مهدی زارع امروز (دوشنبه، پنجم دی) و در نوزدهمین سالگرد وقوع زلزله بم در نشستی در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی اظهار داشت: زلزله بم در شهری روی داد که سابقه تاریخی از زلزله‌های دستگاهی با این ابعاد نداشت؛ ولی دو زلزله با بزرگای حدود ۵ ریشتر در ۱۴ و ۲۸ مرداد ۸۲ در این شهر روی داده بود که امروز با نام زوج‌زلزله‌ها از این رویدادها یاد می‌شود. هنوز روی این پیش‌لرزه‌ها در آن مقطع تاریخی مطالعات کاملی انجام نشده است؛ ولی ارزش بررسی دارند.
وی این امر را شبیه رویداد زلزله اردیبهشت ۱۳۹۴ در شهر کاتماندو نپال دانست و گفت: در این رویداد نیز نیمه بهمن سال ۹۳ یک زلزله با بزرگای حدود ۵ ریشتر روی داد و بعد اول اردیبهشت ۱۳۹۴ نیز زلزله مشابه دیگری رخ داد، سه روز بعد از این دو زوج‌زلزله زلزله ۷.۸ ریشتری به وقوع پیوست.
عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله و زمین‌شناسی همچنین دلیل زلزله بم را گسل بم دانست و ادامه داد: با توجه به موقعیت مکانی شهر و این گسل، در زمان وقوع زلزله هر چه به سمت شرق می رفتیم، میزان خسارات و خرابی ها بیشتر و در غرب کمتر بود. همین امر نشان می دهد حتی در شهر نسبتا کوچکی مانند بم نیز ساخت و ساز روی مناطق پرخطر می تواند موجب کاهش خسارات شود.
وی در ادامه به چند نکته در مورد این زلزله پرداخت و توضیح داد: آمار بالای تلفات زلزله بم، یعنی کشته شدن ۳۰ هزار نفر از یک شهر ۱۰۰ هزار نفری موجب شد کشور ایران در آمارهای بین‌المللی تلفات بلایای طبیعی طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ جزو کشورهای دارای بالاترین تلفات باشد.
افزون بر این بر اساس برآوردهای سازمان ملل متحد حدود ۵۰ هزار واحد مسکونی در شهر بم و۲۰ هزار واحد مسکونی در روستاها از بین رفت که تنها بازسازی این واحدها به ۷۵ میلیون دلار اعتبار نیاز داشت.
زارع افزود: این آمار زمانی ناراحت کننده تر خواهد بود که با آمار تلفات دو زلزله شهر کوماموتو ژاپن در آوریل ۲۰۱۶ آن را مقایسه کنیم؛ دو زمین لرزه به بزرگی ۶.۲ و ۷ ریشتر رخ داد؛ ولی تلفات آن بیشتر از ۵۰ نفر نبود.
درس تلخی که با قیمت جان ده‌ها هزار نفر به دست آمد
وی همچنین با اشاره به پیش‌لرزه‌هایی که در روز و شب قبل از وقوع زلزله بم روی داده بود، گفت: مردم این شهر شاهد پیش‌لرزه‌های مختلفی قبل از وقوع زلزله اصلی بودند ولی به دلیل اینکه هیچ دستورالعمل مشخصی وجود نداشت، به مردم توضیح داده نشد که از منزل ها خارج شوند. حتی دانشجوهایی که در دو خوابگاه پیام نور و دانشگاه آزاد بودند، به همین دلیل داخل خوابگاه ماندند و همین امر یکی دیگر از دلایل افزایش تلفات بود.
همین امر باعث شد با آگاه شدن افکار عمومی، مسئولان بعد از این حادثه از مردم بخواهند که در زمان رویداد پیش‌لرزه‌ها از منزل خارج شوند.
به گفته این پژوهشگر حوزه زلزله بعد از وقوع زلزله بم مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه زلزله شناسی با دو گروه فیزیک زمین و فضا و ژئودینامیک شکل گرفت که ماموریت آن تحقیقات جدی برای پیش بینی زلزله در پهنه های مختلف و استفاده از روش های مختلف لرزه خیزی همچنین چاپ کتاب است. این مرکز که به تصویب شورای گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری رسید، به صورت رسمی کار خود را از اول اسفند ۱۳۸۳ آغاز کرد.
پس‌بینی زمین‌لرزه با روشی جدید
عضو هیات علمی گروه زمین شناسی دانشگاه پیام نور نیز در این نشست با اشاره به شیوه علمی پس‌بینی رویدادهای زمین لرزه‌ای اظهار داشت: روش پس‌بینی /Postdiction یکی از روش های جدید بررسی زلزله با استفاده از داده ها برای رسیدن به پیش بینی دقیق تر در مورد رویدادهای آینده است و می توان بر اساس معیارهایی همچون بزرگا، زمان و مکان زلزله ها را به این شکل بررسی کرد.
سیدرضا مهرنیا ادامه داد: یکی از دلایلی که باعث شده از روش پس‌بینی برای بررسی زلزله ها استفاده کنیم، این است که پیش بینی ها خیلی درست و علمی نبوده و برای کشوری مانند ایران که در فلاتی لرزه خیز واقع شده است و از جهت تعداد زلزله رکورد دار است، جاانداختن فرهنگ پس‌بینی زلزله ها مفیدتر خواهد بود تا با بازنگری زمانی و مکانی مدل زلزله ها بتوانیم الگوی خوبی از پیش بینی آنها در آینده به دست آوریم.
وی در ادامه به شرح روش جدیدی برای پس‌بینی زلزله به نام پس‌بینی‌های مهندسی/ Geometric Postdiction پرداخت و توضیح داد: این روش پس‌بینی هندسی است و بر اساس درهم‌تنیدگی هندسی مکانی زلزله را بعد از وقوع بررسی می‌کند.
به گفته مهرنیا بهترین نوع پس‌بینی یا حتی پیش‌بینی در رویداد زلزله، نوعی است که از یک متغیر از سه متغیر اصلی یعنی زمان، مکان و بزرگا با دقت بالا استفاده کند و این شیوه بهتر از آن است که چند متغیر را بررسی کند و با استفاده از متغیر مکان به متغیر زمان و بزرگا برسد.
این پژوهشگر حوزه زلزله در ادامه به بررسی دو زلزله ۲۱ آبان ۱۳۹۶ اَزگِله با بزرگی ۷.۳ ریشتر و زلزله ۲۹ آذر ۱۳۹۶ مَلارد با بزرگای ۵.۱ ریشتری پرداخت و ادامه داد: داده های موجود از این دو زلزله نشان می دهد هر دوی آنها با رویدادهای پیش لرزه ای قبل ارتباط داشته اند.
وی افزود: بر اساس این روش که به آن GLESP نام داده ایم، داده های آماری را بررسی نمی کنیم و داده های مکانی را به نرم افزار می دهیم و این نرم افزار بر اساس محاسبات، ارتباط و درهم تنیدگی مکانی بین رویدادهای زلزله را نشان می‌دهد.
مهرنیا با اشاره به زلزله ملارد نیز گفت: خروجی داده های ما در مورد زلزله ملارد بر اساس همین روش نشان می دهد رویدادهای زلزله ای در این حادثه الگوی مارپیچی داشته اند که اکنون نیز شاهد وقوع رویدادهای مشابهی در شرق و شمال تهران با همین الگو هستیم.
وی تاکید کرد: این روش ثابت می کند که ارتباط هندسی قابل قبولی بین رویدادهای زلزله وجود دارد. برای اینکه به نتیجه بهتری برسیم، ابتدا بهتر است روی معیار مکان بر اساس این شیوه کار کنیم و بعد آن را به معیارهای زمان و بزرگا نیز تسری دهیم. این روش یک الگوریتم تحت برنامه پاتون است که هنوز روند توسعه آن کامل نشده و زمانی که به شکل یک بسته نرم افزاری قابل ارائه به بازار آماده شود، در مورد آن اطلاع رسانی می کنیم.
زلزله بم
زمین‌لرزه بم، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۶/۶ ریشتر که در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند. زمین لرزه بم بیشترین تلفات انسانی (حدود ۵۰ هزار نفر) را درمیان تمام زمین لرزه‌های تاریخ ایران بر جای گذاشت.
قبل از این حادثه شهر بم بیش از ۹۰ هزار نفر جمعیت داشت که این زمین‌لرزه و طبق آمار رسمی ۲۶٬۲۷۱ کشته، ۳۰ هزار مجروح و بیش از ۱۰ هزار نفر بی‌خانمان به جای گذاشت.