در ناآرامی‌های پاییز ۱۴۰۱، به طور قطع یکی از اهداف سناریوی دشمنان کشور، کاهش مشروعیت بین‌المللی جمهوری اسلامی و انزوای ایران در جامعه بین‌الملل بوده که توفیقاتی هم به همراه داشته است. این سناریو با برخی تظاهرات ایرانیان در خارج، بمباران رسانه‌ای، لابی با کشورها برای کاهش سطح روابط و فراخواندن سفیران دنبال شده و علاوه بر موضعگیری‌های مقام‌های برخی کشورها علیه جمهوری اسلامی، تعلیق روند مذاکرات هسته‌ای، پیگیری پرونده حقوق بشری در شورای امنیت و خط و نشان‌های تازه علیه ایران، را به همراه داشته است.
دولت جمهوری اسلامی در مقابل از یک سو بر تداوم مذاکرات تاکید کرده و از سوی دیگر به فراخوانی سفیران برخی کشورها در ایران و اجرایی ساختن بعضی اقدامات و تحریم‌های متقابل پرداخته است. اما آینده این فشارها علیه جمهوری اسلامی چه خواهد شد و جمهوری اسلامی چه راهکارهایی برای مقابله با این هجمه سنگین دارد؟
بر همین اساس اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا بر آن شد تا در گفت‌وگو با کارشناسان مسائل بین‌المللی به واکاوی این موضوع بپردازد تا راهکارهایی نیز ارائه شود. در شماره نخست این گزارش «دیاکو حسینی» کارشناس روابط بین‌الملل گفت که مساله تجزیه ایران موضوعی قدیمی است و مربوط به الان نیست، برخی کشورها منتظر فرصتی هستند تا بتوانند ایران را کوچکتر کنند اما هویت ایرانی بسیار پرکشش‌تر از آن است که منجر به تجزیه‌طلبی شود.
«مهدی خانعلی‌زاده» پژوهشگر بین‌الملل نیز درباره فشارهای بین‌المللی علیه ایران به پژوهشگر ایرنا گفت شرایط کنونی زمینه‌سازی جنگ واقعی و اجرای دوره فشرده یوگسلاوی، لیبی، عراق و افغانستان است و به دلیل آماده‌سازی و همراه کردن افکار عمومی دنیا، در شرایط کنونی طرف غربی درصورت شروع جنگ، هزینه اعتباری کمی می‌پردازد.
«مهدی فاخری» سفیر پیشین ایران در مکزیک نیز در سومین گزارش در مورد پروژه فشار بر ایران گفت در ۴۳ سال گذشته، تحت فشار برخی کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی بودیم اما ویژگی دوره اخیر این است که هیچگاه این میزان از هم‌سویی و هم‌جهتی دولت‌های خارجی را در تصمیم‌ها و مواضع علیه ایران نداشتیم.
درچهارمین گزارش دکتر «صباح زنگنه» پژوهشگر مسائل بین‌الملل و سفیر پیشین جمهوری اسلامی در سازمان همکاری‌های کشورهای اسلامی فشارهای سیاسی و تبلیغاتی این روزها علیه ایران را بیش از هر زمان دیگری دانست و تاکید کرد اگر سیاست داخلی با منطق، مدارا و دید مشارکت عموم مردم شکل گیرد، موجب استحکام وحدت ملی و بی‌اثرشدن فشار خارجی می‌شود.
در گزارش کنونی با «جاوید قربان‌اوغلی» کارشناس مسائل بین‌الملل و مدیرکل پیشین آفریقای وزارت امور خارجه در این زمینه به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
فشار بر ایران بسیار زیاد است
راه حل مشکلات کنونی در اتخاذ سیاست‌های درست درباره حقوق شهروندی و استفاده از ظرفیت‌های آنها در اداره کشور، توسعه متوازن در همه استان‌ها و دادن فرصت برابر تحصیل، شغل، پست‌های مدیریتی و استفاده از امکانات و منابع کشور به هشتاد و چند میلیون ایرانی استایرنا: با توجه به سابقه طولانی فشارهای بین المللی علیه کشورمان، تحلیل شما از فشارهای دوره اخیر چیست و چه تفاوتی با سناریوهای گذشته دارد؟
قربان اوغلی: ایران در شرایط بین‌المللی بسیار دشواری قرار دارد. این حجم از فشار حتی در اوج بحران هسته‌ای در دوره دولت هشتم نیز وجود نداشت. در گذشته بحران هسته‌ای، مهمترین موضوع تقابلی بین ما و غرب بود. البته در آن زمان هم غربی‌ها در مورد مسائل موشکی، نفوذ منطقه‌ای و یا حقوق بشر با ما در چالش بودند. با این حال ترجیح آنان تمرکز بر مساله هسته‌ای بود. نوعی توافق نانوشته با آنها صورت گرفته بود که موضوعات دیگر، بعد از توافق هسته‌ای مورد مذاکره قرار گیرد.
پس از خروج آمریکا از برجام، کشورهای اروپایی ضمن انتقاد از ترامپ سعی کردند راهکارهای مالی برای کار با ایران پیدا کنند. جنگ اوکراین و ایستادگی ایران در کنار روسیه و موضوع پهپادها و بن‌بست در مذاکرات احیای برجام، معادلات را کاملاً بر هم زد و موجب نزدیکی اروپا و آمریکا شد. باید اعتراف کنیم که دیپلماسی ما پا به پای تحولات پیش نیامده است.
طی دو سه ماه اخیر مسائل داخلی ایران نیز شتاب تقابل غرب با ایران را افزایش داده و شاهد اجماع جهانی علیه کشور هستیم که ضروری است هر چه سریعتر در مورد آنها تدبیری اندیشیده شود. به نظر می‌رسد تصور و تصویر مسؤولان و تصمیم‌گیران از تبعات تحولات جهانی علیه کشور باید به‌روز شود. من فکر می‌کنم نباید این تبعات را دست کم گرفت که در این صورت، برای آینده کشور بسیار پرهزینه و خطرناک است.
ایرنا: این فشارها تاکنون چه اندازه موفق بوده و چه تاثیری بر افکار عمومی مردم جهان داشته است؟
اولاً تحریم و فشار بین‌المللی تأثیرات منفی غیرقابل انکاری بر اقتصاد کشور وارد کرده و گواه این مدعا هم اظهارات مسؤولان است که هر نابسامانی کمبود، تورم، رکود و ...را به گردن تحریم‌های وضع شده می‌اندازند. افکار عمومی جهان نیز به خصوص بعد از تحولات داخلی و گسترش دامنه اعتراضات و چگونگی برخورد با آن از سوی حکومت، به شدت علیه ما تحریک شده و تصویر بسیار ناخوشایندی از ایران در ذهنیت آنها شکل گرفته است. آثار و تبعات آن را هم به سهولت می‌توان در برخورد کشورهای مطرح جهان با ایران مشاهده کرد.
تبلیغات، بخشی از سازوکار فشار بر ایران است
ایرنا: هدف نهایی فشارهای اخیر چیست؟ آیا صرفاً تبلیغاتی است یا به اقدامات بین المللی،حقوقی و نظامی علیه کشورمان هم منجر خواهد شد؟
تبلیغات بخشی از سازوکار فشار است. مشاهده می‌کنیم که یک کانال تبلیغاتی چه تاثیری بر افکار عمومی کشورمان گذاشته که ما مجبور شدیم آن را از مصادیق تروریسم قلمداد کنیم. برای کارکنان آن مجازات‌هایی در نظر بگیربم و با چه ادبیاتی با کشوری که آن را حمایت مالی می‌کند، صحبت کنیم.
در پاسخ به سوال اول عرض کردم که ما نباید نسبت به این فشارهایی که رو به تزاید است، تحلیل غلطی داشته باشیم. در عرصه نظام بین‌الملل و بخصوص دانه درشت‌های آن، آشکارا و پنهان اقداماتی در مورد ایران در حال مذاکره و طراحی است. اینکه میزان موفقیت آنها چقدر خواهد بود، موضوع دیگری است. اما بن‌بست مذاکرات احیای برجام و خطر لغو قطعنامه ۲۲۳۱، توهم نیست. یا اینکه چند کشور توانستند با سوء استفاده از اعتراضات قطعنامه‌ای را به تصویب برسانند و کمیته حقیقت‌یاب برای بررسی نقض حقوق بشر در ایران ایجاد کنند، واقعیتی است که نیازمند تصمیمات عاجل برای مقابله با پیامدها و خروج از شرایط بین‌المللی کنونی است.
در عرصه نظام بین‌الملل و بخصوص دانه درشت‌های آن آشکارا و پنهان اقداماتی در مورد ایران در حال مذاکره و طراحی است، واقعیتی که نیازمند تصمیمات عاجل برای مقابله با پیامدها و خروج از شرایط بین‌المللی کنونی است
ایرنا: راهکارهای کنونی دستگاه سیاست خارجی برای مقابله با فشارهای خارجی را چگونه ارزیابی می کنید؟
سازوکار نظام بین‌الملل مبتنی بر قدرت است. امروز مفهوم قدرت با آنچه که در گذشته و حتی قرن ۱۹ و نیمه اول قرن بیستم داشت، به شدت دچار تحول شده است. به نظر می‌رسد دیپلماسی ما هنوز با تصورات دوران جنگ سرد تصمیم‌گیری و اقدام می‌کند. دستگاهی که مسئول یگانه در امور سیاست خارجی باشد، نداریم. تصمیم‌گیرنده نهایی در این عرصه نظام سیاسی و حاکمیت کشور است. براساس قانون اساسی این وظیفه به عهده شورای عالی امنیت ملی است که نمایندگان بخش‌های مختلف حاکمیتی اعم از لشکری و کشوری عضو آن هستند. مجری تصمیمات شورا نیز در بخش روابط خارجی، دستگاه دیپلماسی است.
ایرنا: ایران چه ابزارهایی برای مقابله با سناریوی به انزوا کشاندن کشور توسط بیگانگان دارد؟
در همه جای جهان سیاست خارجی و روابط متوازن با جهان، از اهرم‌های اصلی امنیت، توسعه و رفاه مردم است. در حالی که ما از ظرفیت‌ها و منابع ملی که باید در جهت توسعه کشور و بالا بردن سطح زندگی مردم باشد، برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی استفاده می‌کنیم. سوال می‌کنید با چه ابزارهایی با این وضعیتی که بر ما تحمیل شده «مقابله» کنیم. در حالی‌که سوال درست این است که با چه ابزار و راهکاری باید این جو را به نفع کشور تغییر دهیم. از نظر من، تغییر راهبردی که با جهان داریم، باید در اولویت باشد.
راهکارهای پیشنهادی
ایرنا: چه راهکارهای داخلی و خارجی را برای تقویت مقابله کشورمان با این فشارها پیشنهاد می‌کنید؟
راه‌حل مشکلات کنونی در اتخاذ سیاست‌های درست درباره حقوق شهروندی و استفاده از ظرفیت‌های آنها در اداره کشور، توسعه متوازن در همه استان‌ها و دادن فرصت برابر تحصیل، شغل، پست‌های مدیریتی و استفاده از امکانات و منابع کشور است که متعلق به هشتاد و چند میلیون ایرانی است. در صورت تحقق این موارد، آنها به قوی‌ترین نیروی مقابله با معدودی وابسته تبدیل خواهند شد.
اولین و مهمترین اقدام «درک درست و مبتنی بر واقعیت» از شرایط بین‌المللی است. و اینکه هیچ کشوری در دنیا عهد اخوت دائمی با کشورهای دیگر نبسته و تصمیمات سیاسی و فراز و فرود روابط با دیگر کشورهای تابعی از منافع آن کشور است. بیانیه مشترک اخیر چین با عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس و بندهایی که مستقیماً در تضاد با منافع ایران است، هشداری جدی برای تصمیم‌گیران کشور باید باشد اما در عرصه عملیاتی تصور می‌کنم ایران باید به فوریت در سه موضوع مذاکرات هسته‌ای، جنگ اوکراین و تصحیح نگاه جهان در مواجهه ما با اعتراضات تصمیم اتخاذ کند.
اشتباه محاسبه در مورد تبعات سیاسی و حقوقی قطعنامه سازمان ملل و تشکیل کمیته حقیقت‌یاب و اعلام صریح سخنگوی وزارت خارجه در عدم تعامل با این کمیته، هدیه بزرگی است به اسرائیل و عربستان و دیگر کشورهایی که برای انزوای کامل ایران نقشه کشیده‌اندمن فکر می‌کنم روسیه سرنوشت ایران را به سرنوشت جنگ در اوکراین سنجاق کرده و ما در حال رویارویی با ناتو بزرگترین نیروی نظامی جهان هستیم. علاوه بر این، باید دانست جهان از هر فرصتی استفاده می‌کند علاوه بر ضربه شدید به وجهه کشور در جهان، به سرعت اجماع جهانی علیه ایران ترتیب دهد. اشتباه محاسبه درباره تبعات سیاسی و حقوقی قطعنامه سازمان ملل و تشکیل کمیته حقیقت‌یاب و اعلام صریح سخنگوی وزارت خارجه در عدم تعامل با این کمیته، هدیه بزرگی است به اسرائیل و عربستان و دیگر کشورهایی که برای انزوای کامل ایران نقشه کشیده‌اند.