هشتگ محسن شکاری که در پی اعدام وی در فضای مجازی به ویژه توئیتر و اینستاگرام ترند شد، از جمله هشتگ‌های پرتکراری بود که در سه روز نخست شکل‌گیری آن از مرز سه میلیون توئیت گذشت و همراه هشتگ مهسا امینی به نمادهای اعتراض کاربران مجازی در روزهای ناآرامی‌های شهریور ۱۴۰۱ تبدیل شد.
«محسن شکاری، اغتشاشاگری بود که ۳ مهر ماه ۱۴۰۱، خیابان ستارخان تهران را بست و یکی از مامورین حافظ امنیت را با قمه مجروح کرد، صبح ۱۷ آذرماه اعدام شد. وی در ادامه اقدامات مجرمانه با حمله مسلحانه به یکی از نیروهای حافظ امنیت با قمه ضرباتی را به بدن وی وارد کرد و کتف سمت چپ این نیروی حافظ امنیت را به نحوی مورد ضربه قرار داد که منجر به بخیه خوردن محل زخم به تعداد ۱۳ عدد شد. متهم پس از وارد کردن ضربه به نیروی حافظ امنیت، قصد فرار از مهلکه را داشت که در نهایت توسط ماموران امنیتی و انتظامی دستگیر شد. محسن شکاری در اقرار خود در خصوص چگونگی شرکت در اغتشاشات عنوان کرده است که بعد از اتمام کارمان به همراه علی(همدست خود) از محله نارمک ابتدا به میدان ولیعصر(عج) آمدیم و از آنجایی که این محل شلوغ نبود به محله ستارخان آمده و در تقاطع خیابان بهبودی راه را بر مردم بستیم. »
این جملات بخشی از گزارش میزان خبرگزاری قوه قضاییه بود که پس از اعدام این جوان ۲۳ ساله منتشر شد. با اعدام شکاری، پویش‌های مختلفی در توئیتر و دیگر پلتفرم‌ها برای آزادی زندانیان سیاسی تشکیل شد.
گروه داده‌کاوی ایرنا به دلیل حجم بالای توئیت‌های این هشتگ و فضاسازی که در ارتباط با اعدام محسن شکاری در توئیتر و اینستاگرام انجام شد، به تحلیل این هشتگ در توئیتر فارسی پرداخته است.
در بخش نخست، میزان تولیدمحتوای توئیتری و روند انتشار توئیت‌ها مورد بررسی قرار گرفته است و در بخش‌های دیگر ابرکلمات و هشتگ‌های مرتبط با هشتگ محسن شکاری و همچنین کاربران فعال در ترند کردن هشتگ محسن شکاری استخراج و مورد تحلیل قرار گرفته است:
الف: میزان تولیدمحتوا: توئیت، ریتوئیت و مشارکت کاربران
بررسی‌های کمی نشان می‌دهد در بازه زمانی سه روزه ۱۷ تا ۱۹ آذر ماه نزدیک ۳ میلیون و ۵۰ هزار توئیت، ریتوئیت و ریپلای با هشتگ محسن شکاری از سوی ۲۳۷ هزار کاربر در توئیتر منتشر شده است. مجموع لایک‌های این تعداد توئیت، ۱۳ میلیون و ۶۸۰ بوده که به طور متوسط برای هر توئیت چهار لایک می‌توان تخمین زد.
تعداد ریتوئیت‌ها که شاخص مهمی برای شیوه تعامل کاربران و همچنین حضور کاربران غیرواقعی و ربات‌ها محسوب می‌شود، در این بازه زمانی ۵ میلیون و ۱۷۸ هزار ریتوئیت محاسبه شده است.
محاسبه نسبت ریتوئیت‌ها به توئیت‌ها و ریپلای‌ها به نسبت ۹۵ به ۵ اشاره دارد؛ به عبارتی دیگر ۹۵ درصد حجم تولیدمحتواها به مطالب بازنشری و ریتوئیت‌ها مربوط بوده و تنها ۵ درصد این محتوا از سوی کاربران به طور اختصاصی و اصلی منتشر شده است. حجم بالای ریتوئیت‌ها در این هشتگ و در بازه زمانی کوتاه سه روزه، نخستین نشانه‌های حضور بدافزارها، ربات‌ها و اکانت‌های غیرواقعی را مشخص می‌کند.
ب: روند انتشار: نمودارهای لایک، ریتوئیت
در این بخش روند انتشار توئیت‌ها در قالب سه گرافِ نمودار خطی کل تولیدمحتوا، نمودار تعداد لایک‌ها و نمودار تعداد ریتوئیت‌ها مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است:
در نمودار نخست، روند انتشار توئیت‌ها، ریتوئیت‌ها، ریپلای‌ها، کوت‌ها و کل محتوا در یک نمودار مقایسه شده‌اند. نمودار آبی پررنگ مربوط به کل محتواست که از نظر روند و حجم نزدیکی زیادی به نمودار ریتوئیت‌ها دارد که در واقع از همسانی و نزدیکی محتوای کل به محتوای بازنشری حکایت دارد.
نمودار نارنجی رنگ، نمودار ریتوئیت‌ها است که به خوبی روند مطالب بازنشری و میزان قایل توجه آن را به نسبت دیگر انواع تولیدمحتوا نشان می‌دهد.
نمودار زردرنگ، آبی‌کمرنگ و خاکستری‌رنگ به ترتیب روند کوت‌ها، توئیت‌ها و ریپلای‌ها را نشان می‌دهد که به نسبت محتوای بازنشری میزان بسیار ناچیزی است به نحوی‌که مجموع این سه نوع محتوا (کوت‌ها، توئیت‌ها و ریپلای‌ها) کمتر از ۵ درصد کل محتوا را شامل شده است.
گراف دوم بررسی روندها، به نمودار تعداد لایک‌ها روزانه در بازه زمانی سه روزه مربوط می‌شود که نموداری با یک قله در روز ۱۷ آذرماه است. ۱۷ آذر ماه روز اعدام محسن شکاری بود که بیشترین حجم واکنش‌ها و انتشار محتوا در توئیتر در این روز انجام شده و همزمان با این واکنش‌ها بیشترین تعداد لایک نیز در این روز یعنی ۸ میلیون و ۹۰۰ هزار لایک زده شده است.
بررسی این روند در ادامه حکایت از ریزش تعداد محتوا و تعداد لایک در روزهای ۱۸ و ۱۹ آذرماه دارد، گویی هر چه از بروز این اتفاق گذشته هم از حجم محتوا و هم از تعداد لایک به نحو چشم‌گیری کاسته شده است چنانکه تعداد لایک در روز ۱۸ آذر به نسبت ۱۷ آذرماه تقریبا نصف شده است.
در نمودار سوم بررسی روندهای انتشار، تعداد ریتوئیت‌ها استخراج و ترسیم شده است. در این گراف نیز شاهد روند مشابه تعداد لایک‌ها هستیم به نحوی که بیشترین میزان ریتوئیت در روز ۱۷ آذر و برابر ۳ میلیون و ۵۴۳ هزار ریتوئیت بوده و هر چی از این زمان گذشته حجم ریتویئت‌ها کاهش یافته است. در روز ۱۸ آذر این میزان به ۱ میلیون و ۴۶۴ هزار و در روز ۱۹ آذر به ۱۶۰ هزار ریتوئیت کاهش یافته است که نشانگر کاهش فعالیت کاربران مجازی در طول ۴۸ ساعت و از روز ۱۷ تا ۱۹ آذر بوده است گویی اتفاقات و موج‌های توئیتری، طوفان‌های شدید اما زودگذر هستند که در کمتر ۲۴ یا ۴۸ ساعت به همان سرعتی که اوج گرفته‌اند کاهش و سقوط می‌یابند و کمتر موج توئیتری در این چند ماه ادامه‌دار و مستدام بوده است.
ج: ابرکلمات هشتگ‌ها: هشتگ‌های مشابه، هشتگ‌های پرتکرار و نمودار عواطف
ابرکلمات هشتگ‌های پرتکرار که بر اساس کل داده‌های استخراج شده یعنی حدود سه میلیون توئیت و با استفاده از سامانه پایشگر بدست آمده در واقع نشان‌دهنده هشتگ‌های پرتکرار و مرتبط با هشتگ محسن‌شکاری است که در بازه ۱۷ تا ۱۹ آذر جمع‌آوری و ارائه شده است:
محسن شکاری و مهسا امینی پرتکرارترین هشتگ‌هایی هستند که در واقع به نمادی برای اعتراض و براندازی در توئیتر تبدیل شدند و در این بازه زمانی و در گراف بالا برجسته شده‌اند، نکته جالب اینکه در بیشتر توئیت‌ها این دو هشتگ با هم درج شده‌اند. هشتگ محسن شکاری در این سه روز ۲ میلیون و ۵۰۰ بار و هشتگ مهسا امینی ۱ میلیون ۶۰۰ بار تکرار شدند. هشتگ محسن شکاری با اسم لاتین خود mohsenshekari نیز ۵۰۰ هزار بار تکرار شده بود.
نام برخی دیگر از زندانیان و بازداشت‌شدگان سیاسی که در این ناآرامی‌ها دستگیر شدند و نگرانی‌هایی در ارتباط با سرنوشت آنها وجود داشت نیز همراه با هشتگ محسن شکاری ترند شده است. از این جمله می توان به هشتگ‌های توماج صالحی، سامان صیدی، محسن هاشم‌زهی، محمد بروغنی، حسین محمدی، رضا شاکر زواردهی، سهند نورمحمدزاده، محمدمهدی کرمی و علی معظمی اشاره کرد.
هشتگ‌های عمومی مرتبط با اعتراضات از جمله انقلاب ۱۴۰۱، اعتصابات سراسری، زن زندگی آزادی، iranreveloution، stoporturingprisonore نیز همراه با هشتگ محسن شکاری در توئیتر ترند شده بودند.
در دیگر گراف این بخش، روند عواطف کاربران بر اساس ایمویجی‌های به کار برده شده در توئیت‌ها جمع‌آوری و به نمایش در آمده است:
ایموجی قلب مشکی پرتکرارترین ایموجی به کاربرده شده در توئیت‌ها بوده که در پی اعدام محسن شکاری واکنشی احساسی به این اتفاق بوده است که روند آن در ۱۷ آذر اوج گرفته و در ۱۸ آذر به بیشترین مقدار خود رسیده است.
ایموجی قلب قرمز شکسته دیگر ایموجی پرکاربرد روند عواطف بوده که روند مشابهی با ایموجی قلب مشکی داشته است با این تفاوت که استفاده آن در روز اول اعدام محسن شکاری مصطلح‌تر بوده است.
ایموجی ناراحتی و شکلک غمگین، سومین ایموجی پرکاربرد توئیتری‌ها بوده که در روز ۱۷ آذر بیشترین استفاده را در میان کاربران توئیتر داشته اما به تدریج جای خود را به قلب مشکی و قلب قرمز شکسته داده است.
ایموجی عصبانیت به عنوان چهارمین ایموجی این نمودار، در روز اول اعدام محسن شکاری استفاده بیشتری در میان کاربران داشت اما به تدریج عصبانیت جای خود را به ناراحتی و غمگساری داده است.
د: اکانت‌های فعال: هیستوگرام، فاصله‌زمانی و احتمال فعالیت رباتیک
استخراج و معرفی کاربران فعال در هشتگ محسن شکاری، یکی از اهداف اصلی این گزارش داده‌کاوی بوده که مشخص می‌کند این کاربران به کدام طیف سیاسی و فکری مربوط یوده و چه تعداد از این کاربران واقعی و چه تعداد فیک و ربات بوده‌اند:
سعید دلون با ۱۲۶۵ توئیت فعال‌ترین کاربری است که بررسی دقیق‌تر آن و آنالیز حساب توئیتری آن در ادامه ارائه شده است. ماریا با ۶۶۶ توئیت، هنگامه دلشاد با ۴۲۴ توئیت، میشائیل با ۳۹۸ توئیت، کتلت با ۳۸۷ توئیت، من ایرانم با ۳۶۷ توئیت، رویا با ۳۵۸ توئیت، لیلیان با ۳۴۸ توئیت از دیگر کاربران فعال توئیتری هشتگ محسن شکاری بودند که در عرض سه روز، چند صد توئیت منتشر کرده‌اند.
در ادامه سه کاربر نخست فعال‌ترین حساب‌های توئیتری هشتگ محسن شکاری، آنالیز و مورد بررسی دقیق‌تر قرار گرفته و احتمال ربات بودن آن بررسی شده است:
saeed delon با ۱۲۶۵ توئیت با درج هشتگ محسن شکاری فعال‌ترین کاربر این پویش اعتراضی به شمار می‌رود. این کاربر تنها ۱۳۵ فالوئر دارد و ۸۹۴ را دنبال کرده است. نام کاربری این کاربر saeedml۲۰۲۲ است و درباره حساب توئیتری خود نوشته است: «عاشق ایران، دوستدار مردم، گرایش سیاسی ندارم، خواهان ایران آزاد، مخالف رانت و تبعیض».
آنالیز این حساب توئیتری در ۷ ضلعی زیر به خوبی نشان داده شده و نقطه قوت این اکانت تنها فعالیت بالای آن به شمار می‌رود که عمده این فعالیت در تولیدمحتوا، به ریتوئیت و محتوای بازنشری مربوط بوده است.
در شبکه اکانت‌های مرتبط با حساب توئیتری سعید دلون که در گراف زیر نشان داده شده، تمایل این کاربر برای بازنشر حساب توئیتری کاربران مخالف نظام و برانداز از جمله ایران اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی، من و تو، پوریا زراعتی و حسن رونقی مشخص شده است. همچنین کاربر ناشناس و آی‌دی‌های نامشخصی نیز مطالب این صفحه را بازنشر کرده‌اند که هویت سیاسی و فکری مشخصی نمی‌توان برای آنها در نظر گرفت.
گراف هیستوگرام زیر فاصله زمانی انتشار توئیت‌های کاربر سعید دلون را نشان می‌دهد. ۴۶ درصد محتوای این اکانت که معادل ۴۵۰۰ توئیت است در فاصله زمانی ۱۰ ثانیه منتشر شده و حدود ۱۸۰۰ توئیت و معادل ۱۷.۸ محتوا در فاصله زمانی ۲۰ ثانیه انتشار یافته است. این فاصله اندک زمانی بین توئیت‌های انتشار یافته برای هزاران توئیت به روشنی شائبه ربات‌بودن این اکانت را تایید می‌کند چنانکه سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی احتمال ربات بودن کاربر را بالای ۵۰ درصد و به طور دقیق ۶۴.۸ عنوان کرده است.
maria کاربر دوم مورد بررسی، دومین کاربر فعال هشتگ محسن شکاری با ۶۶۶ توئیت در ۳ روز است. این کاربر ۴۵۹ دنبال‌کننده دارد و ۴۶۹ نفر را دنبال می‌کند. شناسه کاربری این اکانت _Maria__۰۰_ است و تا به حال ۱۳هزار توئیت، ریتوئیت و ریپلای از سوی وی منتشر شده است. مزیت اصلی این حساب توئیتری نیز فعالیت زیاد آن بوده است.
عمده فعالیت این کاربر نیز محتوای بازنشری یا ریتوئیت است و متوسط انتشار روزانه این حساب، ۴۴۴ توئیت یا ریتوئیت بوده است.
شبکه فعالیت اکانت‌های این کاربر نشان می‌دهد که کاربران ناشناس و اسامی فیک مطالب این حساب را بازنشر کرده‌اند. سمت چپ این گراف که اکانت‌های بازنشر شده از سوی کاربر ماریا را نشان می‌دهد از حضور چهره‌های براندازی چون فریبرز کرمی‌زند، پوریازراعتی، توماج صالحی و نریمان غریب حکایت دارد که به خوبی گرایش براندازی این کاربر را تایید می‌کند.
هیستوگرام این حساب توئیتری از درصد بیشتری از توئیت‌ها در فاصله زمانی ۱۰ تا ۴۰ ثانیه حکایت دارد چنانکه حدود ۹ هزار توئیتر معادل ۶۴ درصد توئیت‌ها در فاصله زمانی ۱۰ ثانبه، ۳ هزار توئیت معادل ۲۲ درصد محتوا در ۲۰ ثانیه و ۸.۲۵درصد محتوا معادل ۱۰۰۰ توئیت در فاصله زمانی ۴۰ ثانیه اشاره دارد که انتشار این حجم بالای چند هزار تایی توئیت در فاصله زمانی کمتر از یک دقیقه، شائبه ربات بودن این اکانت را تقویت می‌کند.
سامانه پایشگر نیز این شائبه را تایید و احتمال ربات بودن این اکانت را در حدود ۷۹ درصد عنوان کرده است.
فریده با نام Farideh سومین کاربر فعال هشتگ محسن شکاری در بازه سه روزه نخست ترند شدن این هشتگ است که تنها ۳۱ فالوئر دارد و ۳۶۷ نفر را دنبال می‌کند. شناسه کاربری این حساب Hengamehdelshad است که این کاربر نیز عمده فعالیت را به جای جذب مخاطب و گرفتن لایک، به انتشار مطالب گذاشته است به طوری‌که متوسط روزانه تولیدمحتوا در این اکانت ۲۹۳ توئیت است و بخش عمده این تولیدمحتوا به ریتوئیت‌ها و محتوای بازنشری مربوط بوده است.
شبکه فعالیت این اکانت نشان از حمایت و علاقه این کاربر به اکانت‌های براندازانه از جمله ایران اینترنشنال، فریبرز کرمی‌زند، ممدپوری و پوریازراعتی دارد. کارران نه چندان مطرحی و غیرواقعی نیز در سمت راست و بخش قرمز این نمودار به عنوان بازنشرکنندگان مطالب این کاربر مشخص شده‌اند.
هیستوگرام فاصله زمانی انتشار مطالب این کاربر از ۲۵درصد معادل ۲۲۰ توئیت در ۱۰ ثانیه، ۱۸۰۰ معادل ۲۰.۵ درصد در ۲۰ ثانیه، ۱۷۰۰ توئیت معادل ۲۰.۱ در ۴۰ ثانیه، ۱۵.۷ درصد معادل ۱۳۰۰ توئیت در ۸۰ ثانیه حکایت دارد که انتشار این حجم چند هزارتایی مطلب در حدود ۱ دقیقه، شائبه غیرانسانی بودن و ربات‌بودن این حساب کاربری را تقویت می‌کند.
سامانه پایشگر نیز با تخمین ۴۹.۱۲ درصدی، احتمال ربات بودن این اکانت را تا حد زیادی تائید می‌کند.
جمع‌بندی
۱. هشتگ محسن شکاری با ۳ میلیون توئیت، ریتوئیت و ریپلای در بازه زمانی ۳ روزه بعد از اعدام وی، از جمله هشتگ‌های جریان‌ساز توئیتر بود که حجم این محتوا و کمیت آن، بازتاب زیادی در رسانه‌های مختلف داشت. این در حالی‌است که داده‌کاوی‌های ایرنا از بررسی ۱۰ اکانت فعال این هشتگ از مبهم بودن هویت این اکانت‌ها حکایت دارد و واکاوی دقیق سه کاربر نخست این هشتگ با بیشترین فعالیت یعنی ۱۲۲۶، ۶۶۶ و ۴۲۴ توئیت، به روشنی احتمال ربات بودن این اکانت‌ها را تایید می‌کند.
۲. روند انتشار هشتگ محسن شکاری از روز ۱۷ آذرماه شروع و در همین روز به اوج خود رسید اما رفته رفته این میزان کاهش و در روز ۱۸ آذر ماه نصف و در ۱۹ آذرماه به میزان قابل توجهی کاهش یافت که نشان از همراهی قابل توجه کاربران در روز نخست و مغفول ماندن این روند در روزهای آتی دارد. نکته مهم و قابل تامل در این داده‌های توئیتری این بود که بیش از ۹۵ درصد تولیدمحتوای منتشرشده ریتوئیت بوده و تنها ۵ درصد معادل ۲۴۰ هزار توئیت اصلی در این ارتباط منتشر شده است.
۳. هشتگ محسن شکاری در کنار هشتگ مهسا امینی به عنوان نمادی برای جریان اعتراضی و براندازی در توئیتر و اینستاگرام مطرح شده که عمده محتوای مربوط به این جریان با این دو هشتگ منتشر شده است. هشتگ محسن شکاری از هشتگ اعدام نکنید که در سال ۱۳۹۹ و واکنش به اعدام نوید افکاری ترند شده بود(در بازه زمانی ۱۰ روزه انتشار آن از نظر کمی) تعداد بیشتری توئیت داشته است. از سوی دیگر، هشتگ‌هایی به نام بازداشت‌شدگان سیاسی بعد از اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ در کنار نام محسن شکاری مطرح شده که تحلیل مضمون این توئیت‌ها به نگرانی کاربران از ادامه اعدام‌ها و درخواست متوقف کردن آن اشاره دارد.