بنای قدیمی کتابخانه ملی ایران در خیابان سی‌تیر، قطب میراث‌فرهنگی تهران از زمانی (سال ۱۳۸۳) که کتابخانه در پی ادغام با سازمان اسناد ملی به نام سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نام گرفت و به ساختمان جدید در منطقه فرهنگی گردشگری عباس‌آباد اسباب‌کشی کرد، شاهد درخواست وزارت‌خانه‌ها و نهادهای مختلف برای استفاده‌های دیگر از این بنا بوده است. واقع شدن در منطقه تاریخی ۱۱ شهر تهران، نزدیکی به بناهای تاریخی مختلف و همجواری با موزه‌های دیگر که هر کدام می تواند گردشگران و بازدیدکنندگان زیادی را جلب کند، موجب رایزنی این نهادها برای استفاده از بنای مزبور می‌شد.
بنای قدیمی کتابخانه ملی در قسمت شمالی ساختمان موزه ملی ایران (خیابان سی‌تیر) به مساحت حدود ۳۵۰۰ مترمربع واقع است و همراه با موزه ایران باستان که امروز موزه ملی ایران نام دارد، در سال ۱۳۵۷ در فهرست آثار ملی شهر تهران ثبت شده است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مجلس شورای اسلامی هر کدام با هدف استفاده از این بنا برای ارائه خدمات موزه‌ای با سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران رایزنی کرده بودند و در نهایت بخش‌هایی از طبقه اول این بنا در اختیار مجلس شورای اسلامی برای تبدیل آن به موزه صنعت چاپ و طبقه دوم به وزارت علوم برای تاسیس موزه علوم و فناوری واگذار شد.
پیرو پیشنهاد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درباره تأسیس موزه علوم و فناوری، مورخ ۱۳۸۰/۱۲/۱۹ در خصوص تاسیس موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، کلیات آن در تاریخ ۱۳۸۱/۱۰/۲۲ به تصویب هیات وزیران رسید. سپس زمینه سازی و ایجاد موزه‌های تخصصی و پژوهشی و از جمله موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران در بندهای ب مواد ۱۱۳ و ۱۱۴ قانون برنامه پنج ساله چهارم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ماده ۲ قانون اهداف و وظایف وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گنجانده و دولت مکلف به اجرای آن‌ها شد. نتایج بررسی و کارشناسی‌ها نیز در تاریخ ۱۳۸۴/۵/۲۲ منجر به تصویب اساسنامه موزه هیات امنایی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران در شورای گسترش آموزش عالی و ابلاغ آن شد. مأموریت اصلی این مؤسسه پژوهشی، بازسازی و معرفی دستاوردهای علمی ایران در دوران پیش و پس از اسلام و نیز نمایش اصول و تئوری‌های دانش و فناوری‌های روز دنیا است.
موزه ملی علوم و فناوری ایران به عنوان یک موسسه پژوهشی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در ساختمان پیشین کتابخانه ملی و در خیابان سی تیر با یک گالری در سال ۱۳۸۹ کار خود را آغاز کرد و با توسعه موزه اکنون دارای چند نگارخانه است که هر کدام مخاطب را با وجوهی از دنیای علم آشنا می‌کنند؛ ۶ نگارخانه فعال موزه ملی علوم و فناوری ایران؛ شامل نگارخانه‌های کهن بوم و بر، نجوم قدیم، ابزارهای جراحی قدیم، مورس تا موبایل و دنیای حرکت و نورشناسی است.
موزه ملی علوم و فناوری از سوی ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) ایران طی پنج سال متوالی به عنوان موزه برتر کشور برگزیده شد و با داشتن نگارخانه‌های متعدد اهدافی همچون ترویج علم و تسهیل ارتباط شهروندان با علم، پاسداشت دستاوردهای دانشمندان ایرانی‌اسلامی و بازنمایی فناوری‌های بومی ایرانیان را دنبال می‌کند.
با وجود اینکه موزه علوم و فناوری تا مرداد گذشته فعال بود، اخباری وجود دارد که کتابخانه ملی بارها از پایان مهلت استفاده وزارت علوم از این بنا خبر داده و طرح‌های مختلفی برای استفاده از آن مانند انتقال شیفت شب کتابخانه ملی به آن داشته است.
وزارت علوم: پیگیر هستیم/کتابخانه ملی: بی‌جواب
معاون پژوهشی وزارت علوم در گفت وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد وضعیت موزه ملی علوم و فناوری اظهار داشت: مالک ساختمان موزه ملی علوم و فناوری وزارت علوم نیست؛ از زمان بروز مشکل، بخش حقوقی این وزارتخانه وارد مذاکرات شد تا مساله را حل کند.
پیمان صالحی در مورد بنای جدید موزه هم یادآور شد که بودجه ساخت بنای موزه در لایحه بودجه امسال، به شکل کامل هنوز تخصیص داده نشده و فقط درصدی از آن تخصیص یافته است. البته آمار دقیق نداریم ولی به طور کلی میزان تخصیص از کل بودجه کافی نبوده است.
معاون وزیر علوم با تاکید بر فضای فوق العاده و اهمیت موزه ملی علوم و فناوری گفت: من هفته اول که به عنوان معاون پژوهشی وزارت علوم منصوب شدم، به این موزه رفتم. فعالیت این موزه خیلی مهم است. مذاکراتی انجام دادیم، در حال پیگیری هستیم و وزیر علوم هم در حال پیگیری است؛ امیدواریم این موضوع حل شود.
با وجود تماس‌های مکرر خبرنگار ایرنا با مسئولان کتابخانه ملی به ویژه اداره کل امور حقوقی، مجلس و استان‌های این سازمان برای اطلاع از روند حل این مشکل، پاسخی از سوی این نهاد به عنوان طرف اصلی درگیر در ماجرا حاصل نشد.
بنای جدید موزه خیلی نزدیک یا خیلی دور؟
همچنین با اینکه ساخت بنای جدید برای موزه ملی علوم و فناوری از مدت ها قبل مطرح بود و اوایل سال ۱۴۰۰ خبر رسید که احداث بخش نخست ساختمان جدید موزه ملی علوم و فناوری ایران در منطقه گردشگری، علمی و فرهنگی عباس آباد با برگزاری مناقصه در بستر سامانه تدارکات الکترونیک دولت در مرحله اجرا قرار گرفته است اما این بنا نیز دستکم به زودی آماده نخواهد شد. بر اساس این خبر، بنای ساختمان موزه ملی علوم و فناوری ایران در منطقه گردشگری، علمی و فرهنگی عباس آباد حدود سه هکتار است.
سیف الله جلیلی رییس موزه ملی علم و فناوری ایران در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا تیر ماه گذشته در مورد روند ساخت این ساختمان توضیح داده بود که ساخت و ساز این ساختمان در اراضی عباس‌آباد و کنار مجموعه فرهنگستان‌ها از یک سال قبل آغاز شده است و انتظار داریم که این بنا به مساحت ۳۰ هزار مترمربع در صورت تامین بودجه مناسب تا پایان سال به پایان برسد.
البته بر اساس اطلاعات وبگاه موزه، پروژه طراحی و ساخت ساختمان جدید موزه ملی ایران طی برنامه‌ای پنج‌ساله و در سه مرحله اجرا خواهد شد.
در حالی که این بنا هنوز به پایان نرسیده است و اختلاف دو دستگاه دولتی نیز ادامه دارد، تعطیلی موزه از حدود چهار ماه قبل به دلیل مشکل حقوقی با مالک بنا باعث شده است که مخاطبان این موزه که بیشتر دانش‌آموزان هستند، از فرصت یادگیری علم و آشنایی با فناوری در فضایی متفاوت و جذاب محروم شوند؛ در حالی که موزه ملی علوم و فناوری حتی در ایام همه‌گیری کرونا نیز به شکل مجازی یا با حضور اندک بازدیدکنندگان و رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی باز بود.