نظام فکری سردار شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی، مجموعه ای نظام مند و متشکل از اجزای سازمان یافته و عناصر مرتبط و هدفمند با محوریت هسته مرکزی توحیدی است. در این منظومه فکری، سه موضوع مهم قابل بیان است: نظام بینشی، نظام ارزشی و نظام اجتماعی.
به مجموعه نقش های اجتماعی متقابل به هم پیوسته که برای هدفی مشخص پیوند یافته اند، نظام اجتماعی می گویند. در این نظام درباره نظام فرهنگ اسلامی، نظام علمی اسلامی، نظام مدیریت اسلامی، نظام سیاست اسلامی، نظام اقتصاد اسلامی، نظام حقوق اسلامی، نظام قضایی اسلام و نظام امنیتی - دفاعی اسلام بحث می شود که شامل این موارد است:
الف: نظام فرهنگ اسلامی؛ یکی از کلیدی ترین نظام های اجتماعی در منظومه فکری شهید حاج قاسم سلیمانی، نظام فرهنگ اسلامی است. ایشان بر این باور بود که فرهنگ؛ یعنی خلقیات و ذاتیات بومی یک جامعه و از طرف دیگر تفکرات، ایمان و آرمان های یک ملت، تشکیل دهنده مبانی فرهنگ یک کشور است. علم هم جزء فرهنگ است اما اخلاق و بُعد اخلاقی فرهنگ، بیشترین تاثیر را برای تضمین آینده دارد.
پیشینه علمی، فرهنگی، اخلاقی و رفتاری و تجربی شهید بزرگ جبهه مقاومت نشان می دهد که وی در قدم اول در صدد بسط فرهنگ اسلامی و گفتمان انقلاب اسلامی از مسیر فعالیت های فرهنگی و قدرت نرم بود و همواره با درایت و تعقل دست به نظریه پردازی در شرایط مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی می زد. حاج قاسم با شناخت صحیح سنت های الهی، سیره نبوی و علوی و پای بندی به مولفه های ایمانی توانست با فطرت الهی جوامع اسلامی همگام شود و به خلق و تقویت جریانی اجتماعی در دنیای اسلام به نام جریان مقاومت اسلامی موفق شود.
شهید عزیزمان در عرصه نبرد نرم، با رونمایی از راهبردهای جدید دفاع فرهنگی، با تمام توان به جنگ با قدرت ایدئولوژیک و فرهنگ غرب رفت و منازعه ای پیش رونده را در ستیز با آرمان های شکل گرفته در رنسانس پایه گذاری کرد. شهید سلیمانی، مرتب و منظم، کتاب های تاریخی، علمی، اخلاقی، دینی، فقهی، تفسیری، رمان، داستان و تاریخ شفاهی جنگ را می خواند و با قرآن، نهج البلاغه و صحیفه سجادیه مانوس بود. با یادداشت ها و نکته برداری های خود از کتاب ها، مشوق دیگران به کتابخوانی بود و تلاش می کرد فرهنگ دینی و نگاه انقلابی را گسترش دهد.
وی حتی کتاب های گابریل گارسیا مارکز، نویسنده کلمبیایی را مطالعه می کرد. او به کتاب اهمیت می داد و در هفته بسیج سال ۱۳۹۷ توصیه کرد من کتاب کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، نوشته آقای دوانی را که کتاب قطور اما مهمی است، به شما معرفی می کنم... من این کتاب را با دقت خوانده ام. کتاب های دیگری هم در این موضوع مطالعه کرده ام. همه این مباحث، گویای نگاه عمیق دانشمند شهیدمان به موضوع فرهنگ و توجه آن شهید عزیز به مقوله تعلیم و تعلم بود.
شهید سلیمانی، جنگ را نیز با همین عینک تبیین می کرد و در سال ۱۳۹۱ در کنگره شهدای استان قم گفت جنگ بهترین معرف مذهب ما و دین ما بود... اگر کسی بخواهد در عرفان و معنویت حقیقی، در عبودیت حقیقی، یک صحنه ای را ببیند که اسلام ناب را از آن استشمام کند و حس کند، هیچ صحنه ای با این گستردگی و جامعیت نیست. ایشان همچنین در سال ۱۳۹۲ در مراسم شهدای ادوات لشکر ثارالله گفت مهم ترین مولفه ای که در دوران دفاع مقدس، جزء پیروزی های مهم جنگ محسوب می شود، کمک به دگرگونی عمیق فرهنگی در جامعه ما بود.
شهید سلیمانی عزیز در خرداد ۱۳۹۴ در سالروز عملیات بیت المقدس گفت جنگ ما این جامعیت را دارد که حقیقت یک مذهب را بروز بدهد، یعنی عرفان حقیقی، نماز حقیقی، دین حقیقی، اخلاق حقیقی، رفاقت حقیقی در سطوح گوناگون؛ ما مثل این نداریم. ایشان در ۱۴ مهر ۱۳۹۵ در سالگرد شهید حسین همدانی گفت فرهنگ، ما را در دفاع مقدس پیروز کرد. از ابتدای انقلاب تا حالا در همه صحنه ها با تمسک به همین فرهنگ امام حسین (ع)، همه پیروزی ها و تضمین پیروزی هایمان را از این راه گرفتیم.
شهید گرانقدر حاج قاسم در اول مهر ۱۳۹۵ در یادواره شهدای ملایر گفت ما در داخل کشورمان دو نهاد داریم که بر رفتار و اخلاق جامعه اثر دارند؛ یکی حوزه مقدس علمیه است که به طور طبیعی در جهت دهی اساسی به دین و زندگی بر پایه صحیح و رفتار و اخلاق درست، نقش اساسی دارد. دوم دانشگاه های ما هستند که ضمن این که یک تاثیرات اخلاقی و رفتاری دارند، غیر از تاثیرات اخلاقی و رفتاری شان در انضباط و اداره جامعه هم کمک می کنند. این دو نهاد بعد از خانواده، مهم ترین جریان فرهنگی درون جامعه ماست که بر جامعه اثر دارد.
ایشان افزود دفاع مقدس به دلیل این که توانست همه تئوری ها و نظریه های نظری و همه بحث های اخلاقی توصیه شده دینی و رفتاری را یک جا به مرحله ثبوت و عمل برساند، ورای این دو جریان مهم فرهنگی توانست نه تنها بر جامعه اثر گذار باشد، بلکه این دو جریان مهم فرهنگی را هم از خودش متاثر کند. شهید سلیمانی در ۲۹ مرداد ۱۳۹۶ در روز جهانی مسجد گفت ما در عالم اسلامی سه نوع مسجد داریم... یک مسجد، مسجدی است که آگاه سازی می کند، تربیت می کند و در دو بعد از اسلام دفاع می کند. یکی در بعد فرهنگی و دینی... هم تربیت مدافع فرهنگی می کند و هم تربیت برای ایثار و فداکاری می کند. سردار شهیدمان با این نگاه، بر باور و ایمان و آرمان ها تاکید می کرد و بندگی در مسیر الهی را اوج رشد فرهنگی در مسیر کمال مطلق می دانست.
ب: نظام علمی اسلام؛ نظام علمی اسلام، یکی از ساحت های نظام اجتماعی در منظومه فکری شهید حاج قاسم سلیمانی است. واژه علمی، به معنای معرفت، دانش و ادراک است. شهید بزرگ جبهه مقاومت در یادواره شهدای ملایر، فهم و علم را عامل رشد می داند و می گوید اگر امروز ما آمدیم سطح آگاهی مردم را ارتقاء دادیم و تعالی دادیم، فهم و علم مردم را توسعه دادیم و به موضوعات اصلی توجه دادیم، این کشور رشد می کند. ایشان در یادواره عملیات رمضان نیز گفت علمی ارزشمند است که قابل تطبیق با عمل باشد.
شهید سلیمانی در سالگرد شهادت حاج عماد مغنیه گفت عماد برای علم آموزی و تربیت، شیوه عجیبی داشت ... او مثل یک شاگرد و یک عالم نیازمند از تجربه دیگران استفاده می کرد ... ساعت ها می نشست و با اهل آن، با علماء، با افراد گوناگون نکات برجسته آن ها را پیرامون تربیت یادداشت می کرد و بعد این ها را در تربیت مجاهدین دخالت می داد. آن شهید بزرگ معتقد بود خیلی از کادرهای بزرگی که در حزب الله و در عالم شیعه و سنی، در فلسطین، در عراق، در ایران و جاهای دیگر تربیت شدند، تربیت شدگان مدرسه عماد مغنیه بودند. با این بیان، باید باور کنیم که شهید سلیمانی، برای علم بدون عمل، ارزشی قائل نبود. وی علم تربیت را، علم ویژه و مهمی می دانست و در سخنرانی ها بر آن تاکید می کرد.
ج: نظام مدیریت اسلامی؛ یکی از مهم ترین نظام های اجتماعی در منظومه فکری شهید بزرگوار حاج قاسم سلیمانی، نظام مدیریت اسلامی است. سردار شهیدمان بر این باور بود که مهم ترین نقشی که اسلام ناب در نظریه ها و روش های علمی مدیریت ایفا می کند، از راه تاثیر ارزش های اسلامی بر مدیریت است. ایشان در جمع مدیران می گوید از مشخصه های مهم اسلام ناب؛ ظلم ستیزی، عدالت خواهی، دفاع از پابرهنگان و مظلومان، امیدبخشی و از بین بردن ترس و جهل از جامعه است. اما مهم این است که ما به عنوان مدیران کشور اعتقاد به اجرا و پیاده کردن این ها داشته باشیم.
وی با همین نگاه در یادواره شهدای ملایر گفت یکی از موضوعاتی که بر جنگ ما اثرگذار شد، صحنه مدیریت جنگ بود. مدیریت خیلی اثر گذار است؛ چطور پدر و مادر بر پاکی خانواده، بر معنویت خانواده و تربیت فرزندان اثرگذارند. مسئولیت و مدیریت چنین نقشی دارد. جامعه ما یک جامعه شاهنشاهی بود. ما شاهنشاهی زده بودیم. چه کسی این تحول بزرگ را در جامعه ما به وجود آورد؟ امام؛ یک انسان برجسته، فرهیخته، پاک، پر از اخلاص ... مثل خورشید گرمایش را حس کردیم و جامعه ما متحول شد. باید از فرماندهان شهید جنگ، از سلوک، عمل و راه رفتن آن ها مثل یک مرجع، تقلید می شد ... آن چیزی که هیچ شبهه ای را بر جنگ وارد نمی کند، شیوه مدیریت و اداره دفاع مقدس، خصوصا در جاهایی بود که فرماندهان شهید ما اداره کننده آن بودند.
شهید سلیمانی در کنگره شهدای استان قم گفت یکی از ویژگی فرماندهان شهید ما که در جنگ آن را پایه گذاری کردند، سنت شکنی در ابعاد مدیریتی جنگ بود و این سنت شکنی در یک کلمه بروز کرد ... فرماندهان شهید ما در سطوح گوناگون این را سنت شکنی کردند. فرق فرماندهی در جنگ ما با فرماندهی کلاسیک در هر ارتشی، در یک کلمه بود؛ کلمه برو و بیا. یعنی یک فرماندهی می گفت: برو! و افراد را به سمت خطر می فرستاد. فرمانده ما در نوک خطر می ایستاد و می گفت بیا! شما به شهادت فرماندهان شهید ما در دوران دفاع مقدس نگاه کنید، ببینید چگونه شهید شدند؟ شهید مهدی باکری، شهید ابراهیم همت، شهید مهدی زین الدین، شهید حسن باقری چگونه شهید شدند که حقیقتا بهشتی جنگ بودند.
شهید عزیزمان در مراسم شهدای ادوات لشکر ثارالله می گوید اساس هر تحولی و ساده ترین راه هر تحولی و موفق ترین راه هر تحولی ... به مسئولین آن جامعه برمی گردد ... مدیریت اساس مسئله است. مدیریت و فرماندهی ای که نشات گرفته از نظام مدیریت اسلامی باشد. مدیریتی که فرماندهی سردار شهیدمان منطبق بر آن بود و وی چون خورشید در پهنه مدیریت اسلامی می درخشید.