به گزارش ایرنا، وجود بیش از ۸۰ چهره شاخص از عارفان و دانشمندان، نویسندگان، محدثان، شاعران، حکما، کاتبان و منجمان که هر یک در زمانه خود در رشته های نجوم، خطاطی، شعر و عرفان، ادبیات، تاریخ و علوم انسانی تاثیرگذار بوده و آثاری ماندگار از خود برجای گذارده اند، به تاریخ و فرهنگ شهرستان گناباد رنگی از غرور و مباهات زده است.
گناباد مهد دانشمندان علم نجوم کشور در طول تاریخ
از جمله این دانشمندان در طول تاریخ گناباد می توان به خواجه اختیار منشی گنابادی، ابومنصور ریابی، ملامظفر گنابادی، محمدتقی منجم، میرزاشفیع منجم باشی، میرزاقاسم گنابادی، محمد پروین گنابادی، میرزابیک مورخ، شمس الدین محمد کاخکی، مظفر بن محمد قاسم مظفر گنابادی، شیخ علی روشناوندی، ملاشیخ ذبیح الله بیلُندی، ملاعبدالصمد بیلُندی، ملاعبدالعلی بیلُندی و ملامحمد شهری اشاره کرد.
گناباد در دوره صفویه یکی از مراکز مهم آموزشی در زمینه علم نجوم در کشور به شمار می رفت و در این منطقه یک مدرسه عالیه هیئت و نجوم فعالیت داشت که حتی استادان علوم فلکی، از تمام اطراف و اکناف ایران، فرزندان خود را برای آموزش به آنجا می فرستادند.
در سده های گذشته به خصوص دوره صفویه گنابادیها در علم نجوم گوی سبقت را از سایر بخشهای ایران ربوده بودند به طوری که "شاردن"، گردشگر فرانسوی، در سفرنامه معروف خود نوشته است: همه منجمان ایران، دست کم بزرگان آنان از ایالت خراسان، از بلده کوچک گناباد و از یک خانواده مشهور که منجمان بزرگی از آن برخاسته اند، بودند و دانشمندان معروف فلکی ایران طی ۷۰۰ سال اخیر همگی از سرزمین خراسان بوده اند و شاهنشاه ایران جز اخترشمارانی که در گناباد زاده شده و پرورش یافته باشند، شخص دیگری را به خدمت نمی پذیرد.
از معروف ترین دانشمندان و منجمان گنابادی در دوران صفویه می توان به ملامحمد قاسم معروف به ملامظفر گنابادی اشاره کرد، که علاوه بر مهارت در علم نجوم و ریاضیات، طبع شاعری هم داشت. ملامظفر از مشاهیر و دانشمندان علم نجوم و ریاضی و از منجمان بزرگ دربار شاه عباس صفوی هم بوده است.
ملامظفر منجم و فرزندان او محمدتقی و میرزاشفیع و فرزندان آنان محمدرضا و محمدعلی منجم باشی و ملامظفر ثانی، همگی از منجمان برجسته سده‌های گذشته و به خصوص دوران صفویه در شهرستان گناباد بوده‌اند.
فعالیت مدرسه "نجومیه" در گناباد، از آثار مهم تاریخی و بیانگر هویت علمی و فرهنگی و به خصوص علم نجوم در این خطه در سده های گذشته است که همچون نگینی در بین آثار تاریخی شهرستان گناباد در منطقه قصبه شهر می درخشد.
بنای این مدرسه در کوی شرقی گناباد در مجاورت مسجد جامع این شهر واقع است، این مدرسه از یادگارهای معماری اسلامی در دوره صفویه و نشان دهنده ارج و مقام علم و دانش در این شهر است که به دلیل تدریس علوم نجوم و افلاک در آن، به مدرسه نجومیه مشهور شده است.
یک کارشناس میراث فرهنگی گناباد به خبرنگار ایرنا گفت: دانشمندان به ویژه منجمان گنابادی، از جمله مفاخر این علم در کشور طی سده های گذشته محسوب می شوند که از جمله آنان ملامظفر گنابادی است که دارای تالیفات متعدد در زمینه های علم نجوم مانند اختیارات النجوم، تنبیهات المنجمین، منتخب التنبیهات و الحاتمیه است و اسطرلاب معروف ملامظفر در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود.
علیرضا شناسایی خاطرنشان کرد: مدرسه نجومیه گناباد در ابتدای دهه ۱۳۸۰ با هزینه ۵۰ میلیون ریال مرمت شد و در ابتدا به مدت سه سال نمایندگی اداره میراث فرهنگی گناباد در آن فعال بود و بعد با هزینه‌کرد ۳۰۰ میلیون ریال به موزه مردم شناسی تبدیل شد و هم اکنون این موزه با بخشهای مختلف شامل مشاغل سنتی، گلیم بافی، کوره آجرپزی سنتی، روغن گیری و قنات بیانگر هویت و آداب و رسوم منطقه است.
ملامظهر گنابادی از منجمان شاخص عصر صفویه
یک باستان شناس و پژوهشگر میراث فرهنگی خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: گناباد از قدیم به عنوان یکی از مناطق بسیار کهن و ریشه دار در علم نجوم به شمار می رفت و مهمترین دانشمندان علم نجوم کشور از این خطه برخاسته اند.
رجبعلی لباف خانیکی گفت: ملامظفر گنابادی از علما و منجمان شاخص در دوره صفویه بود و شاه عباس صفوی در زمینه مسائل مهم با وی مشورت می کرد و بسیاری از پیش بینی های ملامظفر همانگونه که پیش بینی کرده بود، اتفاق می افتاد که از جمله آنها می توان به چگونگی مرگ شیخ بهاءالدین عاملی، نقشه قتل شاه عباس توسط پسرش صفی میرزا، مشاوره و پیروزی شاه عباس در جنگ با خلیل پاشا سردار عثمانی و محدوده زمانی مرگ نورالدین محمد جهانگیر پادشاه هند از چند سال قبل از وقوع آنها اشاره کرد.
وی اضافه کرد: کوی شرقی گناباد و منطقه قصبه شهر به عنوان هسته نخست شهری گناباد در سده های قدیم از یک میدان مرکزی تشکیل شده بود که بناهای عام المنفعه مانند مسجد، مدرسه، حوض انبار و بازار در اطراف آن قرار داشت و از بین آنها تنها سه اثر شامل مسجد جامع، آب انبار و مدرسه نجومیه باقی مانده است و بقیه به مرور زمان تخریب شده اند.
وی اظهار داشت: مدرسه نجومیه یکی از بناهای مربوط به دوران صفویه است که در زمان قاجار و سال ۱۳۳۸ هجری قمری برابر با ۱۲۹۸ هجری شمسی در زمان احمدشاه قاجار توسط حاج محمد سید و همچنین سیدمحمد تقی بازسازی شد.
لباف خانیکی افزود: این مکان به دلیل تدریس علم نجوم و اهمیتی که از این نظر طی سده های گذشته داشت به مدرسه نجومیه معروف شده است، مدرسه نجومیه گناباد در دوران صفویه و قاجاریه و به خصوص در بین پادشاهان صفویه از ارزش خاصی برخوردار بوده است، به طوری که برخی از پادشاهان و خوانین و سران صفوی و حتی دانشمندان، فرزندان خود را برای تعلیم علم و از جمله نجوم از سایر نقاط کشور رهسپار گناباد می کردند.
این باستان شناس گفت: در مطالعات و کاوشهای باستان شناسی در مدرسه نجومیه گناباد و در زیر ایوان فعلی آن بنای بسیار با عظمتی پیدا شده است و یافته های تاریخی نشان می دهد که در محل بنای فعلی مدرسه نجومیه که در دوران صفویه احداث شده، در سده های قبل از آن یا در هزار سال گذشته، کوره های آهنگری صنعتی و لعاب پزی مربوط به سفال قرار داشته است.
مرکز شهرستان گناباد در فاصله ۲۸۷ کیلومتری جنوب مشهد واقع است.