به گزارش ایرنا، آب، مایه حیات و نخستین حلقه آبادانی در طول تاریخ کره خاکی بوده است و به همین دلیل نخستین تمدن‌ها در کنار رودخانه ها و منابع آب شیرین به وجود آمدند و بر کسی پوشیده نیست که امروزه نیز که در عصر صنعت به سر می‌بریم، همچنان آب در رونق مناطق مختلف نقش تعیین کننده دارد و نبودش می‌تواند بحران آفرین باشد.
همچنانکه بیشتر نقاط کشور ایران با کم آبی دست و پنجه نرم می کنند، استان بوشهر نیز که از آب و هوای نیمه بیابانی و گرم و خاکی شور دارد در زمینه برخورداری از منابع آبی با محدودیت روبرو و از این قاعده مستثنی نیست، اما گاهی اوقات شاهد باران‌های شدید در فصل پاییز و زمستان هستیم که باعث جاری شدن روان آب و سیلاب همراه با تخریب مناطق مسکونی و خسارت به مزارع و محصولات کشاورزی و تاسیسات زیرساختی شهرها و روستاها است.
همه‌ساله در فصول پاییز و زمستان شاهد فعالیت سامانه بارشی در استان بوشهر بویژه نقاط شمالی این استان هستیم که حجم قابل توجهی روان‌آب در منطقه جاری می‌کند اما این آب‌ها در نهایت بدون هرگونه بهره‌برداری و با خسارت زیاد به هدر می‌رود و روانه دریا می‌شود.
در حالی که برخی از کشورها با اقلیم مشابه کشور ایران، آب‌های روان را به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌کنند تا منابع زیرزمینی تقویت شود و برای استفاده مجدد قابلیت داشته باشد اما هنوز این نوع فرآیندها آنچنان در مناطق شمالی استان بوشهر که در جوار خلیج فارس واقع شده شکل نگرفته و بیشتر به ذخیره‌سازی سطحی و مقطعی اقدام شده است.
شهرستان گناوه در منطقه شمالی استان بوشهر از نقاط گرمسیری جنوب ایران که ۱۰۰ درصد منابع آب شرب آن خارج از این استان تامین می‌شود، در سال‌های ترسالی به علت بارندگی های رگباری، سیل آسا و شدید و قرار داشتن در مسیر رودخانه های فصلی و سیلاب های بالادست، با حجم میلیون ها مترمکعب روبرو می‌شود، اما این درحالی است که برای ذخیره سازی و نگهداری میلیون ها مترمکعب آب‌های حاصل از سیلاب در این منطقه آنچنان کار تخصصی انجام نشده و سالیان سال است که حجم عظیمی به سمت دریا به هدر می‌رود.
در حالی که شهرستان گناوه در چندین سال اخیر با خشکسالی های پیاپی دست و پنجه نرم می کند در آبان و آذرماه امسال سه بارش سنگین که حتی بالاتر از نرم میانگین سالانه در این منطقه بود، روی داد اما جز آبگرفتگی منازل، تخریب ابنیه و تاسیسات و هدررفت آن به دریا عایدی برای این منطقه خشک نداشت.
حجم زیادی از روان آب‌هایی که بر اثر بارندگی های اخیر از طریق دره‌های فصلی با حجم انبوهی به سمت این شهرستان هدایت می‌شوند، به دلیل نبود شرایط جذب و جمع آوری از بالادست، نهایت به دریا سرازیر و هدر می رود.
لزوم توسعه زیرساخت‌های ذخیره آب
با توجه به شرایط خشکسالی در استان بوشهر، استفاده بهینه از منابع آب و نزولات آسمانی در شمال این استان از اهمیت بسیاری برخوردار است و سیل یکی از بلایای طبیعی است که می توان از آن به بهترین شکل ممکن بهره برد.
روان آب‌های ناشی از سیل‌های به وقوع پیوسته در این منطقه عمده از۲ دره فصل گپ و رودشور می گذرند که در صورت احداث سد می‌تواند برای این منطقه از همه لحاظ قابل استفاده باشد.
در استان بوشهر پروژه‌های سدسازی متعدد با پیشرفت فیزیکی متفاوت در دست احداث است درحالی که در حوزه استحفاظی شهرستان گناوه بجز احداث چندین بندسنگی ملاتی، اقدامی مهم که بتواند آب های بالادست با حجم زیادی را ذخیره کند، به عمل نیامده است.
صرف‌نظر از حجم قابل‌توجهی از آب حاصل از بارندگی در شهرستان های شمالی استان بوشهر که به‌دلیل استحصال نکردن به دریا می‌ریزد، از همان حجم آب ذخیره‌شده در منطقه نیز به‌دلایل مختلف از جمله "نبود شبکه پایین‌دست سد" بدرستی بهره‌گیری نمی‌شود.
بنا به نظر کارشناسان حوزه آب، براساس دوره آماری استخراج شده سالانه به طور متوسط ۴۴ میلیون مترمکعب آب ناشی از بارندگی های فصلی از طریق تنها دره گپ این شهرستان به دریا ریخته و هدر می رود که با برنامه ریزی های اصولی می توان از هدررفت این میزان حجم بالای آب جلوگیری و از آن استفاده بهینه کرد.
سدسازی از راهکارهای راهبردی مهار روان آب‌ها و سیلاب ها در کشور از جمله در شهرستان گناوه است و کارشناسان در هر حال تاکید دارند که سرمایه‌گذاری در مورد جمع آوری روان آب‌ها با توجه به حجم زیاد آن و شرایط کم آبی در کشور، می تواند نه تنها سودآور بلکه اقتصادی باشد.
مهار و استفاده از آب های سطحی و سیلاب ها یکی از شیوه‌های هوشمندانه در این زمینه به شمار می آید که به طرق مختلف سنتی و مدرن از جمله بندهای کشاورزی، طرح های آبخیزداری و سد سازی نسبت به کنترل روان آب ها و سیلاب ها از آن استفاده می شود.
منابع طبیعی گناوه و مهار روان آب‌ها
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گناوه گفت: مهار روان آب‌های ناشی از بارندگی ها در دشت ها و مناطق بیابانی این منطقه می تواند به حفظ خاک و بهبود وضعیت آن، منابع و ذخایر زیرزمینی کمک شایان کند.
زبیده دهداری اظهار داشت: در این زمینه منابع طبیعی و آبخیزداری با احداث سازه های آبخیزداری خاکی، سنگی، سنگی ملاتی و سایر روش ها سهمی در این زمینه دارد و تاکنون چندین پروژه اجرا کرده است.
وی ادامه داد: این اداره در سنوات گذشته و جاری، ۱۰ پروژه بندهای سنگی ملاتی و خاکی در حوزه آبخیزداری باهدف کنترل فرسایش رسوب سیل، تقویت پوشش گیاهی، تغذیه سفره های آب زیرزمینی و جلوگیری از تخریب زمین های کشاورزی احداث کرده است.
رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری گناوه، حجم آبگیری بندهای سنگی - ملاتی را به طور تقریبی سه میلیون مترمکعب عنوان کرد و تاکید کرد که درنظر داریم در آینده نیز پروژه های آبخیزداری را در مناطقی که زمینه مستعد و دارای طرح مطالعاتی باشد، اجرایی کنیم.
وی بیان کرد: یکی دیگر از اقدامات اداره منابع طبیعی گناوه و آبخیزداری گناوه برای مهار و کنترل روان آب ها، اجرای پروژه‌های هلالی آبگیر به صورت دستی و مکانیکی در ۲ بخش مرکزی و بندرریگ در سطح ۵۰۰ هکتار در مناطقی که کانون بحران فرسایش خاکی و آبی بوده اجرایی شده است.
کاهش روان آب‌های سطحی و جلوگیری از فرسایش خاک که موجب افزایش قابلیت نفوذ و نگهداری آب در خاک و تغذیه سفره های زیرزمینی می‌شود از اثرات این پروژه به گفته رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گناوه است.
رئیس اداره منابع آب شهرستان گناوه به شکل گیری روان آب ناشی از بارندگی اشاره کرد و ادامه داد: هر گاه شدت بارندگی از گنجایش نفوذ آب به درون خاک بیشتر باشد، بخشی از آب آن در سطح حوضه باقی می ماند و پس از پر شدن گودی های سطح زمین که به آن چالاب گفته می‌شود، جریان پیدا کرده و از راه شبکه آبراهه ها و سپس رودخانه اصلی از آن حوضه بیرون می‌رود.
عبدالرسول محمدی بیان کرد: فاکتورهای فراوانی در ایجاد روان آب در حوضه های آبریز نقش دارند که ویژگی های بارش، مانند مدت، شدت و فراوانی رخ‌داد بارندگی، هواشناختی مانند، دما، نم، سرعت باد و دگرسانی‌های فشار هوا، حوضه، مانند شکل، مساحت، شیب، پستی و بلندی، فشردگی شبکه آبراهه ها و دوری و نزدیکی آن به کوهستان و دریا، نگهداشت آب در سطح حوضه مانند کانال و مخزن های ساخته شده یا سازه های آبخیزداری در منطقه بخشی از آن است.
وی اظهار داشت: بارندگی‌های با شدت کم بویژه اگر فاصله آنها زیاد باشد، در خاک رخنه کرده و تولید روان آب نمی‌کنند و بالعکس، بارش‌های شدید و پشت سر هم، روان آب بیشتری ایجاد می‌کنند.
محمدی گفت: بارش‌های بهار و زمستان به دلیل آنکه بطور معمول روی خاک نم دار (مرطوب) می‌بارند، کمتر در خاک رخنه می‌کند و روان آب آنها فراوان است و اگر سطح حوضه، پوشش گیاهی داشته باشد، جلوی روان آب گرفته می‌شود و بنابراین در حوضه های لخت، روان آب فراوان‌تر است.
رئیس اداره منابع آب گناوه افزود: در بیشتر مناطق این شهرستان از آنجا که پوشش اندکی وجود دارد، با بارندگی های مکرر باعث می شود که حجم زیادی به روان آب تبدیل شود و چنانچه مهار نشود، می‌تواند آسیب فراوانی به طبیعت و زیرساخت ها وارد کند.
وی بیان کرد: روان آب‌های با شدت زیاد باعث فرسایش شدید خاک، آسیب به کشت‌ها، سازه‌ها و منطقه‌های مسکونی در مسیر می‌شوند.
رئیس اداره منابع آب گناوه اظهارکرد: ایجاد پوشش گیاهی مناسب، ساختارهای آبخیزداری و سد سازی از آسیب‌ها و خسارت ها و هدررفت روان آب‌ها جلوگیری خواهد کرد و افزون بر این می توان با مهار آنها در ساختار های مخزنی، از آب تولید شده در بخش های کشاورزی، صنعت و بهداشت بهره گیری کرد.
محمدی با بیان اینکه حدود ۱۰۰ درصد منابع آب شرب شهرستان گناوه از خارج استان بوشهر تامین می‌شود و یک آسیب جدی برای منطقه به شمار می‌آید، گفت: با توجه به برخورداری این شهرستان از چندین رودخانه و اهمیت پیشگیری از هدررفت آب‌های ناشی از بارندگی، احداث سد از جمله در حوضه آبخیزداری بسیار ضرورت دارد.
وی بیان کرد: همه ساله در فصل بارندگی حجم زیادی از آب‌های ناشی از بارندگی مناطق بالادستی به این شهرستان سرازیر و به دریا می ریزد که در صورت احداث سد، سالانه از هدررفت میلیون‌ها مترمکعب آب جلوگیری خواهد شد.
احداث سد چهارروستایی
وی اظهارداشت: پیگیری لازم برای احداث سد در منطقه چهارروستایی بندرریگ شده و تاکنون، مرحله مقدماتی بررسی امکان سنجی با تصاویر و نقشه های هوایی به عمل آمده است.
محمدی افزود: در مرحله اولیه برای اجرای این پروژه سه بخش طراحی شده بود که مرحله اول آن شامل انتخاب مکان مناسب بین جاهایی که در مرحله مقدماتی معرفی شده اند، مرحله دوم نقشه برداری زمینی و سوم مطالعات ژئوتکنیک است.
این مقام مسئول گفت: ۲ مرحله اول و دوم این پروژه کامل انجام شده و برای مرحله سوم نیاز به جاده دسترسی به مسافت حدود ۲۰ کیلومتر و مطالعه ژئوتکنیک است.
وی بیان کرد: برای احداث جاده و مطالعات تکمیلی این سد، نزدیک به ۱۰۰ میلیارد ریال بودجه نیاز است و برای مرحله نهایی از طریق بودجه ملی و فاینانس تامین می‌شود.
رئیس اداره منابع آب گناوه افزود: با توجه به داده ها و اطلاعات موجود، روان آب حوضه این سد حدود ۹۰ میلیون مترمکعب در سال برآور شده است که می توان از آن، بطور قابل ملاحظه استفاده و از هدررفت آن به دریا جلوگیری کرد.