به گزارش ایرنا در آخرین روز آذرماه و نخستین شب زمستان، که طولانی‌ترین شب سال است، ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور ایزدی افزایش می یابد، با آیین های خاصی به استقبال آن می‌رفتند که کف زنی گناباد نیز از جمله همان مراسم است و در همان قالب معنا می یابد.
مردم گناباد در شب چله با حضور در شب نشینی و در جمع بزرگان و پدربزرگها و مادربزرگها و با مهر ورزیدن و خوردن آجیل و تنقلات، خواندن شاهنامه و دیوان حافظ، کانون خانواده را در آستانه زمستان سرد با مهربانی خود صفا بخشیده و گرم می کنند.
سنت ریشه‌دار کف‌زنی
روستای تاریخی "زیبَد" از توابع شهرستان گناباد از جمله مناطقی است که هنوز هم رسم زیبای زیبای کف زنی، در بسیاری از دورهمی‌ها و به اصطلاح "چراغونی‌های" زمستانی آنان، به‌خصوص در شب چله اجرا می‌شود.
کف، از ریشه گیاه "چوبک" یا در اصطلاح محلی بیخ به دست می آید و برای درست کردن آن در وهله نخست ریشه های گیاه چوبک را به قطعه های کوچک تقسیم کرده و بعد از زدودن لایه های سفت و رسیدن به بخش کرِم رنگ آن برای سه بار متوالی در آب می جوشانند تا تندی آن برطرف شود، سپس برای مدت یک ساعت به هم می زنند تا کف مایع غلیظی از آن به دست آید.
برای شیرین کردن کف در قدیم از شیره انگور استفاده می شد که اکنون گاه از شکر نیز به این منظور بهره گرفته می شود و با توجه به فرآیند طولانی درست کردن کف، معمولا از بعدازظهر آخرین روز پاییز جمعی از مردان فامیل در منزل یکی از بزرگان دور هم جمع شده و آن را تهیه و اعضای خانواده و بستگان در کنار تنقلات و میوه شب یلدا آن را صرف می کنند.
یک پژوهشگر در تاریخ محلی و فرهنگ عامه گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: گنابادی‌ها از عصر آخرین روز پاییز اقدام به تهیه کف می‌کنند و بیش از یک ساعت آن را به هم می‌زنند تا کف غلیظی به دست آید و برای شیرین کردن کف در قدیم از شیره انگور استفاده می‌شد که اکنون بیشتر از شکر به این منظور بهره گرفته می‌شود.
ابوالحسن دلشاد نوغابی گفت: هنگام کف زنی، تمام اعضای خانواده به شادی و سرور و شوخی با یکدیگر می‌پردازند و شبی ماندگار را برای خود رقم می‌زنند و کف آماده شده پس از درآمیختن با شیره انگور و یا شکر، با مغز گردو و پسته تزیین شده و برای خوردن و پذیرایی از مهمانان استفاده می‌شود.
وی اظهار داشت: مردم گناباد در گذشته برای شب یلدا از تولیدات خود شامل هندوانه دیمه، انار، انگور، کشمش، تخمه کدو و برگه زردآلو استفاده می‌کردند و هر خانواده با محصول تولیدی خود از مهمانان این شب پذیرایی می‌کرد.
وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از سنتهای مردم گناباد در شب یلدا دیدار خانواده تازه دامادها از خانواده تازه عروس بود و خانواده عروس هم با هدایایی و از جمله محصولات تولیدی خود از خانواده داماد پذیرایی می کردند.
این پژوهشگر فرهنگ عامه گناباد بیان کرد: اکنون نیز مردم گناباد با حضور در منزل بزرگ خاندان، پهن کردن سفره، خواندن شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ و گرفتن فال حافظ، دور هم جمع می‌شوند و کانون خانواده را گرم نموده و به آن صفا می‌بخشند.
وی اضافه کرد: مهمترین رسم مردم گناباد در شب یلدا از دیرباز، صله ارحام بوده است که همچنان رواج دارد و تمامی اعضای خانواده که حتی شاید در طول سال همدیگر را از نزدیک ندیده باشند، در این شب به خانه بزرگ خانواده رفته و شب را با وی سپری می نمایند و خوشبختانه این رسم نیکو در خانواده های کنونی گناباد نیز وجود دارد.
اوسونه‌گویی، دیگر سنت کهن گناباد در شب یلدا
قصه گویی و یا در لهجه محلی گنابادی "اوسونه" یکی دیگر از برنامه‌های شب یلدا در گناباد است که خانواده پس از جمع شدن در خانه بزرگ خاندان و در کنار کرسی به اوسونه‌هایی که پدربزرگ یا مادربزرگ تعریف می‌کند، گوش فرا می دهند و بیشتر این قصه ها حاوی حکمت ها و پندهایی است که در طول سالیان سال برای بزرگترها تجربه شده است.
از دیگر مجلس‌گرم‌کن‌های شب یلدای گناباد، تنقلات محلی است که شامل انجیر زرد، کشته زردآلو، کشمش و آلوبخارای خشک شده است که با هم مخلوط شده و بر روی سینه‌ای روی کرسی قرار می‌گیرد و اعضای خانواده با نشستن گرد کرسی به استفاده از آن می‌پردازند.
رسم شب چلگی برای نوعروسان
بردن "شب چلگی" برای نوعروسان یکی دیگر از آداب و رسوم مردم گناباد است؛ که طبق این رسم خانواده داماد با خرید میوه و آجیل زمستانی اقوام را خبردار کرده و در شب خاصی به منزل عروس می‌روند و در آنجا شب یلدا را می‌گذرانند و البته در این مراسم نیز بزرگان از خاطران دوران زندگی مشترک برای عروس و داماد تعریف کرده و به صورت غیرمستقیم شیوه ها و فوت و فن های همسرداری را به آنها آموزش می‌کنند.
۲۵۰ اثر تاریخی در شهرستان گناباد شناسایی شده که از میان ۱۴۸ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و از جمله آنها ۱۲ آیین سنتی انی شهرستان در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.
مرکز شهرستان گناباد در ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.