چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ بهمن ۱۴۰۱ خورشیدی به دبیری کوروش زارعی در شرایطی برگزار خواهد شد که امسال برای نخستین بار تغییرات بنیادینی در برگزاری این جشنواره طی یک دهه اخیر را شاهد هستیم.
یکی از آن تغییرات به بازگشت این رویداد به شکل آثار تولید محور و پرهیز از بهره بردن از آثاری که طی سال پیش‌از برگزاری جشنواره به صحنه رفته بودند بازمی‌گردد. نکته دوم؛ به‌دلیل نگرشی که اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت مردمی سیزدهم در حوزه عدالت فرهنگی و توسعه تئاتر در سراسر کشور با محوریت تئاتر استان‌ها داشته شاهد بازگشت جشنواره تئاتر منطقه‌ای بعد از ۹ سال وقفه هستیم.
در دومین بخش گفتگو با کوروش زارعی دبیر این رویداد دو محور نگرش جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر در گام چهل‌ویکم به تئاتر استان‌ها و همچنین بخش بین‌الملل این رویداد را به بحث گذاشته‌ایم که حاصل این گفت‌وگو در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
چهار استان میزبان جشنواره منطقه ای فجر
پیشینه کوروش زارعی در تئاتر ایران از بدنه تئاتر استان‌ها بود و همین مهم کافی است تا جایگاه اهمیت تئاتر استان‌ها در چشمان شما به عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر بیش از دبیران دیگر باشد. خوشبختانه امسال مقرر شده در سایه همدلی شما و همراهی آقای نظری (مدیر کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) شاهد برگزاری جشنواره تئاتر مناطق بعد از وقفه‌ای ۹ ساله باشیم. بی‌تردید یکی از برگ‌های برنده جشنواره چهل‌ویکم همین اهمیت توجه به تئاتر استان‌هاست. درباره تحقق این مهم و جایگاه تئاتر استان‌های توضیح می‌فرمایید؟
از همان روز اولی که آقای نظری من را به‌عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب کرد؛ مساله احیای جشنواره منطقه‌ای را با ایشان مطرح کردم. گفتم ۹ سال است که این جشنواره تعطیل است و تمام هنرمندان استانی از ما تقاضا دارند این جشنواره را دوباره احیا کنیم. اما باز همان مساله مالی که سال‌ها قبل گریبان این جشنواره را گرفته بود بحثش پیش کشیده شد و فرمودند به دلیل مسائل مالی امکان‌ناپذیر نیست. هنوز جشنواره فجر آن بودجه‌ای که باید داشته باشد را در اختیار ندارد. امیدواریم با کسب بودجه بتوانیم در مسیر احیا این رویداد گام برداریم.
اصرار بر آن بود که می‌شود با استان‌ها صحبت کرد و به استاندارها اهمیت ماجرا را گفت و مکاتبه کرد. بر این امر اصرار شد و همین تاکید باعث شد حرکت را شروع کنیم. به اولین استانی که رفتیم و با آنها برای بحث جشنواره منطقه‌ای صحبت کردیم استان کرمانشاه بود. استاندار فهیم و هنردوست کرمانشاه لطف کرد و بعد از شنیدن حرف‌هایمان و بازتاب اهمیت ماجرا که آنرا به شکل کامل توضیح دادیم و تشریح کردیم؛ با آغوش باز از جشنواره تئاتر منطقه‌ای در کرمانشاه استقبال کرد.
استان بعدی که مدنظر من بود استان بوشهر بود. استاندار خون‌گرم استان بوشهر و معاون سیاسی و امنیتی وی از این رخداد استقبال کرد و بنا شد تا بوشهر میزبان دومین رویداد منطقه‌ای تئاتر کشور باشد.
در ادامه برگزاری این جلسات در نهایت امسال بعد از گذشت ۹ سال از فقدان جشنواره تئاتر مناطق و هم‌زمان با برگزاری دور جدید این رویداد چهار استان فارس، کرمانشاه؛ بوشهر و مازندران به‌عنوان میزبانان جشنواره منطقه‌ای از اول دی ماه شاهد میزبانی این رویداد خواهند بود
درنهایت آثار حاضر از تمامی استان‌های کشور که به‌عنوان آثار برگزیده استانی به جشنواره تئاتر مناطق راه یافته‌اند از سوی داوران برگزیده برگزیدگان آثار برای حضور در چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انتخاب و معرفی خواهند شد.
تعامل مالی با استاندارها ضامن میزبانی استان‌ها از مراسم افتتاحیه خواهد بود
اتفاق خجسته‌ای که سال گذشته بعد از سال‌ها جنبه شعاری داشتن تحقق یافت به اجرایی شدن عملیاتی شعار «ایران فقط تهران نیست» باز می‌گردد. شاهد این مدعا افتتاحیه جشنواره چهلم تئاتر فجر در استان یزد و شهر یزد است. امسال نیز مشارکت استان‌ها را در قالب ایام برگزاری جشنواره تئاتر فجر در قالب بخش‌های مختلف آن خواهیم داشت؟
چند استان به ما پیشنهاد دادند که افتتاحیه جشنواره چهل‌ویکم را در آن استان‌ها داشته باشیم. درحال هنوز در حال رایزنی برای برگزاری افتتاحیه در تالار وحدت یا یکی از استان‌ها هستیم. همه این‌ها به شرایط بودجه‌ای بازمی‌گردد.
تالار وحدت را به‌عنوان میزبان اصلی و رسمی مراسم افتتاحیه می‌دانم
امسال اگر بخواهیم افتتاحیه را در یکی از استان‌ها برگزار کنیم تاکید دارم گروه‌های خارجی را در روز افتتاحیه در آن استان داشته باشیم. اعزام این گروه‌ها با پرواز به آن استان‌ها و رفت‌وبرگشت شان متحمل هزینه‌هایی خواهند شد. اگر بتوانیم اسپانسری پیدا کنیم می‌توان به آن استان پیشنهاد داد تا میزبان رویداد باشند. به هر حال هر استان بخشی از هزینه‌ها را متقبل خواهد شد و بخشی دیگر از هزینه‌ها مثل ایاب‌وذهاب و مواردی از این دست با اداره‌کل هنرهای نمایشی و دبیرخانه جشنواره است. اگر بتوانیم آن بخش دیگر را تأمین کنیم و شرایط میزبانی آن استان را بسنجیم شاید این اتفاق در یکی از استان‌های کشور بیفتد.
بنا به دلایل متعدد تالار وحدت را میزبان افتتاحیه تئاتر فجر می‌دانم
اجرای خوب مواردی چون سالن خوب، کمک‌هزینه خوب، اسکان و پذیرایی خوب را می‌طلبد و اگر این‌ها را نداشته باشیم، برگزاری و حضور در جشنواره برای هنرمندان خاطره بدی می‌سازدبه شخصه فعلاً تالار وحدت را به‌عنوان میزبان اصلی و رسمی مراسم افتتاحیه می‌دانم؛ چراکه ورود به این ماجرا مساله مالی را می‌طلبد. از نظر من این مقوله قطعی است؛ استان تهران و تالار وحدت به‌عنوان میزبان افتتاحیه خواهد بود.
اما تمام تلاش خود را می‌کنیم تا در طول جشنواره برخی از آثار در استان‌ها دیگر کشور به صحنه برود. شرایط اقتصادی به‌گونه‌ای است که همه در مضیقه هستیم. وقتی بخواهیم در یک استان میزبان بخشی از جشنواره فجر باشیم مسائلی چون اسکان و پذیرایی هنرمندان، بار مالی بزرگی را به ستاد جشنواره تحمیل می‌کند. تمامی موارد باید سنجیده و برنامه‌ریزی شود تا نخواهیم به هر بهانه‌ای، با هر شرایطی و به هر گونه‌ای جشنواره فجر را در استانی میزبانی کنیم.
در برگزاری جشنواره تئاتر فجر باید شأن جشنواره و هنرمند حفظ شود. نمی‌توانیم هنرمند را در هرجایی بخوابانیم و یا غذایی با کیفیت پایین به او بدهیم. جشنواره یعنی اجرا؛ اجرای خوب مواردی چون سالن خوب؛ کمک‌هزینه خوب؛ اسکان و پذیرایی خوب را می‌طلبد و اگر این‌ها را نداشته باشیم؛ برگزاری و حضور در جشنواره برای هنرمندان خاطره بدی می‌سازد.
جشنواره را باید طوری برگزار کنیم که هنرمندان شرکت‌کننده در آن چه داخلی و چه خارجی سال‌ها خاطره خوب آن جشنواره در ذهنشان باقی بماند
خود من سال‌ها شرکت‌کننده بودم و بعضی اوقات در هر شرایطی به یک استان و یا شهرستانی می‌رفتیم و خاطره بدی در ذهنمان به حای می‌ماند. چون خودم این تجربیات را داشتم تلاش می‌کنم کیفیت برگزاری کیفیت مطلوبی باشد.
تلاش برای شکستن شیوه غلط میزبانی از هنرمندان استانی در طول جشنواره
یکی از آسیب‌های همیشه همراه جشنواره تئاتر فجر به حضور گروه‌های استانی در این رویداد باز می‌گردد. هنرمندانی که باز هم به دلایل مالی هیچگاه در طول جشنواره با این رخداد همراه نبوده و نیستند. تنها یک روز پیش از اجرا به تهران می‌آیند و یک روز بعد از اجرا هم باید جشنواره را ترک کنند. در صورتی که ذات جشنواره برقراری ارتباط میان هنرمندان ومواجهه هنرمندان با آثار یکدیگر و گروه‌های خارجی است. آیا جشنواره چهل‌ویکم می‌تواند در طول برگزاری میزبان تمامی هنرمندان باشد؟
خیلی دلم می‌خواهد این اتفاق رخ دهد. از روز اولی که منصوب شدم در کنفرانس خبری رونمایی از پوستر و فراخوان جشنواره این حرف را زدم.
هنوز هم تلاش می‌کنیم اسپانسری پیدا کنیم تا کمکمان کند که بتوانیم همه مهمان‌های داخلی و خارجی را در طول ۱۰ روز جشنواره همراه این رخداد داشته باشیم. اگر تلاش‌مان به ثمر بنشیند که سربلند خواهیم بود اگر نشود چون قول صددرصد نمی‌دهم حداقل شرمنده نخواهیم
قول داده و می‌دهم که برای این مهم تمام تلاش خود را به کار می‌بندم و تا این لحظه نیز با خیلی‌ها وارد گفت‌وگو شدیم تا کمک حال ما باشند. بتوانیم امسال این شیوه و شرایط ساختاری را بشکنیم و بتوانیم از هنرمندان استانی در طول ۱۰ روز میزبانی کنیم.
تئاتر چیزی جز ارزش‌های انسانی نیست
باید تأکید کنم امسال در جشنواره تئاتر فجر مهمان ویژه نداریمجشنواره تئاتر فجر با بخش بین‌الملل شناخته می‌شود. در دو دوره قبلی و رویکردی که در دولت دوازدهم بود تمرکز بر حوزه کشورهای منطقه، کشورهای مسلمان حاشیه خلیج فارس استوار بود. به عنوان مثال یکی از تغییراتی که دبیر با خودش به‌همراه آورد آن بود که ما کشوری را به‌عنوان میهمان ویژه در جشنواره میزبانی کردیم. امسال هم کشوری به نام «مهمان ویژه» داریم؟ نگاهمان جهانی است؟ منطقه‌ای و از کشورهای مسلمان است یا...؟
نخست باید تأکید کنم ما امسال مهمان ویژه نداریم. دوستان بزرگواری که پیش از این سکاندار اداره این جشنواره بودند هم دوست داشتند فرامنطقه‌ای کار کنند؛ اما آنها هم دستشان در اوضاع مالی خالی بود و شرایط مالی خوبی نداشتند.
اگر بخواهیم گروه خوب و شناخته‌شده در جشنواره حاضر باشد، باید هزینه ایاب‌وذهاب، ویزا، اسکان و پذیرایی را آنها را در کنار دستمزد اجرای‌شان پرداخت کنیم. وقتی کسی مثل رومئو کاستلوچی بخواهد در جشنواره تئاتر فجر اجرا کند، می‌گوید من برای دو اجرایم این‌قدر می‌گیرم! دوستان دستشان خالی بود. والا آنها دوست داشتند بخش بین‌الملل قوی داشته باشند. ما هم اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از این جشنواره حمایت نکند و بودجه‌ای که مدنظر داریم را به شکل کامل تخصیص ندهد ما هم دچار همان سرنوشت خواهیم شد.
با زبان تئاتر می‌توانیم در منطقه ایجاد همدلی کنیم؛ اما نگاهمان فرامنطقه‌ای استاما ما نگاهمان جهانی است. از شرق آسیا؛ غرب آسیا؛ شمال افریقا و اروپا کارهای خوبی برای دبیرخانه ارسال شده است. نگاهمان فقط بر این امر استوار نیست که تنها از کشورهای منطقه استفاده کنیم.
کشورهای منطقه برای ما مهم هستند چرا که می‌خواهیم با زبان تئاتر که زبان دوستی، مهر، آشتی و تبادل اندیشه و تفکر است بتوانیم با کشورهای دوروبر گفتگو کنیم. با آنها همراه شویم و آنها را با خود همراه کنیم. به‌خاطر مسائل انسانی، به‌خاطر اهمیت انسان و اهمیتی که تئاتر به انسان می‌دهد. تئاتر چیزی جز ارزش‌های انسانی نیست. با زبان تئاتر می‌توانیم در منطقه ایجاد همدلی کنیم؛ اما نگاهمان فرامنطقه‌ای است و آثار زیادی هم برای ما آمده و ان‌شاءالله بتوانیم هنرمندانی را از کشورهای مختلف جهان با تنوع جغرافیایی داشته باشیم.
اگر در سال‌های اخیر تنها شاهد حضور کشورهای منطقه‌ای در جشنواره بودیم به دلیل تهی بودن انبان جشنواره از نظر مسائل مالی است. جشنواره پول نداشته که بتواند کارهای قدرتمندی را میزبانی کند.
هیچ دبیری دوست ندارد که آثار بخش بین‌المللش؛ آثاری ضعیف‌تر از تئاترهای تولیدی در کشورمان باشد
اگر این مشکل برای ما هم حل نشود شاید ما هم دچار این معضل شویم. امیدواریم که در کنار حمایت مسئولان؛ خداوند به ما کمک کند که بتوانیم اسپانسر جذب کنیم و دچار مشکل نشویم.