گرامی داشت برخی از آیین ها و آداب رسوم در فرهنگ و سنن هر ملتی ریشه تاریخی و فرهنگی دارد و جلوهایی از باورهایی ارزشمند و کهن فرهنگ ملت‌ها را به نمایش می گذارد تا باورهای سنتی و مذهبی آنها پیش رفته است و هویت فرهنگی و تاریخی آن جامعه را به نمایش می‌گذارد قدمت این آیین باستانی که در طولانی‌ترین شب سال برگزار می‌شود به هفت هزار سال پیش می‌رسد. جشن یلدا یکی از اصیل ترین و ارزشمندترین آموزه‌های سنتی در باورهای ایرانیان باستان است که حامل نمایش دقیق و ماندگاری از غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است.
نزدیک به چند هزار سال است که آخرین شب پاییز یعنی شب یلدا که تاریک ترین و درازترین شب سال است توسط ایرانیان جشن گرفته می شود و آیین‌ها و رسومات مختلفی در این شب به یاد ماندنی در کنار هم سپری می‌کنند، شب زیبایی که در شهرهای مختلف ایران آداب و رسومی دارد. آیین‌ها و جشن‌های ایران هر یک ریشه‌ای حکمت آمیز و پر رمز ورازی دارند که ایرانیان در حین اجرای جشن به تمام نیکی‌های زاده شده از آن آیین دست می‌یابند. یکی از این جشن‌ها شب یلدا است که به هزاره های پیش از میلاد باز می‌گردد.
جشن یلدا یکی از اصیل‌ترین و ارزشمندترین آموزه‌های سنتی در باورهای سنتی ایرانیان باستان است که حامل نمایش دقیق و ماندگاری از غنای فرهنگ و آداب و سنن ایرانیان است. از آیین‌های رایج و معروف و مرسوم شب یلدا می‌توان به آتش روشن کردن، قصه گویی ریش سفیدان و بزرگان، خوردن تنقلات و تفآلی بر حافظ اشاره کرد.
شاهنامه خوانی جزء جدایی ناپذیرترین برنامه‌های شب یلدا می باشد که از دیرباز رایج می بوده است شاهنامه ها اگر با شیوه نقالی خوانده شود جذابیتش صد چندان می شود. شب یلدا حاصل نگاه فرهنگ ایرانی به این رخداد طبیعی و از مهمترین جشن‌های ایرانی پس از نوروز می‌باشد و حاصل استمرار و بازتاب هویت فرهنگی کهن ایرانی است. یکی دیگر از نقل‌هایی که راجع به شب یلدا وجود دارد این است که حضرت مسیح نیز در روز انقلاب زمستان متولد شده است و اگر دقت کرده باشید عید کریسمس و عید یلدا، هر دو در امتداد یک دیگر برگزار می‌شوند و مسیحی‌های ایران علاوه بر جشن شب یلدا، جشن کریسمس خود را نیز برگزار می‌کنند. اهمیت و جایگاه این آیین در میان ایرانیان سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در ۱۳۸۷ هجری خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم این مرز و بوم به ثبت برساند.
گرامی داشت این آیین فرصتی مغتنم برای پاسداشت فرهنگ مادری و اتحاد و همزیستی تمامی قومیت ها در سرزمین بزرگ ایران است. آیین یلدا هنوز در هر منطقه ای از ایران بسته به فرهنگ آن منطقه یا استان با قصه های مربوط به خودشان نقل می‌شود به عنوان مثال قصه حسین کرد شبستری در میان آذربایجانی ها و داستان های شاهنامه در بین خراسانی ها رایج می باشد. اهمیت و جایگاه این آیین در میان ایرانیان سبب شد که سازمان میراث فرهنگی در ۱۳۸۷ هجری خورشیدی، مراسم شب یلدا را به عنوان یکی از آیین های باستانی ایران در تقویم این مرز و بوم به ثبت برساند.
شب یلدا، بازتاب گسترده ای در عرصه ادبیات فارسی و هنر ایران زمین داشته و هنرمندان به مناسبت های گوناگون به رسوم و جنبه های گوناگون این آیین ایرانی اشاره کرده اند. به عنوان مثال واژه یلدا توسط سرایندگان و نویسندگان پارسی گویی همچون عنصری، مولوی بلخی، حافظ شیرازی، سعدی شیرازی، عطار نیشابوری، ناصرخسرو قبادیانی، صائب تبریزی و مسعود سعد سلمان، در اشعار نغز و شیوا به کار رفته است. این سرایندگان واژه یلدا را در سروده های خود در معنای مجازی بلند و تاریک به کار برده اند و سعدی شیرین سخن در یکی از سروده هایش هم به این سنت شاعرانه توجه کرده و هم از دو آیین و جشن ایرانی نام برده است. این شاعر بزرگ سروده است: نظر به روی تو هر بامداد، نوروزی است/ شب فراق تو هر گه که هست، یلدایی است...
تمدن‌های مختلفی شب آخر پاییز را به عنوان روز میلاد خورشید جشن می‌گرفتند. آداب بسیاری از این جشن‌ها تشابهات زیادی با مراسم شب چله‌ی ایرانیان دارد و حتی در بعضی موارد نفوذ فرهنگ ایران باستان به عنوان ریشه‌ی پیدایش این آیین‌ها قابل اثبات است. در حدود ۴۰۰۰ سال پیش در مصر باستان جشن «باز زاییده شدن خورشید»، مصادف با شب چله، برگزار می‌شد. مصریان در این هنگام از سال، به مدت ۱۲ روز به نشانه‌ی ۱۲ ماه سال خورشیدی به جشن و پایکوبی می‌پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می‌داشتند. همچنین از ۱۲ برگ نخل برای تزیین مکان تمدن‌های مختلفی شب آخر پاییز را به عنوان روز میلاد خورشید جشن می‌گرفتند. آداب بسیاری از این جشن‌ها تشابهات زیادی با مراسم شب چله‌ی ایرانیان دارد و حتی در بعضی موارد نفوذ فرهنگ ایران باستان به عنوان ریشه‌ی پیدایش این آیین‌ها قابل اثبات است. در حدود ۴۰۰۰ سال پیش در مصر باستان جشن «باز زاییده شدن خورشید»، مصادف با شب چله، برگزار می‌شد.
مصریان در این هنگام از سال، به مدت ۱۲ روز به نشانه‌ی ۱۲ ماه سال خورشیدی به جشن و پایکوبی می‌پرداختند و پیروزی نور بر تاریکی را گرامی می‌داشتند. همچنین از ۱۲ برگ نخل برای تزیین مکان برگزاری جشن استفاده می‌کردند که نشانه‌ی پایان سال و آغاز سال نو بود.گرامیداشت یلدا در کشورهای دیگر هم، جایگاه ویژه ای دارد: آیین یلدا در کشورهای دیگری چون تاجیکستان. پاکستان. افغانستان و حتی در کشورهای چون ژاپن، چین، کره جنوبی، اسکاتلند، روسیه، بولیوی، پرو، اکوادور و آفریقای هم با اسامی و آیین مشابه‌ی گرامی داشته می شود و این خود حکایت از قدمت تاریخی این آیین و آداب و سنن ایرانی در گستره جهان دارد.
شب یلدا در تاجیکستان
یلدای ایرانی با قدمت ۷ هزار ساله اش در کشورهای آسایی میانه مثل تاجیکستان هم برگزار می شود. در این کشور و مخصوصا در تاجیکستان فارسی زبان مردم یلدا را با جمع شدن در دور سفره یلدا برگزار می کنند و از انار، هندوانه، آجیل و تنقلات برای پر کردن سفره استفاده می کنند. دیگر مراسم این شب پختن نان شیرینی‌های خوشمزه است که به شکل موجودات زنده هستند. تعدادی از مردم قدیمی در روستاها در این شب جدار پنجره ها را با پوستین پر می کنند، از سقف چرم آویزان می کنند و به محوطه حیاط گندم می پاشند. آن ها در این شب فال می‌گیرند تا اتفاقات سال آینده را پیشگویی کنند.
شب یلدا در پاکستان پاکستانی‌ها از دیرباز یلدا را با دعا و نیایش می‌گذرانند. مردان در این شب به حمام زمستانی می روند ابعد از حمام جشن شروع می شود، این جشن که با آتش بازی همراه است با یک شام خوشمزه ادامه پیدا می کندشب یلدا در افغانستاندر افغانستان هم جشن یلدا تقربیا مثل ایران است؛ مردم سفره مخصوص یلدا می چینند و آن را پر از میوه و آجیل های خوشمزه می کنند. دو میوه اصلی سفره انار و هندوانه ست که سرخی آن ها نمادی از سرخی خورشید است. مردم حتما این شب را در کنار بزرگان خانواده می گذرانند و دورهمی های شادی دارند.
شب یلدا در شرق آسیا
شب یلدا در شرق آسیا یعنی نان برنجی های خوشمزه! مردم شرق آسیا به شب یلدا اهمیت زیادی می دهند و این شب را با فستیوال های خاص می گذرانند. از آنجایی که در شرق آسیا خانواده خیلی مهم است افراد خانواده حتما در این شب دور هم جمع می شوند. چینی ها برای گذراندن یلدا مراسمی خاص دارند، دور هم جمع می شوند و چای مخصوص و نان برنجی می خورند. در کره جنوبی هم از همین نان برنجی ها خورده می شود اما نان برنجی های آنجا با لوبیای قرمز درست می شود البته کره ای ها یک رسم جالب دیگر هم دارند و آن ریختن آب در اطراف خانه است تا با این کار نیروهای بد و شر را از خود دور کنند.
چینی ها یک افسانه دارند که می گویند در این شب روح یک شکارچی به خانه روستایی ها می رود تا بتواند برای زمستان سرد غذا پیدا کند. شب یلدا در ژاپن ژاپنی‌ها به شب یلدا «توئوجی» می گویند و آن را با سنت های خاصی می گذرانند. اول از همه حمام نارنج می گیرند تا برای این شب تمیز و مرتب باشند آن ها معتقدند با این کار انرژی های منفی از آن ها دور می شود و تا آخر زمستان هم سرما نمی‌خورند. خوردن میوه و سبزی هم بخش دیگری از جشن شب یلدای ژاپنی هاست.
شب یلدا در اسکاتلند
در اسکاتلند برای شب یلدا مراسمی برگزار می شود که شبیه مراسم چهارشنبه سوری ما ایرانی هاست! همین که شب یلدا می شود یک نفر که حتما باید موهای سیاه و بلند داشته باشد برای گرفتن خوراکی های خوشمزه به جلوی در خانه همسایه ها می رود. شب یلدا در بولیوی، پرو و اکوادور مردم این سه کشور برای شب یلدا یک رسم مشترک دارند و آن هم طناب پیچیدن دور خورشید است! آن ها برای اینکه دستشان به خورشید برسد به بالای کوه ها می روند تا در مراسمی نمادین خورشید را بگیرند و آن را به سنگ ها ببینند! و با این کار روزها را بلندتر کنند! یکی از نقاط باستانی و معروف در پرو که برای طناب پیچی خورشید استفاده می شود ارتفاعات ماچوپیچو است.
شب یلدا در آفریقا
در بین مراسم مختلفی که در این لیست برایتان تعریف کردیم شاید مهیج ترین آن ها جشنواره ای باشد که در مناطق غربی آفریقا برگزار می شود. این فستیوال لباس مخصوص و در عین حال عجیبی دارد که شبیه حیوانات و یا عناصری مثل شیطان و فرشته است. مردم در حالی که این لباس های بامزه در تنشان است به خیابان ها می روند و با موسیقی نواختن خودشان را آماده آمدن فصل زمستان می کنند.
شب یلدا در روسیه
شب یلدا در روسیه تعدادی از مردم روسیه یلدا را با نیایش و خوردن نان، پنیر و عسل می گذانند. آن ها در طولانی ترین شب سال خیابان ها را چراغانی می کنند و برای هم کلوچه های خانگی درست می کنند.