ازدواج کودکان به هر ازدواج رسمی یا پیوند غیررسمی بین یک کودک زیر ۱۸ سال و یک بزرگسال یا یک کودک دیگر اطلاق می‌شود.
تارنمای «صندوق کودکان سازمان ملل متحد» (یونیسف) چندی پیش در گزارشی با عنوان «ازدواج کودکان با وجود اینکه نقض حقوق بشر است اما بسیار رواج دارد» به بررسی این مساله پرداخت و نوشت: ازدواج پیش از ۱۸ سالگی نقض اساسی حقوق بشر است. عوامل بسیاری وجود دارد که کودک را در مسیر ازدواج زودهنگام قرار می‌دهد که عبارتند از فقر، تصور «حمایتی» از ازدواج، شرافت خانوادگی، هنجارهای اجتماعی، قوانین عرفی یا مذهبی، چارچوب قانونی نادرست.
در کشورهای جنوب صحرای آفریقا از هر سه دختر، یکی پیش از سن ۱۸ سالگی ازدواج می‌کند یا وارد یک رابطه زندگی مشترک می‌شودازدواج کودکان در کدام مناطق جهان رایج است؟
پایگاه داده‌کاوی «استاتیستا» دوم نوامبر ۲۰۲۲ (۱۱ آبان ۱۴۰۱) برخی داده‌های آماری را در خصوص ازدواج کودکان در نقاط مختلف جهان انتشار داد و همان‌گونه که انتظار می‌رفت این مساله در قاره سیاه بسیار پررنگ‌تر از نقاط دیگر جهان بود.
بر پایه این اطلاعات، در کشورهای جنوب صحرای آفریقا از هر سه دختر، یکی پیش از سن ۱۸ سالگی ازدواج می‌کند یا وارد یک رابطه زندگی مشترک می‌شود. ۱۱ درصد از زنان جنوب صحرا که اکنون بین ۲۰ تا ۲۴ سال سن دارند، حتی پیش از ۱۵ سالگی وارد چنین وصلتی شده‌اند. بر اساس مطالعات یونیسف در جنوب آسیا، این تعداد «یک زن از هر چهار زن جوان» است در حالی که این تعداد در آمریکای لاتین و کارائیب یک از پنج است.
در بنگلادش، موزامبیک، جمهوری آفریقای مرکزی، نیجر و سودان جنوبی بیش از ۴۰ درصد از دخترانی که ازدواج می‌کنند بین ۱۵ تا ۱۹ سال سن دارند. در چاد، مالی، گینه، بورکینافاسو و ماداگاسکار این درصد به ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش می‌یابد و در کشورهایی که در نقشه زیر به رنگ زرد دیده می‌شود، زایمان علت اصلی مرگ ۲۰ تا ۳۰ درصد آنهاست.
در مجموع، آفریقا، خانه ۱۳۰ میلیون کودک عروس است؛ هم دختران زیر ۱۸ سال که پیش از آن ازدواج کرده و هم زنان بالغی که در کودکی ازدواج کرده‌اند.
نزدیک به ۱۴۰ میلیون دختر و زن در آفریقا تحت ختنه زنان قرار گرفته‌اند که بیش از ۴۰ میلیون از آنها ازدواج کودکان را نیز تجربه کرده‌اندیونیسف همچنین گزارش‌های قاره‌ای و منطقه‌ای را در مورد ازدواج کودکان و ختنه زنان در آفریقا منتشر کرده که براساس آن، ازدواج کودکان در این قاره، با بالاترین سطح در سراسر ساحل و در مناطق مرکزی و شرقی آفریقا وجود دارد. از هر ۱۰ کشوری که بالاترین میزان ازدواج کودکان در جهان را دارند، ۹ کشور در جنوب صحرای آفریقا هستند که به ترتیب شامل نیجر، جمهوری آفریقای مرکزی، چاد، مالی، موزامبیک، بورکینافاسو، سودان جنوبی، گینه و نیجریه می‌شود. نزدیک به ۱۴۰ میلیون دختر و زن در آفریقا تحت ختنه زنان قرار گرفته‌اند که بیش از ۴۰ میلیون از آنها ازدواج کودکان را نیز تجربه کرده‌اند.
در مجموع، بدون نگاه جنسیتی به مقوله ازدواج، این عمل در بین دختران بیشتر از پسران رایج است و ازدواج کودکان اغلب رشد دختر را به خطر می‌اندازد و به بارداری زودهنگام و انزوای اجتماعی منجر می‌شود. همچنین تحصیل او را مختل و فرصت‌هایش را برای پیشرفت شغلی و حرفه‌ای محدود می‌کند و او را در معرض خطر خشونت خانگی قرار می‌دهد.
وضعیت کودک دامادها در جهان
هرچند پسران و دخترانی که در دوران کودکی ازدواج می‌کنند به دلیل تفاوت‌های زیستی و اجتماعی با خطرات و پیامدهای یکسانی روبرو نیستند، با این وجود، این عمل برای کودکان هر دو جنس نقض حقوق است. همانند کودک عروس‌ها، بچه دامادها نیز مجبورند مسئولیت‌های بزرگسالی را برعهده بگیرند که ممکن است برای آنها آمادگی نداشته‌باشند. این وصلت، پدر شدن زودهنگام را به همراه دارد که به فشار اقتصادی بیشتر در قالب تأمین هزینه‌های خانواده منجر می‌شود. همچنین ممکن است دسترسی پسر به آموزش و فرصت‌های پیشرفت شغلی را محدود کند.
در جهان، ۱۱۵ میلیون پسر پیش از سن ۱۸ سالگی ازدواج کرده‌اند
در جهان، ۱۱۵ میلیون پسر پیش از سن ۱۸ سالگی ازدواج کرده‌اند. کشورهایی که در آنها ازدواج کودکان در میان پسران رایج است، از نظر جغرافیایی با کشورهایی که در آنها این عمل در بین دختران رایج است، متفاوت‌اند.
تعداد بچه دامادها در جهان کمتر از عروس‌های کودک است و در دنیا تحقیقات اندکی در این زمینه انجام شده و ضروری است تحقیقات بیشتری در مورد عوامل این اقدام و تأثیر وصلت زودهنگام بر دامادهای کودک صورت گیرد. شاید به این دلیل که در مواقع بحران و درگیری، دختران هستند که بیشترین آسیب را می‌بینند.
از تاثیر فقر تا ویژگی‌های اقلیمی بر ازدواج کودکان
اگرچه تاثیر ازدواج زودهنگام بر کودکانِ پسر به طور گسترده مورد مطالعه قرار نگرفته اما از نگاه یونیسف، ازدواج کودکان با فقر، ترک تحصیل، بارداری نوجوانان و خشونت گره خورده‌است و دخترانی که زود ازدواج می‌کنند بیشتر در مناطق روستایی، در خانواده‌های فقیر و با دسترسی کمتر به تحصیل زندگی می‌کنند.
وبسایت «پاپیولیشن گروس» در گزارشی با عنوان «تغییرات اقلیمی و پیوند آن با ازدواج کودکان» به بررسی ۲۵ کشور بدتر در زمینه ازدواج کودکان پرداخت و نوشت: شاید تعجب‌آور باشد که بفهمیم آب‌وهوای خشک می‌تواند نرخ ازدواج کودکان و سایر اثرات مضر روی آنها را افزایش دهد.
آب‌وهوای خشک می‌تواند نرخ ازدواج کودکان و سایر اثرات مضر روی آنها را افزایش دهداین تارنما به شرایط «اتیوپی» اشاره می‌کند که در این کشور آفریقایی، باران‌های نامناسب، سیل و خشکسالی، به‌شدت بر جمعیت آن - که از گذشته تحت فشارند - تأثیر می‌گذارد و باعث کمبود مواد غذایی می‌شود. اتیوپی در یکی از بدترین خشکسالی‌های خود در سه دهه اخیر قرار دارد و دولت این کشور گزارش کرده ازدواج کودکان رو به افزایش است و کودکان به دلیل کمبود مواد غذایی و افزایش تعداد کودکان، رفتار مضطرب و هیجانی نشان می‌دهند؛ رفتارهایی همچون ازدواج و جدایی خانواده.
بنابراین ازدواج کودکان در اتیوپی به یک مساله مهم تبدیل شده زیرا از هر پنج دختر، دو دختر پیش از ۱۸ سالگی ازدواج می‌کنند و تقریبا از هر پنج دختر، یکی پیش از ۱۵ سالگی ازدواج کرده‌است.
چشم‌انداز خشکسالی در اتیوپی بسیار تیره بوده و از هر ۱۰ نفر جمعیت این کشور، بیش از یک نفر با کمبود غذا مواجه است. در دوران خشکسالی، خانواده‌ها اغلب دختران را در سنین پایین‌تر عروس می‌کنند زیرا این امر به تامین جهیزیه برای آنها می‌انجامد و شانس دختران را برای تغذیه از شوهران ثروتمندتر افزایش می‌دهد.
برخی از کشورهایی که بالاترین نرخ ازدواج کودکان را دارند نیز شاید بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی ببینند. این شامل مالاوی، نیجر، مالی و بنگلادش است. برای مثال، بنگلادش یکی از بالاترین نرخ‌های ازدواج کودکان در جهان و بالاترین نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال را دارد. همچنین یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان است. بسیاری از جمعیت این کشور در معرض خطر افزایش سطح آب دریاها، همراه با سیل، طوفان، و حتی خشکسالی قرار دارند.
راه‌هکارهای برون‌رفت از بحران
با نگاهی به شمار و پراکندگی ازدواج کودکان در مناطقه مختلف جهان، ارتباط توسعه و پیشرفت با کاهش این نوع ازدواج‌های زودهنگام مشخص می‌شود. با پیشرفت فناوری و توسعه کشورها، ازدواج کودکان در جهان رو به کاهش گذاشته و بیشترین پیشرفت در دهه گذشته در جنوب آسیا دیده شده‌است؛ جایی که ازدواج دختران در دوران کودکی بیش از یک سوم کاهش یافته و از ۵۰ به زیر ۳۰ درصد رسیده‌است.
با این حال، تعداد کل دخترانی که در جهان در دوران کودکی ازدواج کرده‌اند به ۱۲ میلیون نفر در سال می‌رسد و برای پایان دادن به این عمل تا سال ۲۰۳۰ در اهداف توسعه پایدار، باید پیشرفت قابل توجهی صورت گیرد. بدون تسریع بیشتر در روند توسعه، پیش‌بینی می‌شود بیش از ۱۰۰ میلیون دختر دیگر تا سال ۲۰۳۰ پیش از ۱۸ سالگی، ازدواج کنند.
تعداد کل دخترانی که در جهان در دوران کودکی ازدواج کرده‌اند به ۱۲ میلیون نفر در سال می‌رسد«توانمندسازی دختران» اهرم قوی دیگری برای جلوگیری از ازدواج‌های زودهنگام است؛ موضوعی که حتی تاثیرات اقلیمی را خنثی خواهد کرد. بر پایه گزارش صندوق جمعیت ملل متحد، احتمال ازدواج دختران بدون تحصیلات پیش از سن ۱۸ سالگی سه برابر بیشتر از دخترانی است که تحصیلات متوسطه یا عالی دارند.
همچنین ایجاد فرصت به آنها برای ایجاد مهارت و دانش، درک و استفاده از حقوق خود و نیز توسعه شبکه‌های حمایتی از دیگر ابزارهای توانمندسازی کودکان است. ارائه خدمات اعم از بهداشتی و حمایتی و نیز بهبود دسترسی به آموزش با کیفیت، به افزایش آگاهی کودکان و دوری آنها از ازدواج زودهنگام و پیامدهای زیان‌بار آن یاری خواهد رساند.
گسترش پدیده «ازدواج کودکان» و بی‌توجهی به این نوع ازدواج زودهنگام باعث می‌شود این پدیده گسترش یافته و در قالب «کودک مادر»، «کودک پدر» و «کودک مطلقه» جلوه‌گری کند که هر کدام به نوبه خود کوله‌باری از مشکلات را بر فرد، خانواده و نظام‌های سیاسی تحمیل می‌کند.
پی‌نوشت:
https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage
https://www.statista.com/chart/۲۸۶۴۶/child-marriage-by-continent
https://lavocedinewyork.com/en/news/۲۰۲۰/۰۶/۱۷/still-millions-of-child-brides-in-the-world-lets-honor-their-sacrifice-with-a-statue
https://www.statista.com/statistics/۱۲۲۸۳۳۲/highest-absolute-number-of-girl-brides-by-country
http://populationgrowth.org/climate-and-the-link-to-child-marriage/#!prettyPhoto
https://reliefweb.int/report/world/۱۳۰-million-african-girls-and-women-today-married-children