جام جهانی فوتبال که دهه‌ها است همچون رقابت‌های المپیک هر چهار سال یک بار نگاه میلیون‌ها نفر را به خود می‌دوزد، هر چند رخدادی ورزشی است اما از تحولات زمانه خود برکنار نبوده و نیست. برگزاری بیست‌ودومین دوره جام جهانی بهانه‌ای است برای اینکه این رویداد را از زاویه‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته و با توجه به مهم‌ترین وقایع سیاسی، اجتماعی و تاریخی مرتبط با آن روایت کنیم.
در «جام جهانی ۱۹۳۸؛ در منگنه نازیسم، به کام فاشیسم» گفتیم چگونه نخستین ادوار جام جهانی زیر سایه جنگ‌طلبی رهبران اروپا قرار گرفت اما سقوط آنان سبب نشد بلافاصله شرایط به زمان پیش از جولان هیتلر، موسولینی و ژنرال فرانکو برگردد.
فوتبال و جام جهانی همچنان تحت شعاع آثار جنگ و کشمکش‌های سیاسی قرار گرفت و آنچنان که در «جام جهانی ۱۹۵۰؛ فرودستان هندی و رویای بربادرفته» و «جام جهانی ۱۹۵۴؛ ظهور و سقوط قدرت‌ها» روایت شد، با مباحث مربوط به «شمال _ جنوب» در معادلات روابط بین‌الملل و تقابل اغنیا و فقرا گره خورد. در ادامه، «ژوست فونتین» فرانسوی با ۱۳ گل در «جام جهانی۱۹۵۸؛ آقای گل پَرپَر شده» لقب گرفت، در «جام جهانی ۱۹۶۲؛ بی‌رحمانه‌ترین بازی فوتبال» در پایتخت شیلی به نمایش درآمد و «جام جهانی۱۹۶۶؛ توفانی زرد که از اردوگاه کار اجباری سر در آورد» نگاه میلیون‌ها نفر را به خود دوخت.
کارناوال رنگارنگ ۱۹۷۰ در مکزیک
کارناوال رنگارنگ ۱۹۷۰ در مکزیک برگزار شد؛ بازی‌هایی که برای نخستین بار بود برای بینندگان از تلویزیون‌های رنگی و به صورت زنده در اروپا پخش شد. ۱۶ کشور بلژیک، السالوادور، مکزیک (میزبان)، شوروی، ایتالیا، اروگوئه، سوئد، رژیم صهیونیستی، برزیل، رومانی، انگلستان (قهرمان دوره قبل)، چکسلواکی، آلمان غربی، پرو، بلغارستان و مراکش در این دوره حضور داشتند.
البته قصه میزبانی مکزیک هم خود جای بسی اما و اگر داشت. مکزیکی‌ها که المپیک ۱۹۶۸ را میزبانی کرده بودند در ظاهر می‌خواستند تلاش‌هایی را که برای به برگزاری المپیک داشتند، برای جام جهانی هم مثمر ثمر باشد اما از دید بسیاری از ناظران رهبران مکزیکوسیتی در نظر داشتند حواس مردم از التهابات اجتماعی کشورشان پرت کنند و تا حدودی هم موفق شدند. هرچه که بود جام جهانی ۱۹۷۰ در این کشور برگزار شد تا ستاره‌های دنیای فوتبال روی چمن‌های مکزیک بدرخشند؛ ستاره‌هایی که مطرح‌ترینشان «ادسون آرانتس دوناسیمنتو» ملقب به «پله» بود. او با یک هدف روشن راهی مکزیک شده بود و آن هم رساندن تیم ملی کشورش به قهرمانی در جام جهانی بود.
پله: من شادترین مرد جهان هستم
مگر می‌شود برزیلی‌ها خاطرات تلخ باقیمانده از فینال جام جهانی ۱۹۵۰ و باخت لحظات پایانی برابر اروگوئه را از یاد ببرند و به نظر می‌آید که در حافظه تاریخی فوتبال آنها هیچ گاه به فراموشی سپرده نخواهد شد. برزیلی‌ها بعد از آن دو بار تا جام جهانی ۱۹۷۰ قهرمان جهان شدند اما به نظر می‌آمد که همچنان می‌خواستند قهرمان بمانند، پس با ساز یک مرد، شعر زندگیشان در مستطیل سبز را سرودند و آن مرد کسی نبود به جز پله؛ مردی که فوتبال از زندگیش جدا نبود.
پدرش فوتبالیست بود و خودش در ۱۱ سالگی توسط یکی از مربیان استعدادیاب برزیل به نام «والد ماردی برتو» کشف شد، در ۱۵ سالگی به عضویت تیم سانتوس درآمد و در سپتامبر ۱۹۵۶ موفق شد اولین گل خود را مقابل کورینتیانس به ثمر برساند. به عنوان جوانی جویای نام در جام جهانی ۱۹۵۸ سوئد برای تیم ملی کشورش به میدان رفت و شش گل از جمله دو گل در فینال زد و قهرمانی را برای برزیلی‌ها به ارمغان آورد.
او در جام جهانی ۱۹۶۲ شیلی در دومین دیدار برابر چکسلواکی مصدوم شد و نتوانست تیم ملی کشورش را در این مسابقات همراهی کند؛ جام جهانی که البته زردپوشان برزیلی در آن قهرمان شدند. چهار سال بعد با مصدومیت این ستاره برزیلی در جام جهانی۱۹۶۶ انگلیس، برزیل در مرحله گروهی حذف شد.
حالا پله می‌خواست در مکزیک به همراه کشورش تاریخ‌ساز شود؛ یعنی برای بار سوم جام قهرمانی فوتبال جهان را بالای سر ببرد. پله به همراه تیم ملی کشورش به مصاف تیم ملی کشورهای چکسلواکی، انگلستان، رومانی، پرو، اروگوئه رفتند تا در دیدار نهایی مقابل ایتالیا قرار بگیرند؛ دیداری که نقطه اوج جام جهانی بود. برای نخستین بار دو تیمی که دو بار فاتح جام جهانی شده بودند در فینال برابر هم قرار می‌گرفتند تا سومین عنوان خود را به دست آورند. تیم برنده می‌توانست جام (ژول ریمه) را برای همیشه به خانه ببرد به همین خاطر این دیدار اهمیت زیادی داشت.
در این دیدار پله با ضربه سری تماشایی گل اول برزیل را وارد دروازه لاجوردی‌پوشان کرد. پله به همراه تیمش در نیمه دوم پر قدرت‌تر ظاهر شد. بازیکنان برزیلی به بازی خوب خود ادامه دادند و هر لحظه فشارشان برای به ثمر رساندن گل دوم بیشتر می‌شد. آنها ضربات متعددی به سمت دروازه ایتالیا می‌زدند که در نهایت یکی از آنها به گل تبدیل شد. نتیجه ۲ بر یک در دقیقه ۶۶، در دقیقه ۷۱ به ۳ بر یک تبدیل شد. جرسون با یک ارسال فوق العاده توپ را به پله رساند، در مقابل، پادشاه با ضربه سر توپ را دوباره به هم تیمی‌اش رساند و جرسون ساده‌ترین کار را انجام داد. او با یک ضربه آرام توپ را وارد دروازه کرد.
برزیل ۱۵ دقیقه پایانی بازی را در اختیار داشت. ریولینیو یک فرصت خوب را از دست داد. از طرفی آلبرتوسی بارها ضربات پله و اورالدو را دفع کرد. با این حال در چهار دقیقه مانده به پایان همان طور که انتظار می‌رفت کارلوس آلبرتو، کاپیتان برزیل با پاس پله در شرایط خوبی قرار گرفت و با یک ضربه فوق‌العاده آخرین گل بازی را به ثمر رساند.
تیم ملی برزیل فاتح و مالک جام ژول ریمه شد، تماشاگران در پایان با ستاره این بازی یعنی پله جشن قهرمانی گرفتند؛ بازیکنی که نقش بسیار موثری در پیروزی ۴-۱ بر ایتالیا داشت تا به اولین و تنها بازیکن تاریخ فوتبال تبدیل شود که سه جام جهانی را فتح کرده است. پله پس از قهرمانی گفت: این آخرین جام من بود، من شادترین مرد جهان هستم.
عملکرد پله در این جام بدین‌صورت بود که در مقابل چکسلواکی یک گل، انگلستان یک پاس گل، رومانی ۲ گل، پرو یک پاس گل، اروگوئه یک پاس گل، ایتالیا یک گل و ۲ پاس گل به ثبت رساند و یک سال بعد از آن برای همیشه از دنیای فوتبال خداحافظی کرد.