گروه جامعه ایرنا - خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند طبیعت است و بدون داشتن خاک سالم، حیات و زندگی روی زمین امکانپذیر نیست. بخش زیادی از مواد غذایی انسان از خاک به دست می‌آید؛ در واقع منبع اصلی تامین غذای ما خاک است؛ بنابراین داشتن خاکی سالم تامین کننده امنیت غذایی یک جامعه است اما چند سالی است که با افزایش جمعیت و بهره کشی بیش از ظرفیت از منابع خاکی، سلامت آن به خطر افتاده و این به معنای آن است که باید مراقب تولیدات غذایی خود باشیم.
خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می‌رود اما مساله این است که تشکیل هر سانتیمتر از خاک به سال‌های بسیار طولانی نیاز دارد. منابع مختلف اعلام می‌کنند که تشکیل هر سانتیمتر از خاک در شرایط مختلف آب و هوایی به ۱۰۰ تا ۱۰ هزار سال زمان نیاز است و با وجود این زمان طولانی باز هم با بهره کشی بیش از حد موجب تخریب و آلودگی منابع خاکی شده‌ایم که این مساله موجب نگرانی دولتمردان شد؛ از این رو در سال ۲۰۰۳ اتحادیه جهانی علوم خاک با هدف شناساندن اهمیت خاک و جلوگیری از تخریب آن پیشنهاد داد تا روز پنج دسامبر به عنوان روز جهانی خاک نامگذاری شود که مورد تصویب قرار گرفت و بعد از آن هر سال یک شعار برای این روز انتخاب می‌شود. شعار امسال «خاک سرآغاز زندگی» تعیین شده است.
با توجه به اهمیت موضوع، سازمان حفاظت محیط زیست در این روز اقدام به برگزاری همایش بین المللی حفاظت از خاک، صنعت و امنیت غذایی کرده است؛ در همین راستا، این سازمان برنامه‌های ملی، بین‌المللی و طرح‌های کلان با محوریت مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از خاک کشور به نحوی که متضمن حفظ و ارتقای کیفی خاک باشد را هدفگذاری کرده و در دست اجرا دارد و اولویت‌های ۲۲ گانه آن در مصوبه هیات وزیران در دولت سیزدهم تعیین شده است.
اهمیت حفاظت از خاک در تامین امنیت غذایی، اهمیت حفاظت از خاک در توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، راهکارهای پیشگیری از آلودگی خاک در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، بررسی اثرات آلودگی مواد هیدروکربنی بر ساختار و کارکرد اکوسیستم خاک و امنیت غذایی و کاربرد فناوری‌های نوین و دانش بنیان در پایش، حفاظت و پاکسازی خاک های آلوده به مواد هیدروکربنی محورهای این همایش است.
همچنین استقرار حکمرانی مطلوب، یکپارچه و جامع منابع خاک در کشور، افزایش آگاهی‌های عمومی و آموزش های رسمی و غیررسمی در زمینه ارزش و اهمیت خاک، ساماندهی نظام‌های آموزشی، پژوهشی و تحقیقاتی علوم خاک مبتنی بر نیاز نظام‌های اجرایی و بهره‌برداری پایدار منابع خاک کشور، حفظ و تامین سلامت و امنیت خاک کشور (در تدوین و اجرای برنامه ها و سیاست های توسعه ای کشور)، ارتقای بهره‌وری و بهینه‌سازی روش‌های بهره‌برداری از منابع خاک در همه فعالیت‌ها و و امور زیربنایی، پیشگیری از تخریب و فرسایش خاک، مهار سیلاب‌ها و تقویت آبخوان‌ها، پیشگیری و جلوگیری از آلودگی خاک، احیا و بازسازی منابع خاک آسیب دیده، حفظ و توسعه پوشش گیاهی جنگلی و مرتعی، مدیریت کانون‌های منشا گرد و غبار و هجوم شن‌های روان، ارزشگذاری اقتصادی خاک در همه کاربری‌ها، پیشگیری و مقابله با هر گونه خروج خاک از کشور، جلب مشارکت مردمی در حفاظت و بهره‌برداری پایدار از منابع خاک، بهینه سازی مصرف نهاده‌های کشاورزی در منابع خاک، بهینه سازی روش‌های استفاده از آب‌های نامتعارف در خاک در تطابق با شاخص‌های کمی و کیفی و استانداردهای مرتبط و اشاعه فرهنگ و اخلاق امانتداری در بهره‌برداری از منابع خاک کشور و حفظ آن برای نسل‌های آتی برخی از اولویت‌ها است.
سرپرست دفتر حفاظت و مدیریت زیست محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: شعار امسال روز جهانی خاک، «خاک سرآغاز زندگی» تعیین شده است که اهمیت امنیت غذایی را نشان می‌دهد؛ اینکه می‌خواهید تولیدات خود را در عرصه‌های کشاورزی و دامپروری داشته باشید احتیاج به خاک حاصلخیز دارید که باید از آن خاک حفاظت شود.
لادن رضی کرد محله افزود: در سال‌های اخیر رهبر معظم انقلاب تاکید فراوانی بر حفاظت از ۲ ثروت عظیم خدادادی آب و خاک کرده‌اند؛ بر این اساس در دولت سیزدهم ۲ بحث اصلی مد نظر قرار گرفت که از سال گذشته آن را پیگیری و به نتیجه رساندیم؛ یکی بحث خط مشی‌های حفاظت و مدیریت بهره برداری پایدار از خاک است که مطابق ماده ۲ قانون حفاظت از خاک در دولت سیزدهم تدوین و ابلاغ شد و بر اساس آن خط‌مشی‌ها را مشخص کردیم.
زمانی که خاک آلوده شود، گیاهی که در آن رشد می‌کند آلودگی را به خود جذب می‌کند که در این شرایط امنیت غذایی به خطر می‌افتدوی ادامه داد: یکی از مهمترین مساله‌ای که در این خط‌مشی‌ها مطرح شد، استفاده از آب‌های نامتعارف است؛ در واقع در شرایطی که با بحران آب مواجه هستیم، استفاده از بازچرخانی منابع آب، تصفیه فاضلاب و استفاده از آنها برای آبیاری اراضی کشاورزی است که در کشورهای پیشرفته برای مدیریت بحران آب جهانی از این راهکار استفاده می‌کنند اما اگر این تصفیه فاضلاب‌ها به درستی انجام نشود و خام مورد استفاده قرار گیرد، خاک را آلوده می‌کند.
رضی کرد محله اظهار داشت: گیاهی که در خاک آلوده رشد می‌کند، آلودگی را به خود جذب می‌کند که در این شرایط گفته می‌شود که امنیت غذایی به خطر می‌افتد. زمانی که خاک با تخریب و فرسایش از بین می رود دیگر خاکی نمی ماند که تولید کند در این شرایط تامین مواد غذایی هم از نظر کیفیت و هم کمیت دچار مشکل می شود، چون وقتی خاک آلوده می شود به دنبال آن گیاه آلوده رشد می کند که در این شرایط ایمنی غذایی به خطر می افتد بنابراین خاک باید هم از نظر کمیت و هم کیفیت حفظ شود.
رضی کرد محله افزود: وقتی فاضلابی تصفیه می‌شود و قرار است برای آبیاری اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد، حتما باید بر اساس ماده ۱۱ قانون حفاظت از خاک استانداردهای اولیه، ثانویه و حدود مجاز آلایندگی خاک و آلاینده‌های ورودی به خاک رعایت شود. اگر این اتفاق بیفتد ما هم می‌توانیم یک تولید سالم داشته باشیم و هم بحران آبی را دور بزنیم.
وی تصریح کرد: مساله بعدی که در دولت سیزدهم مطرح شد، بحث تصویب ماده ۱۸ قانون حفاظت از خاک بود که تدوین، تصویب و ابلاغ شد؛ در آن مقررات تعیین واحدهای بزرگ و نحوه خوداظهاری آنها را مشخص می‌کنیم؛ در واقع جلوگیری و پیشگیری از آلودگی خاک یک رویکرد اصلی در قانون حفاظت از خاک است که در آن تاکید می‌شود از ابتدا نباید آلودگی اتفاق بیفتد تا ما نسبت به رفع آن اقدام کنیم. این رویکرد تدوین و ابلاغ شده و در حال اجرا است و با نظارتی از طریق پایش بر روی منابع آلاینده انجام می‌شود، برنامه‌ریزی‌ها به گونه‌ای پیش می‌رود که از ابتدا آلودگی رخ ندهد.
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست درباره منابع آلاینده خاک گفت: پسماند، پساب، مواد نفتی، واژگونی خودروهای حامل سوخت و یا شکستگی خطوط لوله برخی از عوامل آلاینده خاک است که در همه دنیا مشترک است که فقط بروز آنها می‌تواند قدرت و ضعف داشته باشد.
وی به نرخ فرسایش خاک در کشور اشاره کرد و افزود: نرخ فرسایس خاک در کشور ما چهار تا پنج برابر استاندارد جهانی است؛ در واقع ۱۶.۷ دهم تن در هکتار در سال، نرخ فرسایش خاک در کشور ما است.
رضی کرد محله درباره اینکه وقتی بخشی از خاک آلوده می‌شود آیا امکان پاکسازی وجود دارد، توضیح داد: خاک به طور طبیعی خاصیت خودپالایی دارد و این توان باعث می‌شود که آلودگی بلافاصله به گیاه منتقل نشود یا به منابع آب‌های زیرزمینی نفوذ نکند اما زمانی که حجم آلودگی زیاد شود و خاک ظرفیت خودپالایی خود را از دست بدهد این آلودگی یا در اختیار گیاه قرار می‌گیرد یا به راحتی به منابع آبی زیر زمینی نفوذ می‌کند البته همه اینها به نوع آلودگی و نوع بافت خاک بستگی دارد، بافت خاک‌های کشور ما بیشتر رسی و بار آنها منفی است؛ بنابراین وقتی ترکیب آلاینده بار منفی مانند نیترات وارد خاک می شود خاک توان جذب این آلودگی را ندارد و نمی تواند آن را در خود نگه دارد و با یک شست و شوی ساده وارد آب‌های زیرزمینی شده و منابع آب شرب را آلوده می‌کند.
پسماند، پساب، مواد نفتی، واژگونی خودروهای حامل سوخت یا شکستگی خطوط لوله برخی از عوامل آلاینده خاک است که در همه دنیا مشترک است و بروز آنها می‌تواند قدرت و ضعف داشته باشد.
وی افزود: اما بعضی از خاک‌های نوع رس و خصوصیات شیمیایی آنها به‌گونه‌ای است که می‌توانند این آلاینده‌ها را با قدرت بالا در خود حبس کنند، هر چقدر خاک نتواند خودپالایی انجام دهد و نفوذ آلودگی داشته باشد، آن را به گیاه می‌دهد و آلودگی به راحتی در محیط پخش می‌شود.
مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست اظهار داشت: البته جنس خاک در مناطق مختلف متفاوت است اما نه آنقدر که جنس بافت خاک متفاوت باشد اما رده خاک‌ها با هم فرق می‌کند مثلا خاک‌های شمال بسیار حاصلخیز و با بالاترین ارزش گذاری اقتصادی هستند و خاک‌هایی که حاصلخیزی آنها کمتر می‌شود، ارزشگذاری اقتصادی پایین‌تری هم دارند. در مجموع بافت خاک کشور ما به سمت بافت رسی می‌رود و هر چقدر این بافت بیشتر باشد، بار منفی آن هم بیشتر است یعنی اینکه خاک، بارهای منفی مانند آلودگی نیترات را نمی‌تواند در خود نگه دارد اما بار مثبت مانند کادمیوم را می‌تواند در خود حفظ کند.
۹۰۱۴