به گزارش ایرنا، یلدا مرز مشترک پاییز و زمستان است؛ آنجا که ورود به فصل سرما رقم می خورد، جامعه ایرانی به عنوان جامعه کشاورزی - دامداری در عهد کهن، از این سرما متضرر می شد اما در بزم خویشان و دوستان، همدلی و پیوستگی را جشن می گرفت؛ توگویی تجدید عهدی برای مقابله با زمستانی که در راه بود.
شب یلدا یکی از سنت های دیرینه ما ایرانیان است و با وجود این که سالیان بسیاری از به وجود آمدن این سنت گذشته است، ایرانیان هنوز این سنت را پا بر جا نگه داشته و جشن می گیرند؛ البته این سنت دیرینه به گواه پژوهش ها رنگ باخته و از اصل اصیل خود دور مانده و تحولات تکنولوژیک آن را نیز همچون سایر مناسبات اجتماعی دستخوش تحول کرده است.
اگرچه صورت ظاهری یلدا به عنوان مناسبت ملی همه ساله تکرار می شود اما با گذر زمان و پیشرفت تکنولوژیک و دگرگونی تحولات اجتماعی، محتوای آن ناهمگون شده و رنگ و بوی زمانه به خود گرفته است؛ حال آنکه یکی از ویژگیهای برجسته سنن، حفظ اصالت و دست نخورده ماندن آن است.
اگرچه مولفه های ثابت به یلدا هویت مشخص می بخشد اما در دهه اخیر با رشد فناوری شبکه های اجتماعی، زیست فرهنگی ایرانیان نیز متحول شده و مواجهه نسل های متعدد با یلدا مواجهه ای متغیر است.
غلبه اقتصاد بر فرهنگ در مراسم شب یلدا
پژوهشگر مسایل فرهنگی با بیان اینکه یلدا فرصتی برای صله رحم و تکریم بزرگترها است، گفت: مردم در یلدا برای احساس همگرایی و در کنار هم بودن، سردی زمستان را با گرمی لبخندها و دید و بازدیدها سپری می کنند. امروزه در کنار مشغله های فراوان زندگی، توجه به آیین هایی همچون شب یلدا و صله رحم می تواند باعث افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه و تحکیم نهاد خانواده شود.
مسعود مرامی، با تاکید بر اینکه شب یلدا به مروز زمان دچار دگردیسی شده است، خاطرنشان کرد: تمام هدف برگزاری مراسمی مانند یلدا در ایران قدیم با هدف ایجاد صمیمیت بیشتر با دورهم نشینی و با محوریت بزرگ خاندان و یا ریش سفید خانواده برگزار می شد اما امروزه به دلیل چشم و هم چشمی ها و تغییر الگوی مصرف این پدیده معنی واقعی خود را از دست داده است.
مرامی، «یلدا» را برگرفته از یک واژه سریانی به معنای زایش دانست و گفت: یلدا به معنی تولد خورشید در روز اول دی است که در این روز، نفس به زمین بر می گردد و گرما و خورشید رو به بلندی می رود و «چله» به معنی زه کمان و در واقع به معنی آخرین حالت کشیدگی و انتظار دلالت دارد و جریانی است که در پس این سرما، گرما و تولد خورشید خواهد آمد.
وی ادامه داد: « شب یلدا » که به عنوان یکی از شب‌های مقدس در ایران باستان مطرح بوده به صورت رسمی در تقویم روز شمار باستان از سال ۵۰۲ پیش از میلاد در زمان پادشاهی داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافته و هر ساله توسط ایرانیان در سراسر کشور به عنوان یک جشن مبارک برگزار می شد و در این شب خانواده ها به دیدار بزرگترها و به طور معمول به دیدار پدر بزرگ یا مادر بزرگ می رفتند و طبق آداب و رسوم هر منطقه ای قصه گویی، شاهنامه خوانی و فال حافظ از ریبایی های برجسته و دلنشین این شب بود.
پژوهشگر مسایل فرهنگی خاطرنشان کرد: اما در سالیان اخیر به مرور بسیاری از آیین های سنتی یا به فراموشی سپرده شده است یا به دلیل مسائل بی شمار موجود در جامعه ایران از جمله تکنولوژی و فضای مجازی، تجملات زاید و چشم و همچشمی رنگ باخته و از هویت اصیل و فرهنگی خود دور مانده و فقط شکل ظاهری آن حفظ شده است.
مرامی با بیان اینکه دور همنشینی، صله رحم، دیدار با بزرگان خانواده و گرامیداشت آنها و در نهایت نشستن پای صحبت شیرین و تجربه چندساله این عزیزان هویت اصلی یلدا و لب و لباب فلسفه این شب می باشد، افزود: شبی که می توانست دمی از غصه های خانواده ها را به دلایل متعدد امروزی بکاهد، به دلیل افزایش تجملات و تحمیل بار اضافی اقتصادی به خانواده ها، از یار شاطر به بار خاطر بدل شده است.
وی خاطرنشان کرد: یلدا فرصتی است که به تعبیر مولانا، "هر کسی کو دور ماند از اصل خویش باز جوید روزگار وصل خویش" ما نیز روزگار وصل خویش را بازجوییم. یلدا نماد همگرایی معنوی است که محور آن بزرگترها هستند و شبیه عید نوروز فرصتی است برای اینکه جزیره‌های تنهایی را به مجمع الجزایر و بلکه به یک پیکره واحد تبدیل کنیم.
تشریفات و تجملات زاید هویت اصیل یلدا را به حاشیه برده است
جامعه شناس و استاد دانشگاه های تبریز با اشاره به هویت فرهنگی یلدا و قدمت دیرینه آن در تقویم ایرانیان، اظهار کرد: یلدا از جمله آداب فرهنگی و ریشه دار ما ایرانیان است که در ذات خود عناصر ادبی و فرهنگی و انسانی ویژه ای نهفته است که متاسفانه به مرور زمان دستخوش تغییر و تحول شده است.
روح الله ساعی با اشاره به تشریفات و تجملات زاید در برگزاری شب یلدا و چشم و همچشمی های افراطی توسط خانواده ها گفت: تشریفاتی که از سوی برخی خانواده ها امروزه انجام می شود حالت تخریبی دارد و به روح اصیل یلدا و هر مناسبت میمون تاریخی و ملی ضربه می زند .
وی عدم آموزش همگانی و نبود آگاهی فراگیر و کم کاری رسانه ها به ویژه صدا و سیما را در این زمینه موثر دانست و افزود: آموزش و پرورش برای زنده نگه داشتن این مراسم و انتقال سنن چه کارهایی انجام داده است؟ آگاهی بیشتر منجر به آگاهی فراگیر می شود و تا ما به فهم مشترک از آداب و سنن نرسیم، آداب و سنن اصیل مان روز به روز به سمت فروپاشی و افول می رود.
ساعی با بیان اینکه در مورد آداب و رسوم اگر به فهم مشترک برسیم نیازی به تشریفات نیست، خاطرنشان کرد: با وجود آنکه تکنولوژی بسیاری از سنت های ما را دستخوش تحول کرده است اما نقش دولت ها در حفظ آنها موثر بوده و رسانه ها نیز با تولید محتوا می توانند حاکمیت را یاری کند.
وی با اشاره به مشکلات معیشتی گسترده در کشور گفت: طبقه متوسط جامعه در حال تبخیر شدن بوده و دو قطبی خطرناکی در کشور در حال شکل گرفتن است به نحوی که خوشی ها و تفریحات برای قشر مرفه جامعه رنگ و بویی دیگر دارد اما برای اکثر افراد جامعه که زیر خط فقر زندگی می کنند برپایی مناسبت ها کمرنگ تر شده است.
این جامعه شناس خاطرنشان کرد: تمام هدف برگزاری مراسمی مانند یلدا در ایران قدیم با هدف ایجاد صمیمیت بیشتر برگزار می شد اما امروزه به دلیل چشم و هم چشمی ها و تغییر الگوی مصرف این پدیده معنی واقعی خود را از دست داده است.
جغرافیای فرهنگی یلدا علاوه بر کشورمان در کشورهای حوزه قفقاز، تاجیکستان، افغانستان، پاکستان و کردستان عراق گسترده است و اشتراک فرهنگی ایجاد می‌کند.