به گزارش ایرنا از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، نشست تخصصی ملاحظاتی درباره تدوین تاریخ اجتماعی زنان قاجار بر اساس اسناد مالی با ارائه ای از امین محمدی پژوهشگر برگزار شد. این پژوهشگر درباره دلایل انتخاب این موضوع پژوهشی گفت: از زمان توجه تاریخ زنان، به عنوان یک حوزه مطالعاتی جدید در تاریخ معاصر، منابع موجود در این حوزه مورد توجه و اهمیت ویژه ای قرار گرفت. درواقع با توجه به مرد محور بودنِ منابعِ کلاسیکِ تاریخ‌نگاری و نادیده گرفته شدن زن در این منابع، اینکه پژوهشگر باید چه منابعی را دستمایه پژوهش قرار بدهد، مورد توجه قرار گرفت.
وی ادامه داد: با وجود اینکه در دوره قاجار، شاهد رشد تاریخنویسی و افزایش نگارش متون تاریخ‌نگاری هستیم، ولی این منابع به دلیل مرد محور بودن، کمترین میزان داده‌های تاریخی را درباره وضعیت زنان آن دوره در خود جای داده اند. زنان به عنوان نیمی از جامعۀ ایران، در این منابع نادیده گرفته شدند و می‌توان برای آن از واژه‌های پنهان یا خاموش در تاریخ استفاده کرد. در این بین، منبع مهمی که به شناخت کلی ما از وضعیت زنان کمک کرده است، سفرنامه‌ها و خاطراتی است که نویسندگان ایرانی و غیرایرانی نوشته‌اند و این منابع، محور غالب پژوهش‌های اخیر تاریخ زنان بوده است.
محمدی که در دوازدهمین جشنواره پژوهش و فناوری نیز به عنوان پژوهشگر برتر عضو غیر هیات علمی شناخته شده در ادامه با اشاره به این مطلب که در سال‌های اخیر اسناد تاریخی به عنوان معتبرترین و موثق‌ترین منابع تاریخ نگاری، مورد توجه پژوهشگران حوزه تاریخ زنان قرار گرفته است؛ گفت: با استفاده از اسناد تاریخی، برخی زوایای پنهان تاریخ زنان قاجار روشن شده و با توجه به دسترسی روزافزون به این اسناد، میزان استفاده از آنها هم در پژوهش‌های تاریخ زنان افزایش یافته است. هرچند توجه به اسناد تاریخی روندی صعودی دارد، اما تنها از میان انواع متنوع اسناد تاریخی غالباً عریضه‌های زنان و عقدنامه‌ها بیش از هر سند دیگری مورد استفاده پژوهشگران تاریخ زنان قرار گرفته است.
وی اظهار کرد: توجه به این موضوع که چه اسنادی می‌توانند برای نگارش تاریخ زنان مورد استفاده قرار گیرند، مسئله بسیار مهمی است که کمتر به آن پرداخته می شود و هدف از برگزاری این نشست هم معرفی اسناد مالی دورۀ قاجار به عنوان منبعی غنی برای نگارش تاریخ اجتماعی زنان بوده است و بر اساس انواع مختلف اسناد مالی می‌توان اطلاعاتی درباره تاریخ زنان دورۀ قاجار به دست آورد. بسیاری از پژوهشگران به این دلیل که اسناد مالی با خط شکسته نستعلیق و سیاق نوشته شده و یا شمار زیاد مفاهیم و اصطلاحات مالی در آنها وجود دارد، کمتر به سمت استفاده از آنها می‌روند. این در حالی است که اطلاعات بسیار ذی‌قیمتی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی جغرافیایی در این اسناد وجود دارد.
محمدی در ادامه این نشست با تقسیم بندی اسناد مالی، خاطرنشان کرد: در راستای استفاده از اسناد مالی در نگارش تاریخ اجتماعی زنان، ابتدا این اسناد به دو بخش اسناد مالی دیوانی و اسناد مالی غیردیوانی تقسیم‌بندی می شود. در بخش اسناد مالی دیوانی، کتابچه‌ها، دفاتر توجیهات، برات‌ها، قبوض و تعرفه‌های ارباب حقوق به صورت تفکیکی سندشناسی و تحلیل محتوا شد و درنهایت نشان داده شد که بر اساس هریک از این اسناد چه اطلاعات ارزشمندی از تاریخ اجتماعی زنان قاجار می‌توان استخراج کرد. هویت و عاملیت زنان در دوران پیشامدرن و مدرن، کنش‌های اجتماعی و اقتصادی، زنان حقوقبگیر و جایگاه زنان در دربار قاجار ازجمله موضوعاتی بود که بازتاب آنها را می‌توان در اسناد مالی دورۀ قاجار دید و از آنها در پژوهش‌های تاریخ زنان استفاده کرد.
وی یادآور شد: در بخش دوم اسناد غیردیوانی مشتمل بر اجاره‌نامه‌ها، اجیرنامه‌ها، مبایعه‌نامه‌ها و رهن‌نامه‌ها سندشناسی و تحلیل شد. بررسی این اسناد نشان داد که برخلاف ادعایی که دربارۀ زنان قاجار مطرح است، آنها نقش فعالی در مناسبات اقتصادی دوران پیشامدرن دارند. از سوی دیگر، اطلاعات بسیار مهمی دربارۀ هویت زنان در دوران پیشامدرن در این اسناد وجود داشت.
در بخش پایانی نشست تخصصی «ملاحظاتی درباره تدوین تاریخ اجتماعی زنان قاجار بر اساس اسناد مالی» اهمیت اسناد مالی در پژوهش‌های مربوط به مُهر زنان قاجار مورد بحث قرار گرفت و نشان داده شد که استفاده از مُهر نزد زنان پس از دوره مشروطه به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. در انتهای این نشست نیز امین محمدی به پرسش های حاضرین، پاسخ گفت.