غربی تقسیم شد. دیوار برلین، که تا سال ۱۹۸۹ پابرجا بود، نماد این تقسیم بود. در جام جهانی ۱۹۷۴ که در آلمان غربی برگزار شد، تیم‌های آلمان شرقی و غربی در مرحله گروهی به مصاف هم رفتند. تیم آلمان شرقی که از هر نظر ضعیف‌تر از میزبان به نظر می‌رسید، در عین شگفتی با یک گل پیروز و صدنشین گروه شد.
البته در نهایت این آلمان غربی بود که با پیروزی بر هلند، قهرمان جام جهانی ۱۹۷۴ شد. پس از قهرمانی بعدی آلمان غربی در جام جهانی ۱۹۹۰ دو کشور بار دیگر با هم متحد شدند.
آرژانتین-هلند، جام جهانی ۱۹۷۸
جام جهانی سال ۱۹۷۸ در آرژانتین برگزار شد که در آن زمان تحت سلطه دیکتاتوری نظامی بود. تیم آرژانتین با درخشش ماریو آلبرتو کمپس، مهاجم برجسته خود، پس از پیروزی۶-۰ مقابل پرو، به فینال رسید تا به مصاف هلندی برود که به دنبال تحریم جام جهانی به دلیل برگزاری آن در یک کشور تحت حاکمیت دیکتاتوری نظامی بود.
فینال سیاسی با برد ۱-۳ آرژانتین همراه شد تا حکومت نظامی آرژانتین از آن به عنوان یک ابراز تبلیغاتی برای نمایش موفقیت خود و نیز برگزاری مجموعه‌ای از جشن‌های ملی بهره ببرد.
آرژانتین-انگلیس، جام جهانی ۱۹۸۶
آرژانتین در ۲ آوریل ۱۹۸۲ به جزایر فالکلند، یک قلمرو فرادریایی بریتانیا در اقیانوس اطلس جنوبی که بوئنوس آیرس مدعی حاکمیت بر آن است، حمله کرد. جنگ فالکلند جان حدود ۶۵۰ نظامی آرژانتینی و ۲۵۵ سرباز بریتانیایی و همچنین سه نفر از ساکنان جزایر فالکلند را گرفت.
چهار سال بعد، در جریان برگزاری جام جهانی ۱۹۸۶، آرژانتین در مرحله یک چهارم نهایی مقابل انگلیس قرار گرفت. نیمه اول دو تیم یک بازی خشن را به نمایش گذاشتند.
با این حال، این مسابقه بیشتر با گل «دست خدا» از سوی دیه‌گو مارادونا، اسطوره آرژانتینی فوتبال جهان در خاطره‌ها باقی مانده است. مارادونا پس از آن که موفق شد در دقیقه ۵۱ بازی، دور از چشم داور، توپ را با دستش وارد دروازه پیتر شیلتون کند، چهار دقیقه بعد نیز گل دوم تیمش را با دریبل‌های پیاپی مدافعان تیم حریف به ثمر رساند تا تک گل انگلیس که دقیقه ۸۱ بازی توسط گری لینکر ثبت شد، مانع از پیروزی آرژانتین نشود. پس از آن، آرژانتین با شکست آلمان غربی قهرمان جام جهانی ۱۹۸۶ شد.
آلمان- هلند، جام‌های جهانی ۱۹۷۴ و ۱۹۹۰
رقابت فوتبال آلمان و هلند ناشی از خشم هلندی ها نسبت به اشغال کشورشان توسط آلمان در طول جنگ جهانی دوم بود. در سال ۱۹۴۰ آلمان نازی هلند را اشغال کرد و انسان‌های بی‌گناه زیادی در جریان اشغال کشته شدند. هلندی‌ها هیچ گاه ژرمن‌ها را نبخشیده‌اند و دشمنی آنها اگرچه کمرنگ تر شده ولی ادامه دارد . این موضوع در بازی های جام جهانی میان دو تیم ملی فوتبال این کشور نیز انعکاس یافت. «فرانک ریکارد» در جام جهانی ۱۹۹۰ آب دهان خود را به سوی رودی فولر، مهاجم آلمانی پرتاب کرد. عکس این موضوع که از لنز دوربین‌ها مخفی نماند، در تاریخ فوتبال جهان ماندگار شد.
هلند به خاطر باخت در فینال جام جهانی ۱۹۷۴ به آلمان غربی که میزبان مسابقات بود، به شدت عصبانی بود؛ به خصوص که تیم آنها از مدعیان کسب عنوان قهرمانی بودند. در سال ۱۹۸۸ اما رونالد کومان و مارکو فان باستن به هلند کمک کردند تا شکست ۱-۰ را جبران کند و آلمان غربی را در دور نیمه نهایی یورو ۸۸ در هامبورگ شکست دهد. آنها سپس در فینال بر اتحاد جماهیر شوروی پیروز شدند. دو سال بعد، زمانی که «فرانک رایکارد» هافبک هلندی در جام جهانی ۱۹۹۰ به رودی فولر آلمانی آب دهان انداخت، تنش‌ها بالا گرفت.
مکزیک –آمریکا، جام جهانی ۲۰۰۲
مکزیک قدرت سنتی فوتبال منطقه است، اما ایالات متحده قدرت اقتصادی و نظامی جهان به شمار می‌رود؛ اختلاف میان آنها به ویژه در موضوع سیاست‌های مهاجرتی باعث شده که بازی فوتبال آمریکا و مکزیک از حساسیت بالایی برخوردار باشد.
اگر چه مکزیک همچنان برتری آشکاری در رکورد بازی‌های رودرروی خود با ایالات متحده دارد اما این فاصله همچنان رو به کاهش است. در آگوست ۲۰۱۲، آمریکایی‌ها اولین بازی خود را در ورزشگاه «آزتکا» مکزیکوسیتی بردند. «نیویورک» تایمز یادآوری می‌کند وفاداران آزتکا معمولاً با کیسه ادرار از بازیکنان آمریکایی استقبال می‌کنند.
پیروزی آمریکا در ورزشگاه «آزتکا» معروف‌ترین پیروزی آنها پس از جام جهانی ۲۰۰۲ بود که رقبای اصلی خود را از مرحله یک هشتم نهایی پشت سر گذاشتند و آمریکا ۲ بر صفر برنده بازی با مکزیک شد. اکنون نیز تیم‌های فوتبال مکزیک و آمریکا جواز
حضور در جام جهانی قطر را به دست آورده‌اند.
پرتغال-آنگولا، جام جهانی ۲۰۰۶
آنگولا قبل از استقلال در سال ۱۹۷۵، تقریباً ۵۰۰ سال تحت حاکمیت استعماری پرتغال قرار داشت. احساسات پرکینه آنها نسبت به هم در یک مسابقه «دوستانه» که در سال ۲۰۰۱ برگزار شد، غلیان کرد. چنان که این بازی در دقیقه ۶۷ و پس از آن که تیم آنگولا چهارمین کارت قرمز خود را دریافت کرد و نتیجه بازی ۵-۱ به نفع پرتغال بود، متوقف شد.
پنج سال بعد، این دو تیم در جام جهانی ۲۰۰۶ در یک گروه قرار گرفتند و آنگولایی‌ها این شانس را داشتند که انتقام بازی دوستانه ۲۰۰۱ بگیرند ولی گل زودهنگام پدرو پائولتا امیدهای آنگولا را از بین برد و بازی در نهایت ۱ بر ۰ به سود پرتغال به پایان رسید. آنگولا سپس با کسب دو تساوی مقابل ایران و مکزیک در گروه خود سوم شد و از صعود به دور بعد بازماند ولی پرتغال به عنوان تیم نخست گروه صعود کرد.
سیاسی‌ترین رقابت‌های خارج از جام جهانی
ایران و عربستان سعودی
بازی فوتبال بین دو تیم ایران و عربستان سعودی همیشه از حساس‌ترین بازی‌ها در سطح قاره آسیا بوده‌است.این دو کشور در بازی‌های مقدماتی جام جهانی، جام ملت‌های آسیا، فوتبال غرب آسیا، انتخابی المپیک مونترال و غیره دست کم ۱۵ بار با یکدیگر رقابت کرده اند که از این تعداد، ۵ پیروزی برای ایران ۴ پیروزی برای عربستان و ۶ تساوی بوده است.
ایران و عراق
دو تیم ملی ایران و عراق در ورزشگاه «کاظمیه» کویت در جریان مسابقات جام صلح و دوستی در روز ۱۴ آبان ۱۳۶۸ اولین دیدار خود را پس از پایان جنگ داشتند که این بازی با نتیجه صفر- صفر به پایان رسید.
پس از آن ایران و عراق در مسابقات مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۴ دوباره با یکدیگر دیدار داشتند (۳۰ مهر ۱۳۷۲) که با برد ۲ بر یک عراقی ها همراه شد.
انگلیس و اسکاتلند
مسائل تاریخی و باستانی باعث شده که هیچ رقابت بین المللی فوتبالی به اندازه رقابت بین انگلیس و اسکاتلند طولانی نباشد. دو طرف اولین بار در سال ۱۸۷۲ به مصاف یکدیگر رفتند که با تساوی صفر- صفر پایان یافت. آنها در سال ۲۰۱۳ در یک بازی دوستانه که انگلیس ۳-۲ برنده شد، رقابت کردند؛ بازی که در آن «ریکی لمبرت» گل برتری را به ثمر رساند. در سال ۱۹۲۸، «ومبلی ویزاردز» تیم معروف اسکاتلند با نتیجه ۵-۱ در لندن پیروز شد و در سال ۱۹۷۷ هواداران اسکاتلندی به زمین ومبلی حمله کردند و تیرک دروازه‌ها را شکستند زیرا تیم آنها ۲-۱ پیروز شد.
الجزایر و مصر
مصر از تلاش الجزایر برای استقلال از فرانسه حمایت کرد و این دو کشور در طول جنگ‌های اعراب و اسرائیل در سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ نیز با یکدیگر همکاری کردند. الجزایر تا چند سال پیش از ۲۳ دیدار خود، ۱۰ پیروزی به دست آورده و مصر نیز ۷ بار پیروز میدان شدبود. سلسله مسابقات آنها در مقدماتی جام جهانی در سال ۲۰۰۹ جرقه یک بحران دیپلماتیک را برانگیخت، طوری بازیکنان توسط هواداران مورد حمله قرار گرفتند و هر دو دولت برای محافظت از شهروندان خود لابی کردند و دامنه این خشونت‌ها تا فرانسه گسترش یافت.
کره شمالی- کره جنوبی؛ جام جهانی ۲۰۲۲
دو تیم کره شمالی و کره جنوبی در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۲ قطر به مصاف هم رفتند که این بازی با تساوی به پایان رسید.
کره شمالی در هفته سوم مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۲ قطر در یک بازی تاریخی میزبان کره جنوبی بود. دو تیم برای نخستین بار در یک دیدار رسمی در کره شمالی به مصاف هم رفتند و به تساوی بدون گل دست یافتند.
البته شمار بازی‌های فوتبال پرتنش و سیاسی که خارج از چارچوب جام جهانی انجام گرفته، زیاد است و به جز موارد بیان شده، کره جنوبی و ژاپن، السالوادور و هندوراس، کرواسی و صربستان و برخی دیگر از مسابقات را نیز شامل می‌شود.