تحریم‌های اقتصادی که به طور مستقیم صنایع بزرگ کشور را هدف گرفته، از یک دهه گذشته وارد فاز جدیدی شده است و هر روز نیز شدیدتر می شود. در چنین شرایطی نیاز به برنامه ریزی برای برخورد و مواجهه متفاوت با این تحریم‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. از این رو، راهبردی جدید به پشتوانه شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمند داخلی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها در پیش گرفته شده است. این مواجهه هدفمند و متقابل با تحریم‌های عدم فروش تجهیزات راهبردی مورد نیاز صنایع کشور، زیرنظر معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور طی سال‌های اخیر تحت عنوان سیاست تولید بار اول شکل گرفت؛ سیاست جدیدی که برای دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ و با رویکرد ارتباط موثر بین صنعت و شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان داخلی ذیل کارگروه تولید بار اول طراحی شد و به صورت هدفمند تولید بار اول تجهیزات و اقلام استراتژیک و راهبردی صنایع مختلف کشور را در پیش گرفت.
این سیاست مهم در زمینه بومی‌سازی اقلام راهبردی صنایع مختلف در ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان، علاوه بر به حداقل رساندن اثر تحریم‌های غرب بر علیه ایران، موجب شد که کشور با این رویکرد مواجهه فعالانه با تحریم‌ها، در صنایع مختلف از جمله صنعت پالایشگاهی و تجهیزات فرآیندی این صنعت و همچنین صنعت پتروشیمی و کاتالیست‌های موجود در این صنعت به خودکفایی و بومی‌سازی اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز بپردازد و صنعت نفت و گاز کشور به سمت دانش‌بنیان شدن حرکت کند.
علاوه بر این طی ماه‌های اخیر به پشتوانه تولید بار اول و بومی‌سازی این اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز کشور، ایران توانسته است به صادرکننده این اقلام به کشورهای مختلف تبدیل شود. در ماه‌های اخیر وزیر نفت دولت سیزدهم با اشاره به توانمندی متخصصان داخلی در بازسازی پالایشگاه‌های نیمه فعال کشورهای همسو، از صادرات تجهیزات و خدمات فنی مهندسی ایرانی به پالایشگاه‌های فراسرزمینی جدید ایران در ونزوئلا و سوریه خبر داد که موجب بهبود فروش نفت کشور نیز شده است. همچنین صادرات کاتالیست‌های ایرانی به پتروشیمی‌های روسیه نیز دیگر دستاورد مهم تولید بار اول و بومی‌سازی اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز کشور بود که موجب افزایش ارزآوری و همچنین بازارسازی جدید برای محصولات دانش‌بنیان تولیدی برای بار اول در کشورهای مختلف دنیا شد.
رمضانعلی سنگدوینی عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در این باره می گوید: در حال حاضر حدود هفتاد درصد کالاها و تجهیزات صنعت نفت و گاز در داخل کشور تولید می شود و نیازهای دیگر ما در زنجیره ارزش نفت و گاز و بخش تجهیزات و ابزارآلات و خطوط انتقال باید به کمک همین سیاست تولید بار اول رفع شود. دانش بنیان ها به کمک سیاست تولید بار اول توانسته‌اند تحولی عظیم در حوزه صنعت نفت و گاز ایجاد کنند و این روند ادامه خواهد داشت.
عضو کمیسیون انرژی مجلس در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در مورد لزوم حمایت از تولید بار اول در حوزه تولید تجهیزات و اقلام استراتژیک صنایع بزرگ کشور و حرکت به سمت دانش بنیان شدن این صنایع، توضیح داد: یکی از زمینه هایی که کشور می تواند از فکر و ایده بر مبنای دانش و نخبگانی استفاده کند، در بخش دانش بنیان شدن صنایع بزرگ کشور به خصوص در زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز کشور است که تحت تحریم های غرب قرار گرفته است.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و نماینده شهرستان های گرگان و آق قلا اظهار داشت: صنعت نفت و گاز کشور به دلیل اهمیت تامین پایدار انرژی که محرک صنایع است و همچنین تامین نفت و گاز و استخراج آن از میادین مختلف نفت و گاز کشور یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی کشور است که در حوزه تجهیزات و ابزار آلات اکتشاف، استخراج و تولید خط لوله پتروشیمی ها و پالایشگاه بسیار اهمیت بالایی دارد و باید از دانش تولید بار اولی ها و بومی سازی این اقلام راهبردی استفاده کند.
سنگدوینی ادامه داد: ما باید از سیاست و استراتژی مهم تولید بار اول اقلام راهبردی در صنایع مختلف کشور و دانش بنیان شدن آن ها، حمایت کنیم. بر همین مبنا و بر اساس نیازسنجی دقیق صنعت، شرکت های که تاسیس شده و شروع به تولید کرده اند؛ برای تامین نیاز صنعت و در زمانی که به تولید انبوه برسند، باید از طرف صنایع کشور به عنوان مشتری اصلی حمایت شوند که در این بخش صنعت نفت و گاز کشور موفق عمل کرده است و از این شرکت ها حمایت لازم صورت می گیرد. همچنین در زمینه تامین مالی نیز باید بانک ها با پرداخت تسهیلات به این شرکت ها کمک کنند. دانش بنیان ها به کمک سیاست تولید بار اول توانسته اند تحول عظیمی را در کشور و در حوزه صنعت نفت و گاز ایجاد کنند و پس از این نیز ایجاد خواهند کرد.
برنامه تولید بار اول کالاهای فناورانه در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش بنیان به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسیده است. همچنین آیین نامه اجرایی آن در دولت تصویب و ابلاغ شده است.
سورنا ستاری اولین معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در دولت سیزدهم در مرداد ماه امسال در خصوص شکل‌گیری کارگروه تولید بار اول محصولات فناورانه و تصویب این برنامه در قانون جهش تولید دانش بنیان گفته بود که، این کارگروه به منظور مقابله با تحریم‌های حوزه محصولات فناورانه، با عضویت نمایندگان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت صنعت، معدن و تجارت، در شهریور ۱۳۹۸ تشکیل شده است، در صورت تأیید کارگروه فوق الذکر، برای عقد قرارداد با شرکت‌های دانش‌بنیان به منظور تولید بار اول اقلام فناورانه تحریمی و راهبردی، الزامی به برگزاری مناقصه نیست و معامله مورد نظر بدون انجام تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات قابل انجام است. سقف هر قرارداد برای حوزه انرژی ۵هزار میلیارد ریال و برای سایر حوزه‌ها ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال است.
به گفته وی، تعداد طرح های دریافت شده در این کارگروه طی سه سال گذشته از زمان تشکیل این کارگروه، ۱۹۳ طرح است که از بیش از ۷۰ دستگاه دولتی و حاکمیتی، توسط دبیرخانه کارگروه تولید بار اول دریافت شده و برای ۹۹ مورد از آنها مجوز ترک تشریفات قانون و مقررات برگزاری مناقصات از طرف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری صادر شده است. ارزش طرح‌های تایید شده معادل ۸۴ میلیون دلار است که تا کنون ۵۳ مورد از آن (به ارزش ۳۵ میلیون دلار) به عقد قرارداد منجر شده و پیگیری عقد قرارداد موارد باقی‌مانده نیز توسط دبیرخانه تولید بار اول در حال انجام است. همچنین بر اساس برآوردهای انجام شده در صورت موفقیت طرح‌های مذکور، سالانه بیش از ۴۵۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی حاصل از عدم واردات اقلام بومی‌سازی شده، برای کشور حاصل می شود.
شیوه درخواست مجوز از این کارگروه به این ترتیب است که در صورت درخواست انعقاد قرارداد تولید بار اول، لازم است نامه تقاضا از سوی بالاترین مقام دستگاه اجرایی (مدیران عامل یا رؤسای هیات مدیره شرکت‌ها و همچنین رؤسای موسسات و سازمان‌هایی که طرف قرارداد با شرکت دانش بنیان هستند) به دبیرخانه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارسال شود.