زندگی عشایر کوچنده فارس به دلیل ارتباط تنگاتنگ با جاذبه‌های طبیعی و بهره‌گیری از فرهنگ و سنت‌های ارزشمند نقش مهمی در رونق گردشگری این استان ایفا می‌کند که بهره‌گیری از این ظرفیت مهم به دلیل فراهم نشدن زیرساخت‌های لازم با مشکلات بسیاری رو به رو است.
ﮐﻮﭺ عشایر قشقایی در استان فارس ، ﯾﺎﺩ ﻋﺸﻖ ﻭ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ دارد ، ﻧﯽ ﻟﺒﮏ عشایر کوچ رو ﺁﻭﺍﺯ اندوه ایل است که از نای جوان عشایری بیرون می جهد ، جوان قشقایی عشایری ﻧﺎﻥ ﺟﻮﯾﻦ ﺭﺍﺩﻭﺳﺖ ﺩﺍرد ، کار در سرمای زمستان و گرمای تابستان را در کنار ایل ﺩﻭﺳﺖ دارد ،ﮐﺘﺮی ﭼﺎﯼ اش ﺑﯽ ﺩﺳﺘﻪ است و ﺩﺳﺘﻪ ﺩﺍسش ﺗﺎﻭﻝ ﺑﺴﺘﻪ ، و این ها و بیشتر از این ها و همین جلوه های نای و نی در مناطق عشایری و در میان سیاه چادرهای ایل چشم اندازهای زیبایی از گردشگری عشایری را به تصویر کشیده است.
کوچ ذات زندگی عشایر است و طبیعت خانه آنها و روزی‌بخش زندگی‌شان؛ هرچند زندگی عشایر با دشواری‌های بسیاری همراه است اما برای شهرنشینانی که شلوغی شهر، بوی دود، معطلی پشت چراغ قرمز و سکونت در خانه‌های سیمانی، تکراری و خسته‌کننده شده، پناه آوردن به دامان طبیعت تنها راهی است که می‌تواند آرامش از دست رفته را به آنها بازگرداند. این روزها استفاده از ظرفیت گردشگری عشایر و دیدن و تجربه زندگی عشایرنشینان مورد توجه قرار گرفته و جذابیت‌های بسیاری برای گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کرده است.
سرمایه‌گذاری ۱۲ هزار میلیارد تومانی در مناطق نمونه گردشگری
این در حالیست که استان فارس به دلیل برخورداری از زیست‌بوم‌های عشایر و شهرت در زندگی کوچ‌نشینی از توان بالایی برای تبدیل شدن به قطب اصلی گردشگری عشایر در ایران بهره می‌برد. ظرفیتی که مغفول مانده و آن طور که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته است.
اخیرا احمد تجری مدیرکل دفتر سرمایه‌گذاری، زیرساخت و مناطق نمونه گردشگری کشور بر ضرورت استفاده از ظرفیت‌های جامعه عشایری فارس برای توسعه مناطق نمونه تأکید کرده و با بیان اینکه در مناطق نمونه گردشگری به دلیل واگذاری‌ها و ساخت و سازهای صورت گرفته با مشکلات زیادی روبه رو هستیم، یادآور شده که بسیاری از این مشکلات فرابخشی و بین دستگاهی است.
وی با اشاره به اینکه تاکنون سرمایه‌گذاری ۱۲ هزار میلیارد تومانی در مناطق نمونه گردشگری صورت گرفته و اشتغال بیش از ۴ هزار نفر با ایجاد و بهره‌برداری از این مناطق انجام شده است، اظهار داشته که مشکلات گردشگری در مناطق عشایری شناسایی شده و در حال برطرف شدن هستند؛ البته برخی از این مشکلات قابل حل هستند و برخی دیگر دارای پیچیدگی‌هایی هستند که زمان بیشتری برای رفع آن نیاز است.
تنوع قومیت‌ها و ایلات و عشایر در فارس
با این حال کوچ سنتی عشایر از ییلاق به قشلاق و بالعکس، مناظر طبیعی و زیبای مسیر کوچ از جمله آبشارها، تنگه‌ها، مراتع سرسبز و رودخانه‌ها از جاذبه‌های گردشگری مناطق عشایری فارس به شمار می‌روند که باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرند.
مهران نامداری فعال فرهنگی و اجتماعی جامعه عشایری استان فارس هم که معتقد است استان فارس به دلیل شرایط ویژه‌ای که از نظر اقلیمی و آب و هوایی دارد یک ایران کوچک محسوب می‌شود، در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: فارس به دلیل پراکندگی و تنوع اقوام و قومیت‌هایی که در این استان وجود دارد از شرایط مطلوبی برای رونق گردشگری عشایر بهره می‌برد.
این فعال فرهنگی و اجتماعی جامعه عشایری ادامه داد: در استان فارس قومیت‌های مختلفی از جمله قشقایی، لُر، ایلات خمسه، ایلات کوهمره و طوایف مستقل حضور دارند، لذا این استان هم به دلیل تنوع قومی و پراکندگی جغرافیایی و هم به خاطر جمعیت گسترده اقوام و قومیت‌های مختلف قطب عشایر سیار، نیمه سیار و عشایر اسکان‌یافته در کشور محسوب می‌شود.
نامداری با بیان اینکه عشایر، درصد قابل توجهی از جمعیت استان فارس را تشکیل می‌دهند، گفت: زندگی عشایر به واسطه حضورشان در دامان طبیعت از نظر سبک و شیوه زندگی جذابیت ویژه‌ای دارد؛ عشایر برای تولیدات محصولات و امکانات موردنیاز زندگی خود مستقل هستند و در حوزه فرهنگی نیز از تولیدات هنری و صنایع‌دستی زیبا و متنوعی در رشته‌های مختلف بهره می‌برند.
وی ، فرش دستباف، گلیم و گبه را از مهمترین تولیدات عشایر در حوزه صنایع‌دستی دانست و گفت: عشایر فارس در حوزه صنایع‌دستی، ظرفیت بالایی دارند و این دانش به صورت تجربی و سینه به سینه از نسل‌های گذشته به عشایر نشینان امروز منتقل شده است و در حال حاضر شاهد تولیدات ارزشمندی از عشایر در این عرصه هستیم.
ضرورت حمایت از هنرمندان و بانوان عشایر
نامداری بیان کرد: ایجاد زیرساخت‌ها، اعطای تسهیلات کم بهره و حمایت مالی از تولیدکنندگان صنایع‌دستی باید در دستورکار مسئولان قرار بگیرد تا افراد فعال در این عرصه بتوانند تولیدات فاخری در حوزه صنایع‌دستی داشته باشند. همچنین ایجاد بازارچه‌های موقتی و دائمی برای عرضه صنایع‌دستی در جامعه عشایری استان فارس ضروری است.
وی عنوان کرد: متاسفانه عده‌ای افراد سودجو و دلال به سراغ بانوان عشایر می‌روند و آثار ارزشمند آنها را با قیمت ناچیز خریداری می‌کنند؛ این افراد آثار هنری عشایر را با قیمت‌های گزافی به سایر کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج‌فارس و اروپا صادر می‌کنند. دلالان در حالی از این اقدام سود کلانی به جیب می‌زنند که از صفر تا صد این آثار ارزشمند توسط بانوان عشایر در سیاه‌چادرها تولید می‌شود.
مدیرعامل سازمان مردم نهاد جمعیت جوانان عشایر فارس گفت: نیاز است که بانوان و هنرمندان توانمند عشایر برای ایجاد کارگاه‌های صنایع‌دستی مورد حمایت ویژه قرار بگیرند تا بتوانند از این طریق درآمدزایی کنند و این هنر را به نسل‌های آینده منتقل کنند. همچنین این کار باعث می‌شود هنر عشایر ماندگار بماند و از بین نرود.
لزوم ماندگاری شیوه سنتی زندگی عشایر
وی عنوان داشت: به دلیل کم‌توجهی به این مسائل نسل امروز عشایر از شیوه سنتی زندگی در مناطق عشایر کمتر استقبال می‌کند و همین موضوع موجب شده برخی از نقوش، طرح‌ها و ایده‌های خاص در حوزه صنایع‌دستی عشایر به فراموشی سپرده شود و از بین برود.
نامداری ، برگزاری کلاس‌های آموزشی را از دیگر راهکارها برای حمایت از هنرمندان عشایر دانست و گفت: امروزه به دلیل زندگی مُدرن و پُردغدغه در شهرها، زندگی عشایر در طبیعت که از سادگی بسیاری برخوردار است مورد توجه گردشگران قرار گرفته است و گردشگران علاقمند شده‌اند که در سیاه چادرهای عشایر زندگی کردن را تجربه کنند و شب را به صبح برسانند.
این فعال در حوزه عشایر افزود: نیاز است دولت از فعالان و علاقمندان حوزه بومگردی و گردشگری در مناطق عشایری حمایت کند چراکه ظرفیت‌های قابل‌توجهی در این مناطق وجود دارد. اگر زیرساخت‌های گردشگری در مناطق عشایری فراهم شود و امکانات لازم در اختیار عشایر این مناطق قرار بگیرد می‌تواند ارزآوری بالایی برای استان فارس به دنبال داشته باشد.
وی گفت: در حال حاضر صنعت گردشگری در کشورهای پیشرفته دنیا به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته است اما از این صنعت مهم در کشور ما آن طور که باید حمایت نمی‌شود.
مسئول کانون فرهنگی هنری استاد محمد بهمن بیگی اضافه کرد: سادگی زندگی عشایر، استفاده از طبیعت بکر و آب و هوای پاک مناطق عشایری، آشنایی با بازی‌های بومی و محلی، تنوع در تولیدات غذایی و صنایع دستی کوچ‌نشینان از جاذبه‌های مهم گردشگری در این مناطق به شمار می‌رود.
وی بیان داشت: گردشگران می‌توانند خودشان مشوقی برای ترغیب سایر افراد علاقمند به سکونت در سیاه چادرهای عشایر باشند و آنها را برای سفر در این مناطق تشویق و ترغیب کنند.
کدام مناطق عشایری فارس جاذبه گردشگری دارند؟
نامداری یادآور شد: مناطق ییلاقی و قشلاقی در شهرستان‌های سپیدان، آباده، فیروزآباد، فراشبند، قیروکارزین، کازرون و بخش‌هایی مانند سیاخ‌دارنگون، دشت ارژن و کوهمره سرخی در اطراف شیراز از جمله مناطقی هستند که از بسترهای خدادادی و طبیعی برای گردشگری بهره می‌برند.
وی گفت: بومگردی‌های سنتی خوبی در برخی از این مناطق ایجاد شده است اما اگر از این بومرگردی‌ها حمایت شود قطعا می‌توانند به صورت شکیل‌تر و بهداشتی‌تر خدمات بهتری را ارائه دهند.
نامداری با بیان اینکه گسترش مناطق گردشگری عشایر به درآمدزایی و اشتغالزایی کمک‌شایانی می‌کند، گفت: توان گردشگری در مناطق عشایری وجود دارد اما نباید به صورت شعاری بلکه باید در عمل از این پتانسیل استفاده شود.
بروکراسی ادارای مانع از حضور سرمایه‌گذاران در عرصه گردشگری عشایر
وی با اعتقاد به اینکه تبلیغات سهم بسزایی در جذب رسانه دارد، گفت: دنیا، دنیای ارتباطات و رسانه است؛ بنابراین انجام تبلیغات در فضای مجازی و حقیقی و استفاده از آخرین امکانات در زمینه اطلاع‌رسانی برای جذب گردشگران از اهمیت زیادی برخوردار است.
فعال فرهنگی و اجتماعی جامعه عشایری اظهار کرد: بسیاری از افراد علاقمند هستند که در حوزه گردشگری عشایری فعالیت کنند اما به دلیل پاس‌کاری و بروکراسی‌های ادارات انگیزه خود را برای این کار از دست می‌دهد.
مشکل عدم پوشش آنتن‌دهی و سیستم‌های برق
استان فارس در حالی از ظرفیت‌های قابل توجه در حوزه گردشگری عشایر بهره می‌برد که هنوز هم با مشکلات بسیاری در حوزه زیرساخت‌ها مواجه است. عدم پوشش آنتن‌دهی و اینترنت و معضلات مربوط به ایل‌راه‌ها و مسیرهای تردد عشایر از مهمترین مشکلاتی است که مانع توسعه گردشگری در این مناطق شده است.
عبدالحمید کریمی مدیرکل امور عشایر استان فارس هم در رابطه با مشکل زیرساخت‌های گردشگری در استان فارس گفت: مشکل عدم پوشش آنتن‌دهی و سیستم‌های برق از عمده‌ترین معضلات مناطق عشایری برای توسعه گردشگری محسوب می‌شود؛ برخی از عشایر هنوز هم امکان دسترسی به برق ندارند و به بهره‌گیری از پنل‌های خورشیدی متوسل شده‌اند.
مدیرکل امور عشایر استان فارس با اعتقاد به اینکه گردشگران علاقمند در این حوزه تمایل زیادی به نزدیک بودن با طبیعت دارند، اظهار داشت: در تلاش هستیم که با معرفی بهتر توانمندی‌های عشایر و همچنین درک بهتر از درخواست‌ها و نیازهای گردشگران داخلی و خارجی زمینه بهتری برای استفاده از این مناطق و رشد و شکوفایی اقتصادی عشایر را فراهم کنیم.
۲۷هزار خانوار عشایر کوچنده در عرصه‌های مرتعی استان فارس
وی با اعتقاد به اینکه استان فارس نگین اقوام ایران است، گفت: حدود ۲۷هزار خانوار عشایر کوچنده در عرصه‌های مرتعی استان فارس حضور دارند که ۵۰درصد این عشایر از ایل قشقایی، ۲۵درصد از ایل خمسه، ۱۵درصد عشایر لر بویر احمد و ممسنی و ۱۰درصد از طوایف مستقل هستند.
مدیرکل امور عشایر استان فارس ادامه داد: این جمعیت حدود ۱۲۰هزار نفر هستند و وابستگی آنها از نظر دامداری به طبیعت است؛ البته این خصیصه عشایر که از طبیعت الهام می‌گیرند جاذبه‌های توریستی و گردشگری خوبی را در استان فارس ایجاد کرده است.
کریمی با بیان اینکه استان فارس از ۱۴بومرگردی و گردشگری عشایری بهره می‌برد، گفت: بخش عظیمی از ظرفیتی که در بومگردی و گردشگری وجود دارد توسط بانوان عشایری استان مدیریت و هدایت می‌شود که این پتانسیل‌ها مورد استقبال گردشگران خارجی و داخلی هم قرار گرفته است.
جذابیت‌های زندگی عشیره‌ای
وی یادآوری کرد: زندگی عشیره‌ای از پرورش دام گرفته تا تأمین مواد لبنی و صنایع بافندگی و ریسندگی جاذبه گردشگری خوب و قدرتمندی را برای عشایر ایجاد کرده است؛ همچنین استفاده از گیاهان دارویی که در مناطق عشایری استان فارس وجود دارد زمینه گردشگری را در این مناطق فراهم کرده است.
کریمی با بیان اینکه در استان فارس بنا به تقاضا و تاییدیه‌ای که اخذ می‌شود در مناطق ییلاقی، قشلاقی و میان‌بند جاذبه‌های گردشگری ایجاد می‌شود، گفت: با توجه به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های که در این مناطق وجود دارد، شرایط بومگردی و گردشگری مهیا شده است. به عنوان مثال در مناطق قشلاقی شاهد جاذبه‌های گردشگری در فراشبند و فیروزآباد هستیم و در مناطق ییلاقی در پیرامون شهرستان‌های سپیدان، پاسارگاد و ارسنجان از بوم‌گردی‌ها و جاذبه‌های گردشگری قابل توجهی برخوردار هستیم. در مناطق میان‌بند هم بومگردی‌های خوبی در شیراز و بخشی از فیروزآباد ایجاد شده است.
توسعه گردشگری عشایری در گرو ارائه خدمات کیفی مناسب
امروزه پیچیدگی‌ها و تنوع ارائه خدمات به گردشگران به گونه‌ای است که فعالان صنعت گردشگری نیازمند بازنگری در روش‌هایی پیشین و اتخاذ رویکردهای جدید و پویا برای جذب گردشگر هستند؛ در واقع جاذبه‌های گردشگری به تنهایی موجبات سفر و رونق این صنعت را فراهم نمی‌کنند، بلکه شناخت سازو کار و توسعه امکانات مورد توجه مخاطبین و شیوه ارائه خدمات کیفی از ملزومات این توسعه به شمار می‌روند. آژانس‌های گردشگری مهمترین واسطه در عرصه گردشگری عشایری هستند که برنامه‌ریزی توسط آنها می‌تواند کمک شایانی به رونق گردشگری در این عرصه کند.
ابراهیم بختیاری سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: کوچ عشایر یکی از زیباترین و بی‌نظیرترین جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود که از رویکردهای جدید توریسم بین‌الملل نیز به شمار می‌رود؛ جامعه عشایری در بسیاری از کشورها وجود دارد که البته فرهنگ بسیاری از آنها از فرهنگ غنی ایران گرفته شده است. اما بحث گردشگری عشایر در کشور ما و استان فارس به دلیل تعدد در قومیت، ایلات و عشایر از جذابیت بیشتری برخوردار است و در استان فارس هم از آژانس‌هایی بهره می‌بریم که در این حوزه مشغول به فعالیت هستند.
فعالیت خوب آژانس‌های گردشگری در حوزه عشایر
سرپرست معاونت گردشگری اداره کل میراث فرهنگی فارس ادامه داد: خوشبختانه آژانس‌های فعال در این حوزه بسیار موفق هستند و اگر شرایط عادی و نرمال باشد می‌توانند به خوبی در این زمینه فعالیت کنند؛ این آژانس‌ها توریست را با همین عنوان وارد می‌کنند و در نوشتن آیتینری و برنامه سفرهایشان توریست گردشگری عشایری را می‌گنجانند؛ این اقدام بسیار مورد استقبال گردشگران خارجی قرار می‌گیرد.
بختیاری اضافه کرد: امروزه ذائقه توریست و گردشگر تغییر کرده است و بسیاری از گردشگران دیگر در سفر به کشورهایی مانند ایران به دنبال هتل لاکچری پنج ستاره نیستند بلکه تمایل زیادی به استفاده از ظرفیت بومگردی پیدا کرده‌اند؛ آنها علاقمند به آشنایی با سبک و سیاق زندگی مردم و حتی گذشتگان هستند.
تبلیغات به صورت دهان به دهان
وی افزود: آشنایی با سبک زندگی، خوراک و پوشش عشایر نیز برای گردشگران از اهمیت زیادی برخوردار شده است. هرچند در بحث تبلیغات مربوط به گردشگری عشایر نمی‌توانیم خوب عمل کنیم اما با تبلیغات دهان به دهان توانسته‌ایم اتفاقات خوبی را در این عرصه رقم بزنیم.
این مقام مسئول با بیان اینکه اقامتگاه‌های بومگردی در عشایر همان خانه‌های صمیمانه و دوستانه عشایری هستند، گفت: استان فارس از تعداد قابل توجهی اقامتگاه بومگردی عشایری برخوردار است که سه اقامتگاه به صورت فعال مشغول به خدمات‌رسانی در این حوزه هستند؛ چه اقامتگاه‌های سیار بومگردی که با کوچ عشایر جابه‌جا می‌شوند و چه اقامتگاه‌های ثابت عشایر مورد استقبال گردشگران قرار گرفته است.
علاقمندی برخی گردشگران به زندگی به صورت کاملا طبیعی
وی با اشاره به اینکه گردشگران با حضور در مناطق عشایری با فرهنگ و آداب و رسوم مردم عشایر آشنا می‌شوند، گفت: آشنایی با فرهنگ عشایر از جذابیت خاصی برای گردشگران برخوردار است هرچند با مشکلاتی در بحث زیرساخت مناطق عشایر روبه رو هستیم.
بختیاری مشکل تردد در راه‌های عشایری و عدم پوشش آنتن‌دهی و اینترنت را از مشکلات مناطق عشایری دانست و گفت: مرمت راه‌های عشایری و فراهم کردن شبکه مخابرات در این مناطق ورای توسعه گردشگری اساس توسعه استان است. هرچند اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده اما در رابطه با امکانات زیرساختی در حوزه عشایری به دلیل قرار گرفتن مناطق عشایری در کوه و جنگل هنوز خیلی عقب هستیم که این مشکلات باید مرتفع شود و رفع این معضلات قطعا در دستورکار ما قرار دارد. البته محدودیت در امکانات رفاهی زندگی در این مناطق برای برخی گردشگران علاقمند به طبیعت نوعی جاذبه محسوب می‌شود.