به گزارش خبرنگار ایرنا یکی دو دهه قبل سیاست جمعیتی رایج و مقبول در کشور فرزند کمتر، زندگی بهتر بود. این سیاست رفته رفته در جامعه ایرانی ریشه دواند و و بخشی از فرهنگ خانواده‌های ایرانی شد.اما امروز پیری جمعیت استان جوان اردبیل را تهدید می کند. این امر بویژه در روستاها با وضوح بیشتری دیده می‌شود به طوری که مناطق روستایی در ایام تابستان و بهار فاقد نیروی کار هستند و در فصل زمستان بویژه با مهاجرت نیروهای جوانتر به شهرها روستاها عملا تبدیل به خانه سالمندان می شود.
کارشناسان معتقدند سیاستگذاری‌های غلط و برنامه ریزی‌های نادرست متولیان امر در کاهش جمعیت با شعار "فرزند کمتر و زندگی بهتر" و شاید ادامه آن برای مدت زمان بیشتر از معمول سبب کاهش نرخ باروری زوجین و در نتیجه ازدیاد جمعیت کهنسال نسبت به جمعیت جوان شده است.
به گفته کارشناسان، جمعیت کشور از جمله استان اردبیل به سرعت در حال پیر شدن بوده و این در حالی است که برنامه‌ریزی و اداره امور به صورت عادی در جریان است و ضروری است هر چه زودتر برای آینده این کهنسالان و نیز کاهش نیروی کار مولد و کیفی در جامعه تدبیر کرد.
بر اساس آمارها، در حال حاضر۶ درصد جمعیت استان اردبیل بالای ۶۰ سال است. این میزان در ۲۰ سال آینده به چهار برابر یعنی از حدود ۱۲۰ هزار نفر کنونی به ۳۵۰ هزار نفر خواهد رسید.از سوی دیگر کاهش زاد و ولد در دهه‌های اخیر از معضلات مهمی است که به کاهش هرم سنی جمعیت جوان در ۲۰ سال آینده منجر خواهد شد.
آماده نبودن ساختارهای اجتماعی، وجود تضاد فرهنگی، نگاه متفاوت بین افراد جامعه به موضوع سالمندی، عدم آمادگی و پذیرش وضعیت موجود از سوی میانسالان و کهنسالان با توجه به تجربه و خاطرات سالیان گذشته ، مسائل معیشتی و رواج ناراحتی‌های روحی و روانی از جمله مشکلاتی است که در آینده پیش روی استان اردبیل در موضوع سالمندی خواهد بود.
در این میان نسل میانسال و پیر جامعه در استان اردبیل نیز نگران وضعیت آینده خود هستند، مهمترین دغدغه جمعیت سالمندی این است که با توجه به فرهنگ حاکم بر جامعه و گسست رو به رشد ارتباط عاطفی در جامعه وضعیت نگهدرای آنها در آینده به چه صورت خواهد بود.
نرخ باروری در اردبیل؛ پایین‌تر از میانگین کشوری
در کشورهای توسعه یافته، حدود ۱۰۰ سال طول می‌کشد که جمعیت، سالمند شود ولی این روند در کشور ما سرعت گرفته و ۲۰ سال دیگر جمعیت سالمند خواهد شد.
لیلا مسعودی مدیر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان اردبیل دراین باره اعلام کرد: میانگین نرخ باروری جمعیت استان اردبیل در سال ۱۳۹۸ حدود ۱.۸ درصد بود ولی اکنون به ۱.۶ درصد تنزل کرده که یک دهم درصد از میانگین ۱.۷ درصدی کشوری پایین‌تر است.
وی با اشاره روند شتابان کاهش باروری جمعیت در استان اردبیل بیان کرد: هم‌اکنون جمعیت جوان بیشترین لایه جمعیتی این استان را تشکیل می‌دهد و جمعیت استان اردبیل جوان محسوب می‌شود ولی حرکت از سمت جمعیت جوان به سمت جمعیت سالمند با شیب تند آغاز شده است.
مدیر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان اردبیل افزود: باید از فرصت خوب جمعیت جوان که اکنون در استان موجود است، برای افزایش باروری و افزایش جمعیت و رسیدن به میانگین جایگزینی ۲.۱ درصد استفاده شود.
مسعودی اضافه کرد: اگر استان اردبیل به چاله جمعیت سالمند وارد شود و شیب نزولی رشد جمعیت ادامه یابد، مشکلات سالمندی به زودی در این استان نمایان خواهد شد.
وی تمایل کمتر جوانان به ازدواج را موجب بروز روند کاهش نرخ رشد جمعیت دانست و گفت: افزایش سن ازدواج و کاهش تمایل برای تشکیل خانواده، عقب انداختن فرزندآوری از سوی زوجین و نیز افزایش فاصله بین فرزندان اول و دوم نیز موجب کاهش باروری و در نتیجه کاهش نرخ رشد جمعیت شده است.
مدیر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان اردبیل اجرای سیاست‌های افزایش جمعیت را موجب کاهش دامنه پیامدهای سالمندی عنوان کرد و ادامه داد: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان اردبیل برای افزایش رشد جمعیت ارائه برخی خدمات را آغاز کرده به طوری که اگر بانوان بالای ۳۵ سال بیش از ۶ ماه منتظر بارداری شوند و بانوان زیر ۳۵ سال هم اگر بیش از یک سال منتظر بارداری بمانند، زوج نابارور و نازا تلقی شده و می‌توانند خدمات درمانی باروری این دانشگاه را دریافت کنند.
وی بیان کرد: برای ارائه خدمات فرزندآوری، ۲ مرکز در استان اردبیل دایر و فعال است که یکی توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشت و درمانی استان راه اندازی شده و دیگری هم تحت نام مرکز قفقاز توسط جهاد دانشگاهی فعال است و این ۲ مرکز برای فرزندآوری به همه مراجعان ۱۰ تا ۴۹ سال خدمات مشاوره‌ای و درمانی ارائه می‌دهند.
بهم ریختگی تناسب جمعیتی استان اردبیل
تناسب جمعیت سالمندی در استان اردبیل ۶.۵ درصد ثبت شده در حالی که این تناسب در کشور ۸.۵ درصد است. این آمار نشان می‌دهد که تناسب جمعیتی استان اردبیل به هم خورده که با تسهیل ازدواج و افزایش باروری می‌توان تناسب جمعیتی را متعادل کرد.
در همین زمینه معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اردبیل به ایرنا اظهار کرد: ساختار سنی جمعیت در استان اردبیل به هم خورده و با تشدید مهاجرت و کاهش زاد و ولد با نوعی به هم ریختگی جمعیتی بویژه در روستاها روبرو هستیم.
فریبرز دهقان با بیان اینکه میزان زاد و لد در این استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته نزدیک ۶ درصد کاهش یافته است، افزود: بر اساس آخرین سرشماری نفوس و مسکن سال ۹۵ در استان کاهش جمعیت یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها و نگرانی مسئولان است به طوری که در بخش مرکزی خلخال در برخی از آبادی‌ها آمار جمعیتی در حد صفر است و بسیاری از روستاها به دلیل تشدید مهاجرت خالی از سکنه به نظر می‌رسد که این رویه آثار ناگواری در همه حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به همراه دارد.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: تناسب فرهنگی در ساختار سنی جمعیت نیز به هم خورده و در برخی از روستاها پدیده تک‌کودکی رواج یافته و این امر اوضاع نابسامان در زاد و ولد را نشان می‌دهد.
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اردبیل با اشاره به سیر صعودی میانگین سن ازدواج در دهه‌های اخیر اظهار کرد: اگر سن ازدواج در زنان از ۲۴ سال به ۲۲ سال برسد ما می‌توانیم باروری بالای سطح جانشینی را داشته باشیم.
دهقان عوامل زیادی را در تسهیل ازدواج موثر دانست و گفت: اگر بخواهیم جوانان را به سمت ازدواج و باروری تشویق کنیم ابتدا باید بسترهای لازم را برای آنان فراهم کنیم و یکی از مهمترین این بسترها، بستر اقتصادی است در واقع خانواده‌ها زمانی تصمیم به بچه‌دار شدن می‌گیرند که اطمینان داشته باشند می‌توانند شرایط مادی خوبی برای فرزند خود مهیا کنند.
رضوان باقلاچی مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل هم در این باره به ایرنا گفت: کاهش جمعیت و افزایش آمار جمعیت سالمندان در جامعه نگران کننده است و با این روند در آینده نه چندان دور شاهد کاهش جمعیت و افزایش جمعیت سالمندان در جامعه خواهیم بود.
وی اظهار کرد: باید برای غلبه بر این مشکل استادان، صاحبنظران، نخبگان، پیشکسوتان و کارشناسان هم افزایی داشته باشند تا با برنامه‌ای مدون به صورت اصولی و فارغ از نسخه پیچی‌های عمومی نسبت به جوان‌سازی جمعیت اقدام شود.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل با بیان اینکه سیاست‌های ابلاغی جوان‌سازی جمعیت از سوی دستگاه‌های بالادستی نیازمند بازنگری و بومی‌سازی است افزود: سیاست‌های ابلاغی جوان‌سازی جمعیت، حمایت از کودکان، حمایت از خانواده و حمایت از سالمندان باید از سوی دستگاه‌های متولی به دقت مورد بررسی قرار گیرد تا با بومی سازی آن بتوان به اهداف مورد نظر از جمله افزایش جمعیت و جوان سازی جامعه رسید.
مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری اردبیل ادامه داد: در این راستا اگر نهادهای دولتی و غیردولتی به صورت عملیاتی و بدون موازی کاری اقدام کنند، مشکل اساسی ایجاد نخواهد شد.
باقلاچی با اشاره به اینکه تاکنون از ظرفیت رسانه‌ها برای رشد جمعیت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در جامعه آن طور که باید استفاده نشده است، افزود: با توجه به ریشه و علت وقوع آسیب‌ها و ناهنجاری های اجتماعی بویژه سیر صعودی جمعیت سالمندی باید برای هر شهر، روستا، منطقه و محله نسخه خاصی ارائه شود.
افزایش جمعیت سالمند به ۱۱۹ هزار نفر در استان اردبیل
بر اساس پیش‌بینی‌کارشناسان در ۲۰ سال آینده جمعیت سالمندی استان و کشور به چهار برابر افزایش خواهد یافت و ضروری است برای جلوگیری از ازدیاد جمعیت سالمندی و همچنین افزایش زاد و ولد در استان برنامه‌های اساسی در زمینه‌های آموزشی، فرهنگی و اقتصادی اجرا شود.
حامد رضایی مدیرکل بهزیستی استان اردبیل هم در این باره گفت: جمعیت سالمندان این استان در چند سال گذشته روندی افزایشی داشته و به ۱۱۹ هزار نفر رسیده است.
وی اظهار کرد: بنا بر تعریف سازمان بهداشت جهانی، افراد بالای ۶۰ سال سالمند به شمار می‌آیند و بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه سیب، ۱۰.۳ درصد از جمعیت یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفری استان اردبیل در سن سالمندی قرار دارند.
مدیرکل بهزیستی استان اردبیل با بیان اینکه بر اساس آخرین آمار و اطلاعات ثبت احوال شهرهای نیر و کوثر بالاترین جمعیت سالمند استان اردبیل را دارند افزود: همه ساله بر این تعداد افزوده می‌شود و پیش‌بینی می‌کنیم با این روند در سال‌های آینده بر تعداد جمعیت سالمندی و میانسالی استان افزایش یابد.
وی با تاکید برلزوم تشکیل کارگروه‌های تخصصی سالمندان و زیرساخت‌های لازم برای حمایت از جمعیت سالمندان گفت: ما به دنبال اجرای طرح «شهر دوستدار سالمند» در مناطق مختلف استان اردبیل هستیم تا فضای مناسب برای حضور سالمندان در ابعاد مختلف فراهم آید.
رضایی تصریح کرد: بالاترین نیاز سالمندان احترام و تکریم است و سعی بر این است تا با رایزنی نهادها و مجموعه‌های رفاهی، خدماتی به ویژه آبدرمانی‌ها، هتل‌ها و مراکز اقامتی در سطح استان بتوانیم تخفیف‌های ویژه برای جمعیت سالمندی استان در نظر بگیریم.
مدیرکل بهزیستی استان اردبیل افزود: در سند ملی ساماندهی سالمندان در کنار حفظ شأن و حرمت آنها، بر توسعه مراکز خدمات روزانه و شبانه‌روزی برای سالمندان تاکید شده و ویزیت سالمندان در منزل بیشترین رضایتمندی را به همراه داشته است.
وی اظهار کرد: در کنار فعال بودن مراکز شبانه‌روزی خدمات‌رسانی به سالمندان، در صدد راه‌اندازی خانه‌های حمایتی به ظرفیت ۱۰ نفر هستیم تا در این خانه‌ها نیز سالمندان در کنار هم بتوانند فضای خاطره‌انگیز، پرنشاط و شادابی را سپری کنند.
رضایی با اشاره به خدمات ارائه شده به سالمندان در استان اظهار کرد: با همکاری دانشگاه علوم پزشکی سعی بر این است تا در حفظ و مراقبت از سلامت سالمندان از ظرفیت ۸۰۰ باب واحد بهداشتی استفاده شده و بیماری‌هایی همچون افسردگی سالمندان، قلبی و عروقی، سرطان‌های روده بزرگ و پستان، غربالگری، فشار خون، تغذیه و سایر نیازمندی‌های سالمندان به صورت دقیق مورد رصد و پیگیری قرار گیرد.
مدیرکل بهزیستی استان اردبیل ضرورت بها دادن و ارزش گذاشتن به سالمندان را در قالب جلسات در حل مشکلات و دغدغه آنها یادآور شد و گفت: ۱۰ مرکز شبانه‌روزی و روزانه در سطح استان در حال ارائه خدمات به سالمندان هستند و ما نیاز جدی به مراکز روزانه داریم که انتظار می‌رود در شهرستان‌های مختلف با همکاری نهادهای دولتی و غیردولتی چنین مجموعه‌هایی برای سالمندان فراهم آید.
رضایی درعین حال گفت: خدمات رسانی به سالمندان در استان هزینه بر بوده و در صورت نبود سیاستگذاری‌های لازم برای جوان سازی جمعیت در آینده با بحران جمعیت جوان در استان مواجه خواهیم شد چرا که معتقدیم جامعه جوان جامعه توسعه مدار است.
کاهش ۵.۵ درصد میزان زاد و ولد در استان اردبیل/ باید از فرصت پنجره جمعیتی استفاده کرد
یکی از عوامل اصلی سیر صعودی جمعیت کهنسال، کاهش باروری است که در ۹ ماه امسال میزان زاد و ولد در این استان در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۵.۵ درصد کاهش یافته است.
شهرام رسولی مدیرکل ثبت احوال استان اردبیل در این باره اظهار کرد: در ۹ ماه منتهی به آذر ماه امسال ۱۱ هزار و ۸۴۸ مورد ولادت در استان ثبت شده که این آمار در مدت مشابه سال گذشته ۱۲ هزار و ۵۳۹ مورد بوده است.
وی با بیان اینکه بیشترین میزان کاهش زاد و ولد در شهرستان کوثر ثبت شده است، افزود: میزان ولادت در آذر ماه امسال در این شهرستان به میزان یک هزار و ۲۷۴ مورد ثبت شده که در مقایسه با آذر ماه ۱۴۰۰ به میزان هفت درصد کاهش را نشان می‌دهد.
مدیرکل ثبت احوال استان اردبیل میانگین میزان ولادت کشوری را ۱۳.۶ دهم اعلام کرد و گفت: اردبیل با میزان ۱۳ درصد در جایگاه هفدهم استان‌ها قرار گرفته است.
رسولی با اشاره به میانگین باروری در کشور گفت: میانگین باروری در کشور ۱.۷ دهم و در استان ۱.۶ دهم است که اردبیل از این حیث رتبه هجدهم را در بین استان‌ها دارد.
مدیرکل ثبت احوال استان اردبیل افزود: تاکید رهبر معظم انقلاب در سیاست‌های ابلاغی جمعیت ارتقای پویایی، بالندگی و جوانی جمعیت با افزایش میزان باروری به بیش از سطح جانشینی است.
رسولی ادامه‌داد: با توجه به اینکه میزان باروری در مرحله نزولی است بنابراین با ابلاغ سیاست‌های جمعیتی از سوی مقام معظم رهبری سعی بر رفع موانع ازدواج، افزایش امید به زندگی، تکریم سالمندان، توجه به فرزندآوری و همچنین جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه بویژه در مناطق مرزی است تا با یک هدف‌گذاری ۲۰ ساله میزان باروری و زاد و ولد افزایش یابد.
وی با بیان اینکه جمعیت این استان در مرحله پیری و کهنسالی قرار گرفته است، افزود: با استفاده از پنجره جمعیتی جوان استان که بعنوان یک پنجره فرصت محسوب می‌شود مسئولان باید برای این امر برنامه‌ریزی مناسب را انجام دهند.
چه باید کرد؟
اگر بخواهیم نگاه سیستمی به جامعه را مد نظر داشته باشیم هر اتفاق و رخدادی در یک بخش خواه ناخواه در سایر بخشها نتایج و پیامدهایی خواهد داشت.
ارتقای وضعیت اقتصادی خانوارها، امید به آینده، اشتغال، تامین معیشت جوانان، بسترسازی و تشویق خانوارهای جوان به فرزند آوری، تجدید نظر در سیاست‌های جمعیتی با رویکردی علمی همچون حمایت از درمان ناباروران و تامین امنیت شغلی مادران، کنترل و پیشگیری از مهاجرت جوانان در مناطق با ایجاد واحدهای تولیدی و صنعتی از جمله راهکارهایی است که به نظر می‌رسد می‌تواند مانع سیر صعودی جامعه به سمت کهنسالی و پیری جامعه شود.
به گزارش ایرنا، استان اردبیل حدود یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر جمعیت دارد که ۵۱ درصد این جمعیت را مردان و ۴۹ درصد را زنان تشکیل می‌دهند. بر اساس اعلام رئیس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی، میزان باروری جمعیت در این استان با بیش از ۶ دهم درصد کاهش طی پنج سال اخیر، از ۲.۲ درصد رشد به حدود ۱.۶ درصد رسیده است.
گزارش: یعقوب شاددل