«ولودیمیر زلنسکی» از جمله چهره‌های شاخص سال ۲۰۲۲ میلادی بود که به دلیل مقابله با روسیه در جنگ اوکراین و روسیه و برخی نظرات خود در فضای مجازی به خصوص توئیتر و اینستاگرام به محل بحث و جدل کاربران بدل شد. زلنسکی علاوه بر فعالیت سیاسی و نظامی در جنگ اوکراین و روسیه، اظهارنظراتی درباره ایران و جمهوری اسلامی داشت که نمود بارز آن در جریان ناآرامی‌های شهریورماه ۱۴۰۱ تبلور یافت.
به دلیل اهمیت چهره سیاسی و فردی زلنسکی در فضای مجازی، گروه داه‌کاوی ایرنا به رصد و تحلیل تصویر وی در توئیتر فارسی در بازه زمانی ۲۰۲۲-۲۰۲۰(۱۴۰۰-۱۳۹۹) و بعد از جنگ روسیه و اوکراین پرداخته است. این گزارش که بر اساس روش تحلیل مضمون در بخش کیفی و فرمول کوکران در بخش کمّی تنظیم شده، کلیات آماری و جزئیات مضمونی تصویر چهره برگزیده مجله تایم در سال گذشته میلادی را در بخش‌های مختلف و متنوعی مورد واکاوی قرار داده است.
در بخش نخست این گزارش، کل داده‌های توئیتری استخراج شده در بازه زمانی دو ساله مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و میزان محتوا، روند انتشار و ابرکلمات ارائه شده است. در بخش دوم نیز تحلیل مضمون و یافته‌های آماری روی نمونه آماری اخذشده و از میان توئیت‌های پرلایک انجام شده است:
بخش نخست: تحلیل کلی و آماری روی کل داده‌ها
در این بخش گزارش، کلیات محتوای آماری و موضوعی مربوط به تصویر زلنسکی در توئیتر فارسی، استخراج و ارائه شده است. این اطلاعات آماری و موضوعی از میان ۳۹۰ هزار توئیت و ریتوئیت در بازه زمانی ۱ دی ۱۳۹۹ تا ۱ دی ۱۴۰۱ جمع‌آوری و تحلیل شده است:
۱.آمار کلی محتوای منتشر شده
بر اساس داده‌های استخراج شده از سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی در بازه زمانی دو ساله تهیه این گزارش یعنی یک دی ۱۳۹۹ تا یک دی ۱۴۰۱، ۳۹۰ هزار و ۱۹ توئیت، ریتوئیت، ریپلای و کوت مرتبط با زلنسکی در این سامانه ثبت شده است. این محتوا از سوی ۱۰۸ هزار و ۳۶۹ کاربر مختلف ثبت و در مجموع ۲ میلیون و ۷۴۶ هزار و ۵۴۹ لایک دریافت کرده‌اند که به طور متوسط هر توئیت ۷ لایک گرفته است. میزان پایین تعداد متوسط لایک برای این حجم از محتوا به دلایل مختلفی چون پاک کردن توئیت‌ها، انتشار از سوی افراد ناشناس و کم فالوئر و همچنین حجم بالای مطالب بازنشری رخ داده است.
از ۳۹۰ هزار و ۱۹ محتوایی که استخراج شده ۳۱۲ هزار و ۲۲۸ به عنوان ریتوئیت و کوت ثبت شده است.
۲. مقایسه حجم مطالب نشری و بازنشری
از میان ۳۹۰ هزار و ۱۹ توئیت استخراج شده از سامانه پایشگر که محتوای مربوط به زلنسکی را در بازه زمانی دو ساله منتشر کرده‌اند، ۷۷ هزار و ۷۹۱ معادل ۱۹.۹۵ درصد محتوا مربوط به محتوای نشری شامل توئیت و ریپلای‌ها و ۳۱۲ هزار و ۳۲۸ معادل ۸۰.۰۵ درصد محتوا مربوط به محتوای بازنشری شامل ریتوئیت و کوت‌ها بوده است.
نسبت بالای محتوای بازنشری به محتوای نشری که نسبت ۴ به یک است نشان از حجم بالای محتوای بازنشری و علاقه شدید کاربران به بازنشر مطالب دارند به عبارتی دیگر، کاربران مشارکت‌کننده در انتشار تولیدمحتوای زلنسکی در توئیتر بیشتر به بازنشر مطالب و کمتر به انتشار مطالب شخصی و تولیدی پرداخته بودند.
۳. تحلیل روند انتشار مطالب
روند انتشار محتوای توئیتری در بازه ز مانی دو ساله بررسی این گزارش از دی ۱۳۹۹ تا دی ۱۴۰۱ (۲۰۲۲-۲۰۲۰) در گراف زیر به نمایش درآمده است. نکته جالب توجه و قابل اهمیت این است تا پیش از اسفندماه ۱۴۰۰ که زلنسکی به ریاست جمهوری اوکراین برسد، تقریباً هیچ محتوایی درباره وی در توئیتر فارسی منتشر نشده و وی به عنوان چهره‌ای ناشناس در فضای مجازی، به یکباره و پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین به محل بحث و نظر توئیتری‌ها تبدیل شده است.
در اسفندماه ۱۴۰۰ و همزمان با جنگ روسیه و اوکراین، اوج محتوای توئیتری‌ها درباره رئیس‌جمهور این کشور در توئیتر فارسی صورت گرفته به طوری که در ۷ اسفندماه تنها ۸۶ هزار محتوای توئیتری به ثبت رسیده است اما روند این موج به شدت زودگذر و کوتاه مدت بوده به گونه‌ای که پس از چند روز این روند به شدت کاهش و به حدود یک دهم میزان آن در زمان اوج(از ۸۶ هزار به ۸ هزار و ۶۰۰)، تنزل یافته است. در ادامه شاهد روند بسیار کم و حتی ناچیز محتوا پیرامون زلنسکی در سال ۱۴۰۱ بوده‌ایم و تنها چند نقطه اوج در خصوص برخی اظهار نظرات وی درباره ایران و مقامات ایرانی و همچنین جایزه شجاعت آکسی که در مهر و آذر ۱۴۰۱ به وی اهدا شده، قابل رویت بوده است.
۴.ابرکلمات هشتگ‌های پرتکرار
ابرکلمات هشتگ‌ها، نمایشی از هشتگ‌های پرتکرار ۳۹۰ هزار توئیتی است که در مدت دو سال و درباره زلنسکی در توئیتر فارسی منتشر شده است. به غیر از برخی کلمات مرتبط درباره نام و عنوان شغلی زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین همانند زلنسکی، ولادیمیر زلنسکی، ولودیمیر زلنسکی، زلینسکی، هشتگ‌های اعتراضی زیادی از جمله اعتصابات سراسری، مهسا امینی، نه به جمهوری اسلامی و... نیز به عنوان هشتگ‌های پرکاربرد معترضان و براندازان در توئیتر در توئیت‌های کاربران برجسته شده بودند.
هشتگ‌های مخصوصی نیز درباره جنگ اوکراین و روسیه برجسته و پرتکرار شده بودند که از آن جمله می‌توان به جنگ روسیه اوکراین، روسیه اوکراین، کی‌یف و مرگ بر پوتین اشاره کرد.
هشتگ‌های غیرفارسی از جمله ukrainwar، standwithukraine، westandwithukraine، ukrainerussiawar از جمله هشتگ‌های پرتکراری بودند که به طور عمده در توئیت‌های غیرفارسی این موضوع ترند شده بودند.
بخش دوم: تحلیل مضمونی و موضوعی روی نمونه آماری
۱. تحلیل مضمون
تحلیل مضمون یکی از روش‌های مرسوم در میان روش‌های کیفی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها به شمار می‌رود که در این گزارش از این روش برای آنالیز کیفی داده‌های توئیتری استفاده شده است. تحلیل نمونه‌آماری استخراج شده منجر به کشف ۶ مضمون پرتکرار در توئیت‌ها شد که مقایسه درصدی هریک از این مضامین در گراف زیر آمده است:
حمایت از زلنسکی در مواردی چون میهن‌پرستی و خانواده‌دوستی از برجسته‌ترین و پرتکرارترین مضامینی است که در توئیت‌های کاربران به کرات مطرح شده است. کاربران حامی رئیس‌جمهور اوکراین که به طورعمده مخالفان نظام را شامل شده بودند، ضمن ترسیم شمایل قهرمانانه از زلنسکی، از ویژگی‌های فردی و ملی وی تمجید کردند.
موضع‌گیری‌های زلنسکی درباره تسلیحات نظامی ایران و اشاره به همکاری ایران و روسیه با ۲۲.۷۳ دیگر مضمون پرتکرار این بررسی بوده است. بازنشر تصویر زلنسکی با پهپاد ایرانی که برخی کاربران آن را جعلی و ساختگی خوانده بودند و برخی سخنان وی درباره همکاری و حمایت حاکمیت ایران از روسیه در جنگ روسیه و اوکراین، از مهم‌ترین محورهای مطرح شده در این مضمون بوده‌اند.
بازنشر اظهارات زلنسکی درباره نظام و مقامات ایرانی یکی از مضامین کلی استخراج شده از میان توئیت‌ها بوده که به طور ویژه به اظهارات وی درباره مقامات عالی رتبه ایرانی و قطع رابطه اوکراین و ایران مربوط می‌شود. این مضمون در حالت کلی با مضمون موضع‌گیری درباره تسلیحات نظامی ممکن است اشتراکاتی داشته باشد اما منظور از این مضمون که به طور جداگانه در نظر گرفته شده، اظهارات رئیس‌جمهور اوکراین در دو زمینه یادشده است.
تمجید و همراهی زلنسکی با معترضان ایرانی با ۱۱.۳۶ درصد مضمون چهارم این واکاوی کیفی بوده است. برخی اظهارات رئیس‌جمهور اوکراین در باره اعتراضات شهریورماه ۱۴۰۱ ایران، از سوی معترضین و مخالفان نظام بازنشر و شخصیت و برخی اقدامات زلنسکی به عنوان الگویی برای مبارزه و لیدری جریان برانداز معرفی شد.
تمسخر زلنسکی، مضمونی با ۱۰.۲۳ درصد تکرار است که به طور ویژه به مخالفان زلنسکی در توئیتر اختصاص داشت. این کاربران که به طور عمده به طیف فکری خاصی مربوط بودند، از ترسیم شمایل قهرمانه زلنسکی انتقاد کرده و برخی اخبار فیک و شایعات پیرامون وی که به زعم آنها جنبه اغراق و بزرگنمایی داشته تکذیب کردند. لحن انتقادات این طیف فکری از رئیس جمهور اوکراین از انتقاد تا تمسخر تداوم یافت و لقب «دلقک اوکراینی» نیز به زلنسکی نسبت داده شد.
بازتاب نشان شجاعت «آکسی» به زلنکسی و مسیح علینژاد با ۵.۶۸ آخرین تم پرتکرار این تحلیل مضمون بوده که به طور ویژه بازتاب‌های حمایتی این جایزه را در میان حامیان وی مطرح کرده بود. تعدادی از کاربران نیز به دریافت این جایزه از سوی دو تن از مخالفان جمهوری اسلامی واکنش نشان دادند و آن را سیاسی خواندند.
در ادامه توئیت‌های برجسته این بررسی که در واقع مصادیقِ مضامین بالا بوده‌اند، بر اساس میزان لایک ارائه شده‌اند:
۲. توئیت‌های منتخب
کنایه به کمدین و دلقک خواندن زلنسکی با ۲۷۴۰۰ لایک و ۱۳ هزار بازنشر
تصویر پربازنشر زلنسکی و ادعای پهپاد نسبت داده شده به تسلیحات نظامی ایران با ۲۳۴۰۰ لایک و ۷۸۰۰ بازنشر
اظهارات زلنسکی در مخالفت با مقامات ایرانی و بازنشر گسترده آن از سوی کاربران مخالفان نظام با ۹۲۰۰ لایک و ۲۲۰۰ بازنشر
حمایت رضا پهلوی از زلنسکی و انتشار نامه حمایتی و تمجیدآمیز به وی
ارتباط دادن اظهارات زلنسکی به اعتراضات شهریورماه ۱۴۰۱ ایران از سوی مجری شبکه ایران اینترنشنال با ۵۸۳۰ لایک و ۱۹۹۱ ریتوئیت
ازتاب و پوشش خبری جایزه آکسی به علینژاد و زلنسکی از سوی حساب‌های توئیتری مخالف نظام با ۵۱۵۰ لایک و ۶۹۵ ریتوئیت
توئیت پرلایک و پربازنشر حساب توئیتری رهبر معظم انقلاب درباره عبرت آموزی اوکراینی‌ها از بدعهدی آمریکایی‌ها
توئیت واکنش برانگیز «حسن عباسی» خطاب به زلنسکی در ارتباط با پایان جنگ روسیه و اوکراین و میانجی‌گری مقامات ایرانی
حمایت صادق زیباکلام فعال سیاسی اصلاح طلب از مقاومت رئیس‌جمهور اوکراین و مقایسه آن با رئیس‌جمهور سابق افغانستان
جعلی خواندن تصاویر منتسب به زلنسکی با پهپاد ایرانی با استفاده از تکنولوژی پرده سبز و فوتوشاپ
ادعای یهودی بودن زلنسکی و دوران سیاه ریاست او بر اوکراین
استناد به تصویر زلنسکی با پهباد ادعایی منتسب به تسلیحات نظامی ایران و درخواست حذف ایران از جام جهانی و رفتن ایران به شورای امنیت
۳. رویکرد کلی کاربران
رویکرد کلی کاربران در نمونه آماری استخراج شده نشان می‌دهد که ۵۹.۰۹ درصد کاربران نسبت به زلنسکی رویکرد موافقت و همراهی و حمایت و در مقابل تنها ۱۰.۲۳ درصد کاربران پرلایک این بررسی اظهار مخالفت، انتقاد و نارضایتی از رئیس‌جمهور اوکراین داشته‌اند. ۳۰.۶۸ درصد از کاربران نیز به بازنشر و اطلاع‌رسانی اخبار مرتبط با زلنسکی پرداخته و موضع روشن و صریحی درباره وی نداشتند.
درصد بالای توافق و همراهی کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی در بازه زمانی اسفند ۱۳۹۹ تا دی ماه ۱۴۰۱ نشانگر محبوبیت ولودیمیر زلنسکی در توئیتر فارسی درمیان کاربران پرلایک توئیتری است.
۴. فعالیت گرایش‌های سیاسی
بررسی نمونه آماری از میان پرلایک‌ترین کاربران موضوع زلنسکی نشان می دهد که ۶۷.۰۵ درصد کاربران فعال در این بازه، کاربران مخالف نظام هستند که شامل سلطنت‌طلبان، براندازان و طرفداران فرقه‌های مخالف نظام بودند که به طور عمده توئیت‌های حمایتی از زلنسکی منتشر کردند. روزمره‌نویس‌ها با ۲۲.۷۳ جایگاه دوم فعالیت را از آن خود کردند که به اکانت‌هایی مربوط بوده که هویت مشخص و واضحی از خود منتشر نکرده و آی‌دی‌های ناشناس و جعلی داشته‌اند. اصولگرایان با ۷.۹۵ درصد و اصلاح‌طلبان با ۲.۲۷درصد کمترین طیف سیاسی بودند که در ارتباط با زلنسکی در توئیتر تولیدمحتوا کردند.
حضور موثر و فعال کاربران مخالف نظام و حمایت حداکثری آنها از رئیس‌جمهور اوکراین باعث شده که رویکرد کلی به شخصیت و رفتار زلنسکی در توئیتر فارسی حمایتی و اعلام موافقت و همراهی باشد. این در حالی است که حضور حداقلی کاربران موافق‌نظام اعم از اصولگرا یا اصلاح‌طلب، سبب شده که میزان انتقاد و مخالفت از زلنسکی به کمترین میزان خود برسد و رئیس‌جمهور اوکراین چهره‌ای محبوب در توئیترفارسی تلقی شود.
۵. گرایش‌های فعال سیاسی در مضامین پرتکرار
در این بخش، نقش هر یک از ۴ گرایش سیاسی اصولگرا، اصلاح‌طلب، مخالف نظام و روزمره‌نویس در تولید مضامین پرتکرار توئیت‌ها مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است:
مخالفان نظام به عنوان فعال‌ترین گرایش سیاسی موضوع زلنسکی در توئیتر که نقش مهمی در رویکرد کلی کاربران این پلتفرم داشته‌اند، در ۵ مضمون از ۶ مضمون پرتکرار استخراج شده نقش فعال و نسبتاً پررنگی داشتند. مضمون مربوط به ادعای زلنسکی درباره تسلیحات نظامی ایران و همچنین حمایت از ویژگی‌های فردی و شخصیتی منتسب به وی از پرتکرارترین مضامینی بوده که این طیف فکری در آن فعالیت بیشتری داشته‌اند.
روزمره‌نویس‌ها به عنوان دومین طیف فکری فعال نیز در ۵ مضمون فعال بودند که حمایت ازمیهن‌پرستی زلنسکی بیشترین مضمون مطرح شده از سوی این طیف بوده است. علاوه بر این مضمون، تمجید و همراهی زلنسکی از معترضان از دیگر مضامینی بوده که روزمره‌نویس‌های توئیتر در انتشار آن اهتمام بیشتری ورزیدند.
اصولگرایان به عنوان یکی از طیف‌های سیاسی که در موضوع زلنسکی حضور کمرنگی داشتند، بیشتر به انتشار مضمون تمسخر زلنسکی پرداختند و بیشترین حجم این محور انتقادی نیز در میان گرایش‌های سیاسی ازآن اصولگرایان بوده است.
اصلاح‌طلبان به عنوان کمترین و منفعل‌ترین طیف سیاسی موضوع زلنسکی در توئیتر، تنها در مضمون مربوط به میهن‌پرستی فعال بوده‌اند.
۶. رویکرد کاربران در مضامین پرتکرار
تعیین اینکه در هر یک از مضامین پرتکرار کاربران توئیتری پرلایک چه رویکردی ابراز شده در این بخش استخراج و مورد مقایسه قرار گرفته است. بیشترین میزان موافقت و همراهی به حمایت از میهن‌پرستی زلنسکی مربوط بوده است. مضمون تمجید و همراهی زلنسکی از معترضان ایرانی نیز مورد همراهی و توافق کاربران توئیتری نشر و بازنشرکننده محتواها قرار گرفته است.
تمسخر زلنسکی تنها مقوله منفی و انتقادی توئیتری‌ها بوده که در مضامین پرتکرار در قالب یک مضمون مجزا پرداخته شده است و نسبت زیادی از حجم توئیت‌ها را نیز به خود اختصاص نداده است.
۷. رویکرد گرایش‌های مختلف سیاسی
رویکرد گرایش‌های سیاسی مختلف به طور مجزا در این بخش مورد مقایسه قرار گرفته است. بیشترین میزان توافق و همراهی به مخالفان نظام و کمترین میزان آن به اصلاح‌طلبان مربوط بوده است. از سوی دیگر میزان مخالفت و انتقاد از زلنسکی در میان اصولگرایان بیشترین و در روزمره‌نویس‌ها کمترین حجم را داشته است.
میزان رویکرد خنثی و اخبار بدون موضع‌گیری نیز در میان کاربران مخالفان نظام بیشترین مقدار بوده و اصولگرایان و اصلاح‌طلبان کمترین حجم اخبار خنثی را بازنشر داده بودند.
جمع‌بندی:
۱. بررسی داده‌کاوی ایرنا از ۳۹۰ هزار توئیت در بازه زمانی دی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که ۸۰.۰۵% توئیت‌ها بازنشری و تنها ۱۹.۹۵% آنها نشری و توئیت تولیدی بوده است. این حجم بالای محتوای بازنشری، به علاقه شدید کاربران به بازنشر مطالب اینفلوئسرهای توئیتری و تاثیرپذیری کلیت توئیتری‌ها از یک اقلیت تاثیرگذار حکایت دارد. از سوی دیگر واکاوی روند انتشار این مطالب از حضور حداکثری کاربران در روز ۷ اسفندماه ۱۴۰۰ با انتشار ۸۶ هزار توئیت درباره زلنسکی و فروکش کردن این موج زودگذر در روزهای آتی حکایت دارد.
۲. موافقت ۵۹.۰۹% کاربران از رئیس‌جمهور اوکراین، زلنسکی را به چهره‌ای محبوب در میان کاربران تاثیرگذار توئیترفارسی تبدیل کرده این در حالی است که بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که عمده کاربران حامی زلنسکی را توئیتری‌های مخالف نظام و براندازان تشکیل داده‌اند. از سوی دیگر، انفعال اصولگرایان و اصلاح‌طلبان این پلتفرم باعث فعالیت بیشتر براندازان و همراهی بیشتر کاربران توئیتر با رئیس‌جمهور اوکراین شده است.
۳. اظهارات زلنسکی درباره اعتراضات شهریور ۱۴۰۱ بار دیگر نام وی را در توئیترفارسی به عنوان چهره‌ای بحث‌برانگیز مطرح کرد، به گونه‌ای که بعد از ماه‌ها که از آغاز جنگ روسیه و اوکراین در اسفند ۱۴۰۰ گذشته بود، اسم زلنکسی در ماه مهر و آذر ۱۴۰۱ در توئیتر فارسی ترند شد و اظهارات وی در حمایت معترضین و همچنین مخالفت با حاکمیت ایران به محلی برای بحث و جدل توئیتری‌ها بدل شد.