به گزارش خبرنگار ایرنا، مشهد به واسطه در آغوش داشتن مضجع شریف ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(ع)، روزهای درخشان و به یادماندنی و بعضا خونین و پرسوز و گداز زیادی به خود دیده است و در تاریخ مبارزات ملت ایران با ظالمان و مستکبران، یکی از پایگاه های مهم مبارزات و بعضا منشا تغییرات و تحولات بزرگی بوده است.
خراسان، دروازه تاریخ ایران است، آثار و یادمانهای تاریخی در گوشه گوشه مشهد به عنوان قلب خراسان از باغ نادری، مسجد گوهرشاد و آرامگاه فردوسی گرفته تا نامگذاری میادینی مانند "۱۰ دی" روایتی از رخدادهای عظیم در این شهر است که فقط انسجام و وحدت مردم در پاسداشت عظمت این بزرگان و این رخدادها و آرمانهایی که تاریخ ملت پرصلابت ایران را ساخته اند، به آن رنگ و لعاب دیگری بخشیده است.
یکی از بزرگترین این رخدادها، واقعه ۱۰ دی ماه ۱۳۵۷ است که مشهدی ها آن را روز پرافتخار خود در تاریخ انقلاب اسلامی می دانند، روزی که شهر به خاک و خون کشیده شد اما ذره ای از اراده مردم برای ساقط کردن رژیم ستمشاهی کم نگشت و در نهایت پیروزی را در ۲۲ بهمن همان سال در آغوش کشیدند.
اکنون برای مرور خاطرات آن سال، پای صحبت برخی از شاهدان عینی آن رخداد نشستیم تا از ۱۰ دی ماه و آنچه که بر مردم مشهد رفت، بگویند.
شاهدان عینی قیام ۱۰ دی چه گفتند؟
روز ۹ دیماه ۱۳۵۷ به مناسبت گرامیداشت قیام ۹ دی ۱۳۵۶ شهر قم، مراسم یادبودی در مشهد برپا بود. بعد از اتمام مراسم، مردم به سوی استانداری خراسان حرکت کرده و در آن محل تجمع کردند که تانکهای ارتش برای مقابله با آنان وارد عمل می‌شوند و درگیری بین مردم و ارتشی‌ها شدت می‌گیرد و حوادث خونباری در تاریخ انقلاب اسلامی رقم می‌خورد که از آن به عنوان یکی از مهمترین تحولات اجتماعی مشهد نام برده شده است.
در پی وقایع نهم دی، از صبح یکشنبه ۱۰ دی، شهر مشهد شاهد یورش ماموران شاه به مردم و کشتار بی‌سابقه آنان می شود، تانکهای ارتش در خیابان ها جولان می دهند و از هر گوشه شهر صدای رگبار گلوله به گوش می رسد.
به روایت "محمد شمقدری"، به عنوان یکی از افرادی که در روزهای ۹ و ۱۰ دیماه ۱۳۵۷ (مقارن با شنبه و یکشنبه)، حضور داشته است، در این روزها به مناسبت سالگرد شهدای دی ماه سال ۱۳۵۶ قم و چهلمین روز فاجعه هجوم به حرم مطهر امام رضا(ع) راهپیمایی در مشهد انجام گرفت.
وی بیان کرد: در این راهپیمایی علمای انقلابی و بزرگی از جمله شهید سیدعبدالکریم هاشمی نژاد، آیت الله عباس واعظ طبسی، آیت الله شیرازی و آیت الله خامنه ای حضور داشتند، در این روز تانک‌ها و نفربرهای ارتش بعد از شلیک تیر و گلوله تعدادی از مردم حاضر در صحنه تظاهرات را به شهادت رسانده و واقعه بسیار حزن انگیزی را برای مردم مشهد رقم زدند.
روزهای نهم و دهم دی ماه سال ۱۳۵۷ خونین ترین روزهای مشهد در دوران انقلاب بود و علمای بزرگ انقلابی و مبارز همراه و همگام مردم مشهد در این راهپیمایی حضور داشتند."مریم هزاره" یکی از بانوان انقلابی حاضر در این حماسه با بیان خاطراتی گفت: روزهای نهم و دهم دیماه سال ۱۳۵۷ خونین ترین روزهای مشهد در دوران انقلاب بود و علمای مبارز و انقلابی همراه و همگام مردم در این راهپیمایی حضور داشتند، که با ورود راهپیمایان به داخل استانداری، تانک ها در مقابل استانداری مستقر شدند و مردم در مقابل تانک ها با دستهای گره زده صف آرایی کرده و ایستادند.
به گفته وی، در این ۲ روز خونین هیچکس از خطر اصابت گلوله در امان نبود و حتی اگر کسی با وسیله نقلیه شخصی خود برای انجام کاری از خیابان ها و کوچه های شهر عبور می کرد، نیز هدف گلوله قرار می گرفت.
"مجید نعیم آبادی" که جزو شاهدان اتفاقات حادثه دهم دی است، گفت: در ۱۰ دی ماه ۱۳۵۷ در مشهد نهایت وحشی گری و شقاوت رژیم پهلوی به منصه ظهور رسید، صدها نفر به دست جنایتکاران پهلوی در خیابانها به شهادت رسیدند و خونشان سنگفرش معابر منتهی به حرم منور رضوی را رنگین کرد.
وی اظهار داشت: ماشین های ارتش در خیابان ها مرد و زن را به رگبار می بستند، نیروهای رژیم هر کجا اجتماعی از انقلابیون را می دیدند با حرکت مسلحانه و بسیار خشن با مردم برخورد می کردند، نیروهای نظامی رژیم پهلوی علاوه بر اینکه مردم را به رگبار می بستند، گروه زیادی از افراد را نیز بازداشت می کردند و ارتش برای پراکنده کردن مردم در تظاهرات با تانک به آنان حمله ور می شد و آنان را به رگبار گلوله می بست.
واقعه دهم دیماه به روایت اسناد مطبوعاتی
سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی آرشیو ارزشمندی از مطبوعات قدیم شهر مشهد در اختیار دارد و به روایت این سازمان، مطبوعات، یکی از ارکان اصلی آگاهی‌رسانی به افکار عمومی در طول تاریخ بوده است که در برهه هایی از تاریخ، تنها منبع اطلاع رسانی وقایع جامعه به شمار می رفته اند.
براساس اسناد مطبوعاتی که از واقعه ۱۰ دیماه ۱۳۵۷ مشهد در آرشیو مطبوعات این سازمان نگهداری می شود، روایت روزنامه های آن دوران از رخدادهای آن روز چنین بوده است:
اطلاعات گزارش می دهد: «۱۰ دی ماموران فرمانداری نظامی به طور ناگهانی به منزل آیت الله شیرازی یورش بردند و ضمن تیراندازی در داخل منزل ایشان ۶ نفر کشته و ۲۵ نفر مجروح شدند".
روزنامه خراسان با چاپ تصویری از راهپیمایی ۱۰ دی در مشهد نوشته است: «روز شنبه ۱۰ دی ماه جاری، شهر مشهد شاهد تظاهرات عظیمی بود. در این تظاهرات حدود یک میلیون نفر شرکت داشتند در همین روز بود که در جلو اداره استانداری، واقع در خیابان بهار، ارتش به روی مردم آتش گشود".
خبرنگاران روزنامه اطلاعات در مشهد گزارش کردند که "روزهای ۹ و ۱۰ و ۱۱ دی را باید خونین‌ترین روزهای مشهد نام برد"، «۷۰۰ نفر از پزشکان خراسان در تلگرامی به کورت والدهایم، دبیرکل سازمان ملل خواستار رسیدگی به کشتارهای اخیر نظامیان در مشهد شدند".
خراسان گزارش می‌دهد: «روز یکشنبه پس از تیراندازی و کشتار چهارراه نادری، مامورین حکومت نظامی در شهر متفرق شدند و بر روی مردم آتش می‌گشودند. در خیابانها اگر افرادی را می‌دیدند تیراندازی می‌کردند".
اخبار روز دهم دیماه مشهد آنقدر غیر منتظره بود که رادیوهای سرتاسر جهان از آن به عنوان مهیب و وحشتناک نام بردند.اخبار روز دهم دیماه مشهد آنقدر غیرمنتظره بود که رادیوهای سرتاسر جهان از آن به عنوان مهیب و وحشتناک نام بردند. روزنامه اطلاعات در گزارشی که در اولین شماره روزنامه پس از پایان اعتصابات به تاریخ ۱۶ دی چاپ کرد چنین به توضیح درباره وقایع دیماه مشهد پرداخت:
"روز ۱۲ دی تمام ادارات و مغازه‌ها در شهر مشهد تعطیل بود و به دستور تیمسار سپهبد اکبر یزدجردی فرماندار نظامی مشهد، ماموران در خیابانها مراقب اوضاع هستند.
روز ۱۱ دی مردم کمتر در خیابانها دیده می‌شدند و در اندک تجمعات در جلوی منزل آیات عظام شیرازی و قمی نظامیان که با لباس شخصی حضور داشتند، اقدام به تیراندازی می‌کردند.
از ۱۲ دی شهر تا حدودی آرام می‌گیرد و خیابانها شاهد جنب و جوش و تظاهرات و شعار پراکنده است.
امام خمینی در ۱۳ دی ماه در تلگرافی به آیت الله شیرازی انزجار و تاسف خود را از فاجعه مشهد بیان داشته و در پیامی دیگر ۱۸ دی را عزای عمومی برای گرامیداشت شهدای مشهد، قزوین و دیگر شهرها اعلام کردند".
روزنامه خراسان ۱۸ دی پس از اتفاقات نیمه اول دی ماه مشهد، خبر از استعفای استاندار خراسان و عزیمت وی به تهران می‌دهد.
در پی گسترده شدن اعتراضات و قیام های مردمی، حرکتهای اعتراضی روزنامه‌ها که از پیروزی انقلاب اطمینان یافته بودند، شدت می گیرد و بعضاً اعتصاب‌هایی روی می دهد که طولانی‌ترین آن در تاریخ مطبوعات ایران از ۱۵ آبان تا دی ۱۳۵۷ بود.
۱۰ دیماه، روز ملی مشهد
شورای فرهنگ عمومی کشور در راستای عملیاتی کردن یکی از مهمترین برنامه های خود، نامگذاری برخی از روزهای سال را بنا به رخدادها، یادمان تاریخی و ملی و مذهبی شهرهای مختلف به نام آنها تعیین می کند که ۹ مهرماه امسال شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی به ریاست نماینده ولی فقیه در استان ۱۰ دیماه را به عنوان روز ملی مشهد به تصویب رساند.
نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی در نشست شورای فرهنگ عمومی استان، نامگذاری ۱۰ دیماه به عنوان روز ملی مشهد را برخاسته از حضور مردم دانسته و گفت: مردم مشهد در دهم دی حضور فعالی علیه رژیم طاغوت داشتند و نقش زنان و کودکانی که در این روز به شهادت رسیدند نیز بسیار موثر بود.
آیت الله سیداحمد علم الهدی افزود: حضور بانوان باحجاب در این روز و مقابله با رژیم ستمشاهی تلاش مجاهدانه آنها را نشان می‌دهد، انتخاب روز ملی مشهد، ظرفیت بی نظیری را در خود دارد که باید به آن نیز اندیشید.
وی در همان نشست تاکید می کند که باید دبیرخانه روز ملی مشهد در شهرداری، به عنوان مسوول این موضوع، تشکیل و کارهای مرتبط با آن دنبال شود.
یعقوبعلی نظری، استاندار خراسان رضوی نیز در همان نشست با بیان اینکه انتخاب این روز می‌تواند با محوریت معرفی حضرت رضا (ع)، واقعه مسجد گوهرشاد به عنوان یک نماد مرتبط با عفاف و حجاب و یا بر اساس مجاهدتهای مردم در سال ۱۳۵۷ که منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد صورت گیرد، این واقعه را بر اساس شواهد تاریخی، تمدنی و مذهبی دارای ظرفیت مناسبی دانست.
سرپرست دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی درباره چگونگی تصویب ۱۰ دیماه به عنوان روز ملی مشهد گفت: نامگذاری روز ملی هر شهر به صورت پیشنهاد از سوی شورای فرهنگ عمومی استان به شورای کشور ارسال می شود، که پس از بررسی در کمیته نامگذاری شورای فرهنگ عمومی کشور و تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی احاله می شود که در صورت تایید آن شورا، روز مورد نظر در تقویم رسمی کشور به ثبت می رسد.
افشین تحفه گر، پروسه نامگذاری روز ملی مشهد را طولانی خواند و افزود: بیش از یک دهه از اظهار علاقه شهروندان مشهدی به نامگذاری روزی به نام این شهر در سالنامه کشور می گذشت، اما عزم جدی برای تحقق این مهم وجود نداشت تا اینکه موضوع مزبور از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به عنوان تکلیف به مرکز استان اعلام شد.
وی اظهار داشت: بررسی ها و تحقیقات زیادی برای نامگذاری روزی به نام مشهد از سوی جامعه نخبگان، مراکز علمی و تحقیقاتی، دستگاه های فرهنگی و علاقه مندان به هویت شهری ارایه و پیشنهادهای متعددی مطرح شد، در این راستا کارگروه مشورتی دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی استان نیز با برگزاری نشستهای متعدد، ادله کافی و لازم را برای هر یک از پیشنهادهای مطرح شده بررسی کرد.
تحفه گر افزود: ۱۰ دی یکی از پیشنهادهایی بود که ادله کافی را برای نامگذاری روز ملی مشهد در خود داشت و می توانست هویت همه جانبه مشهد و حضور انقلابی مردم را در وقایع مختلف پاسخ دهد، چرا که در این روز تاریخی در سال ۱۳۵۷ مردم مشهد به خیابانها آمدند تا انزجار خود را از رژیم ستمشاهی اعلام کنند اما در مواجهه با حملات رژیم پهلوی، خون بسیاری از آنان به ویژه بانوان انقلابی که بنا به روایتی ۳۸ نفر بودند، بر زمین ریخت که آن اتفاق در حدفاصل چهارراه لشکر و میدان ۱۰ دی کنونی روی داد.
مردم مشهد در واقعه دهم دیماه زمینه ساز شکل گیری تمدن نوین اسلامی شدند، از این رو به نظر رسید که ۱۰ دیماه می تواند زمان مناسبی برای نامگذاری روز ملی مشهد باشد.سرپرست دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی گفت: با توجه به پیشینه مشهد و حضور مردم این شهر در وقایع قبل از انقلاب و همچنین بزرگان و افراد صاحبنامی که در بستر فرهنگی و دینی و انقلابی شهر رشد کردند، مبارزه کردند و شکنجه های زیادی را متحمل شدند، در ۱۰ دیماه زمینه ساز شکل گیری تمدن نوین اسلامی شدند، از این رو به نظر رسید که این تاریخ می تواند زمان مناسبی برای نامگذاری به عنوان روز ملی مشهد باشد.
تحفه گر افزود: در نشست روز ۹ مهرماه شورای فرهنگ عمومی خراسان رضوی، موضوع دهم دیماه به عنوان روز ملی مشهد با ادله کافی مطرح شد و بعد از بحث و تبادل نظر با رای اکثریت اعضا، نامگذاری روز ۱۰ دی به عنوان روز ملی مشهد به تصویب رسید.
وی خاطرنشان کرد: بعد از آن روز، دبیرخانه روز ملی مشهد در شهرداری شکل گرفت، فعالیتهای خوبی انجام شد و برای نخستین سالروز ملی مشهد در ۱۰ دیماه امسال برگزاری همایشی از ساعت ۱۲ تا ۱۴ (روز شنبه) در محل میدان ۱۰ دی این شهر با حضور علاقه مندان برنامه ریزی شده است.
فرصتی برای ارج‌گذاری به انسجام ملی
مدیران خراسان رضوی معتقدند که نامگذاری روز ملی برای شهر مشهد می تواند بهانه ای برای با هم بودن، تقویت انسجام و وحدت ملی و دانستن قدر آرمانها و ارزشها و داشته های فرهنگی و هویتی مردم باشد تا در کنار هم وحدت ملی را تقویت کنند.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر روزی را به نام روز ملی یک شهر یا کشور نامگذاری می کنند که در واقع فرصت ویژه ای برای آن شهر به منظور معرفی توانمندی ها و هویت آن شهر است که در بسیاری از شهرهای دنیا مرسوم است.
محمد حسین زاده افزود: افزون بر این، روز ملی یک شهر روزی است که مردم آن منطقه در کنار هم یک اتفاق مبارک و بزرگی را رقم زده باشند، با این نگاه ۱۰ دی ، روزی است که مردم مشهد در یک اجتماع و راهپیمایی عظیم میلیونی، علیه رژیم طاغوت به خیابان آمده بودند و آن روز، رژیم طاغوت دست به سلاح برد و تعداد قابل توجهی از مردم مشهد را به شهادت رساند.
وی با اشاره به هویت تاریخی شهر مشهد گفت: از سوی دیگر شکل گیری مشهد با ورود و حضور امام رضا(ع) در این شهر و مسموم شدن آن حضرت انجام گرفته و این شهر کم کم حول محور حرم مطهر وسعت می یابد، در طول این هزار و ۲۰۰ سالی که مشهد شکل گرفته، اتفاقات بسیار عجیب و تاریخی در این شهر رخ داده است و بارها مورد هجوم قوای بیگانه از شرق و غرب و شمال و جنوب بوده است و بارها مشهد اشغال شده و خون مردم این شهر به زمین ریخته است.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی گفت: بارها مردم مشهد علیه حکومت جور قیام کرده اند و بعضا منشا شکل گیری بسیاری از قیام های ملی بوده اند، حتی در برهه ای از تاریخ مشهد پایتخت بوده است لذا اینکه ۱۰ دی به عنوان نقطه اوج رخدادهای مشهد، که در آن روز مردم این شهر در کنار هم به صورت همدلانه حضور یافته و اتفاقی را رقم زدند و خونشان در کنار هم بر زمین ریخت، به عنوان روز ملی انتخاب شد.
نامگذاری روز ملی فرصتی است که زمینه همدلی و انسجام اجتماعی، شناخت جوانان نسبت به هویت تاریخی شهرشان را فراهم می کند چرا که شهر مشهد در طول تاریخ توانسته معادلات ملی و بین المللی را تغییر دهد، بزرگان و فرهیختگانی در این شهر متولد شده اند که هویت این شهر را تشکیل می دهند.حسین زاده اظهار داشت: روز ملی بهانه ای است که قدر شهرمان را بدانیم، قدر باهم بودن را بدانیم، قدر رویدادها و آرمانهایی که باعث می شود در کنار هم قرار بگیریم را نیز بیشتر از گذشته ارج بگذاریم.
عضو شورای اسلامی شهر مشهد نیز گفت: قیام خونین ۱۰ دی و شهادت جمع زیادی از همشهریان، نقطه عطفی برای مشهد است، تعیین ایام برای درج در تقویم تحت شرایط خاصی اتفاق می افتد و یکی از نکات مهم برای نسبت دادن یک حادثه به روز ملی این است که باید منبعث از منشأ انقلاب اسلامی باشد.
مهدی ناصحی افزود: بعد از بررسی های زیاد در خصوص اتفاقاتی که پیرامون تعیین روز ملی مشهد رخ داده، بنا شد با توجه به حوادثی که در مشهد در ۱۰ دی و با قیام خونین مردم و شهادت مردم شریف این شهر روی داد این روز به عنوان روز ملی مشهد تعیین شود.
وی ادامه داد: البته این نامگذاری قرابت های دیگری هم با سایر ایام داشت که بحث طولانی و زمان بری بود؛ با توجه به اینکه نمادهای تاریخی و فرهنگی زیادی در این شهر داریم تصمیم گیری دشوار بود؛ برخی معتقد بودند ولادت امام رضا (ع) و برخی دیگر شخصیت فردوسی حکیم را مناسب منشأ نامگذاری این روز می دانستند اما جمع بندی پس تحقیق های صورت گرفته بر این اساس بود که باید متناسب با اصل جمهوری اسلامی تصمیم بگیریم و سالروز قیام تاریخی مردم مشهد برای این نامگذاری رای آورد.
وی تصریح کرد: دستاوردهای قابل توجه و احترام نظام مقدس ایران اسلامی و شهر امام مهربانی و حضور بارگاه ملکوتی این امام رئوف و سایر رویدادهای مهم در کنار هم باعث شد تا دهم دی ماه به عنوان روز ملی مشهد معرفی شود.
عضو شورای اسلامی شهر مشهد ادامه داد: فراخوان طراحی المان میدان ۱۰ دی و طراحی نشان روز ملی مشهد در این روز انجام می شود، همچنین شروع دور جدید فعالیت شورای اجتماعی محلات با حضور بیش از هزار و ۵۰۰ نفر از اعضای شوراهای محلات در این تاریخ خواهد بود.
ناصحی گفت: در این روز زنگ روز ملی مشهد در مدارس منتخب نواخته خواهد شد، همچنین با حضور و مشارکت تشکلهای دانشجویی کمیته علمی و نشست تخصصی با موضوع «نقش دانشگاه در هویت سازی مشهد» در دانشگاه آزاد برگزار می شود و یک نمایشگاه نیز با موضوع هویت مشهد در دانشگاه علوم پزشکی برپا خواهد شد.
وی افزود: در برخی مساجد شهر یادواره شهدای انقلاب را برگزار خواهیم کرد و نمایشگاه مشهد قدیم هم از ۱۰ تا ۲۰دی ماه در فرهنگسرای بهشت در قالب عکس، کتاب و اسناد مرتبط با هویت مشهد قدیم پذیرای علاقه مندان خواهد بود، همچنین در حوزه ورزشی برنامه کوهپیمایی و پیاده روی خانوادگی در روزهای ۹ و ۱۰ دی ماه و مسابقات ورزشی بانوان محلات در ۱۲ رشته اجرا می شود که تا بهمن ماه ادامه دارد.
وی ادامه داد: در میدان ۱۰ دی با حضور مردم و مسوولان و خانواده شهدا از ساعت ۱۲ تا ۱۴ مراسمی در راستای رونمایی از سه کتاب با موضوع انقلاب مردم مشهد و مشاغل و محلات قدیمی این شهر برگزار می شود و ستاد مردمی شهدای ۱۰ دی در بوستان آلاله، محل خاکسپاری سه تن از شهدای این روز؛ در آیینی به تجلیل از این شهدا خواهد پرداخت.
ناصحی با اشاره به اینکه طی سالهای آینده اجرای برنامه های روز ملی مشهد در سطح ملی و فراتر خواهد بود، گفت: در سال آینده به ظرفیت های خوبی که مشهد از جهت تاریخی، فرهنگی و گردشگری دارد خواهیم پرداخت و حتی به موضوع خواهرخواندگی مشهد با شهرهای دیگر نیز ورود خواهیم کرد.