این آمار یعنی زنگ هشدارِ احتمال مواجه شدن با خشکسالی شدیدتر از سال گذشته از هم اینک به صدا درآمده است.
این ایام خبرهای بارش برف و باران و بیش از آن سرما مدام به گوش می‌رسد در برف و سرمایی که هفته‌های اخیر سیمای کشور را زمستانیِ زمستانی کرد شاید صحبت درباره خشکسالی عجیب و مضحک به نظر برسد اما واقعیت آن است گیلان به عنوان یکی از پرباران‌ترین استان‌های کشور با بارش بیش از یک‌هزار میلیمتر هم اینک دارای کاهش حدود ۵۰ درصدی نسبت به سال گذشته در همین زمان در سدهای سفیدرود و سدشهر بیجار به عنوان ۲ منبع اصلی تامین آبهای سطحی استان می‌باشد.
بنا بر اعلام شرکت آب منطقه ای گیلان؛ ذخیره سد سفیدرود که بزرگترین و مهمترین منبع تامین کننده آب برای ۱۷۲ هزار هکتار از ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری استان است به حدود نیمی از میزان سال گذشته در این مقطع زمان رسیده و این یعنی اینکه زنگ هشدار در مواجهه با کاهش بیشتر ذخیره سد در سال زراعی پیش رو به صدا در آمده و باید از هم اکنون با چاره اندیشی، پیامدهای بروز خشکسالی را در بخش کشاورزی استان به حداقل رساند.
بر اساس آمارها؛ میزان آب مورد نیاز سالانه در استان بیش از سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب در بخش ها و مصارف مختلف می باشد که معادل ۹۲ درصد آن در بخش کشاورزی استفاده می شود و بیشترین بخش آب‌بر کشاورزی استان شالیزارهاست.
سد مخزنی منجیل یا همان سفیدرود بر روی رودخانه سفیدرود و در پایین دست محل تلاقی رودخانه قزل اوزن و شاهرود در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر رشت و در مجاورت شهر منجیل با حجم اسمی یک‌هزار و ۷۶۵ میلیون متر مکعب احداث شده که حجم کنونی آن یک‌هزار و ۱۵۸ میلیون متر مکعب است.
در سال‌های گذشته بارشها این سد مخزنی را پر می کرد اما به‌تدریج طی سال‌های اخیر که چهره خشکسالی هویداتر شد، حجم آب ذخیره پشت سد کاهش یافت به طوری که این سد در آغاز فصل زراعی گذشته در گیلان ۵۰۰ میلیون مترمکعب کاهش ذخیره آبی نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته(۱۴۰۰) داشت.
وابستگی بیش از ۱۷۰ هزار هکتاری شالیزارهای استان از ذخیره آبی سد سفیدرود که توسط ۲ رودخانه اصلی قزل اوزن و شاهرود تامین می‌شود، تاثیرپذیری گیلان را از شرایط بارشی و منابع آبی استان‌های زنجان، قزوین، کردستان، اردبیل، البرز و آذربایجان شرقی در تولید محصول راهبردی برنج نشان می دهد؛ ضمن اینکه حدود ۷۰ هزار هکتار شالیزار در خارج از شبکه آبیاری سد سفیدرود از منابع داخلی آب استان به ویژه از بارش‌های بهنگام در فصل کشت بهره‌مند می‌شوند درحالی که عملاً در بسیاری از سال‌ها در فصل کشت، استان به شدت با محدودیت منابع آبی و کاهش بارش مواجه است.
طی سال زراعی گذشته که برای فصل کشت و برداشت برنج از فروردین تا شهریور ماه مدام نگرانی برای تامین آب شالیزارهای گیلان دامنگیر کشاورز بود، کارشناسان کشاورزی پیشنهاد کردند که شالیکاران ۵۵ هزار هکتار از اراضی شالیزاری را که محتمل تر بود آب به آن‌ها نرسد و بر اثر خشکسالی از بین بروند را از کشت منع کنند و توسط بیمه خسارت آن‌ها جبران شود.
اما اسدالله عباسی استاندار گیلان چاره ای دیگر اندیشید و با تشکیل قرارگاه جهادی مدیریت آب کشاورزی استان تمامی دستگاهها را موظف به کمک برای تامین آب کشاورزی کرد.
استاندار گیلان در آن برهه اعلام کرد که هیچ کشاورزی نباید برای تامین آب شالیزارها نگران باشد و اگر دستگاهها ناگزیر شوند حتی با سطل آب را باید به مزارع برسانند. برای جلوگیری از هدر رفت زحمات کشاورزان این احساس مسئولیت از این هم فراتر رفت و مسئولان مرتبط را مکلف کرد در صورتی که هنوز آب در کانال های آبیاری موجود باشد بعد از پایان آب گذاری هم به کشاورزان جامانده آبرسانی کنند.
اگرچه خشکسالی در سال زراعی که گذشت، بیش از پیش خودنمایی کرد وامسال هم با وجود اقدامات متعدد مسئولان ممکن است بازهم به دلیل عقب ماندن از تقویم زراعی جهاد کشاورزی خشک شدن محصول را تجربه کنیم.
سال زراعی جدید هنوز آغاز نشده اما وضعیت کنونی سد سفید رود در حالی که گیلان در حال حاضر کاهش بیش از ۳۰ درصدی بارش را تجربه می کند و در حوزه سفیدرود از کردستان تا سد سفیدرود بارش های داخل شبکه کاهش بیش از ۴۰ درصدی را نشان می دهد، زنگ خطری جدی است و اگر با توجه به کاهش ذخیره حدود ۵۰ درصدی امسال نسبت به سال گذشته تا پایان زمستان و اوایل بهار این روند کاهشی بارشها ادامه یابد، آیا امسال با بحران در کشاورزی روبرو خواهیم بود؟
محمد دادرس مدیرکل هواشناسی گیلان بیش از ۱۵روز قبل در همین ارتباط با بیان اینکه پوشش برف قابل توجهی در پاییز شاهد نبودیم، گفت:با این شرایط به لحاظ خشکسالی ۶۲ درصد مساحت گیلان دچار خشکسالی است.
وی پیش بینی کرد که براساس نقشه های موجود هواشناسی بارش ها در دی ماه ۱۰ تا ۲۰ درصد بیش از حد نرمال خواهد بود اما میزان بارندگی در بهمن ماه در گیلان در حد نرمال برآورد می شود.
در رابطه با اهمیت مدیریت آب در زمان بحران، یک کارشناس حوزه کشاورزی، مدیریت آب در استان را طی سال گذشته موفقیت آمیز دانست و گفت: با وجود خشکسالی و کاهش چشمگیر آب سد سفید رود با مدیریت خوبی که در استان انجام شد نه تنها کشاورزان توانستند آب مورد نیاز شالیزارهای خود را تامین کنند بلکه در کنار این امر با شرایط آب و هوایی مناسبی که ایجاد شد، ۲۰ درصد هم تولید محصول برنج در مقایسه با سال گذشته افزایش یافت.
طاهره رضاپور با اشاره به اینکه لایروبی رودخانه ها یکی از مواردی است که می تواند در آبرسانی به مزارع تاثیر بسزایی داشته باشد، اظهار کرد: لایروبی مزارع در گذشته توسط خود کشاورزان انجام می شد اما متاسفانه امروز نگاه آن‌ها فقط به مسئولان است.
وی شخم سطحی زمستانی را نیز از جمله اقدامات در جهت کاهش پیامدهای ناشی از خشکسالی دانست و افزود: شخم سطحی زمستانه که از حدود بهمن ماه شروع می شود موجب از بین رفتن آفات زمستان گذران، علف های هرز و استفاده بهینه از آب های سطحی به جامانده از باران می شود.
این کارشناس ادامه داد: همچنین شخم زمستانه باعث شخم راحت تر در زمان نشاء کاری می شود که این موارد علاوه بر تاثیرگذاری در نیاز به مصرف کمتر آب در موقع کشت، کیفیت بهتر برنج را در تولید به همراه خواهد داشت.
وی همچنین بر نیاز به مدیریت دقیق منابع تامین آب کشاورزی در زمانی که آب مورد نیاز بیش از موجودی منابع باشد، تاکید کرد و گفت: سال گذشته با توجه به کاهش بارش و ذخیره منابع آبی استان، مدیریت آب بسیار موفق بود و درحالی که تصور می شد بسیاری از شالیزارها به‌دلیل بجران کمبود آب خشک شوند اما شاهد کشت بیشتر مزارع برنج بودیم و امسال نیز باید برای اینکه خسارت های ناشی از خشکسالی به حداقل ممکن برسد، برنامه ریزی دقیق شود.
شالیکاران تقویم زراعی را مورد توجه قرار دهند
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان تیزبا تاکید بر ضرورت توجه شالیکاران به تقویم زراعی خاطرنشان کرد: در تنظیم تقویم زراعی با وجود اولویت‌های آبیاری باید به سایر عوامل از جمله فرهنگ منطقه، وضعیت ماشین‌آلات و شرایط آب و هوایی دقت کرد تا بیشترین صرفه‌جویی در مصرف آب فراهم شود.
صالح محمدی با تاکید بر ضرورت اهتمام کشاورزان برای شخم زمستانه در استان از شالیکاران خواست تا از فرصت بارندگی‌ها برای شخم زمستانه استفاده کنند.
وی با بیان اینکه تاکنون ۱۳ درصد از ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار گیلان زیر شخم زمستانه رفته است، اضافه کرد: شالیکاران با توجه به اهمیت شخم زمستانه می‌توانند با توجه به بارندگی نسبت به آن اقدام کنند.
لایروبی بین مزارع توسط کشاورزان موجب صرفه جویی ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب می شود
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان با بیان اینکه میزان ذخیره پشت سد سفید رود در حال زمان حاضر حدود یکصد میلیون متر مکعب است، گفت: در حال حاضر ۱۴۹ میلیون متر مکعب آب در پشت سد سفید رودذخیره شده که در مقایسه با سال گذشته این میزان تقریبا به نصف رسیده است و این آمار بیانگر کاهش حدود ۵۰ درصدی ذخیره پشت سد است.
وحید خرمی با بیان اینکه با توجه به پیش رو بودن ۲ ماه از فصل زمستان و فصل بهار از اکنون زود است که بگوییم با بحران آب در کشاورزی استان روبرو هستیم، افزود: اما با توجه به کاهش کنونی حدود ۵۰ درصدی سد سفید رود از هم اکنون باید مقدمات و تمهیدات در بهینه سازی مصرف و مدیریت آب را انجام داد.
وی با تاکید بر اینکه در زمان حاضر در حال فراهم کردن مقدمات برای لایروبی انهار هستیم، یادآور شد: سالانه حدود ۵۰۰ کیلومتر از انهار از سوی شرکت آب منطقه ای گیلان لایروبی می شود اما در سال زراعی که گذشت با دستور استاندار مبنی بر تشکیل قرار گاه مدیریت جهادی تامین آب کشاورزی استان که برای نخستین بار اجرا شد، دستگاههای دیگر نیز به آب منطقه ای در این ارتباط کمک موثری کردند که در همین راستا یک هزار کیلومتر از انهار کشاورزی لایروبی شد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان با بیان اینکه در راستای استفاده بهینه آب از تمامی ظرفیت ها در استان استفاده می کنیم، تصریح کرد: ۴۵۴ ایستگاه پمپاژ با ۹۰۵ پمپ در استان وجود دارد که تمامی آن‌ها باید در زمان فصل کشاورزی آماده و روشن باشند؛ ضمن اینکه ۲۵۷ چاه عمیق موجود برای تامین آب کشاورزی باید در مدار باشند.
وی با اشاره به اهمیت لایروبی بین مزارع اظهار داشت: لایروبی بین مزارع موجب صرفه جویی سالانه بیش از یکصد میلیون متر مکعب آب کشاورزی می شود که این رقم کم نیست و کشاورزان باید برای این موضوع برنامه ریزی کنند و همراه با شرکت آب منطقه ای گیلان لایروبی مزارع شان را انجام دهند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان با تاکید بر اینکه کشاورزان از هم اکنون برای تامین ابزار و امکانات مورد نیاز آب کشاورزی اقدام کنند، توجه به توصیه های مسئولان را ضروری دانست و گفت: کشاورزان تمامی توصیه ها را جدی بگیرند و با تقویم زراعی که از سوی جهاد کشاورزی ارائه می شود، حرکت کنند.
وی با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی ذخیره آب پشت سد سفیدرود، گفت: رعایت تقویم زراعی و توجه به توصیه‌ها توسط کشاورزان به پیشبرد کار کمک می‌کند.
وی به تشکیل قرارگاه جهادی مدیریت آب در سال گذشته نیز اشاره و بیان کرد: تجربه سال گذشته در حوزه مدیریت آب کشاورزی بسیار ارزشمند است و این تجربه می‌تواند چراغ راه ما باشد.
خرمی با بیان اینکه لایروبی انهار اوایل اسفندماه آغاز می‌شود، گفت: با توجه به شرایط بحرانی آب، نوبت بندی توزیع آب در سال زراعی پیش رو بیشتر خواهد شد.
به گزارش ایرنا، برنج محصولیست که به صورت غرقابی کشت می شود و اگرچه موسسه تحقیقات برنج کشور نیز در جهت یافتن گونه های مقاوم به خشکسالی و سازگاری به کم ابی و پر محصول گونه های جدیدی را به بازار عرضه کردند و برخی آن‌ها مورد استقبال شماری از کشاورزان هم قرار گرفته اما واقعیت ملموس این است که هنوز ذائقه برنج غالب مردم گیلان، هاشمی است البته عطر و طعم برنج ایرانی سالانه بسیاری از مسافران را وا می دارد تا از هر گوشه کشور که به سمت این دیار سفر می کنند در صورت تمکن مالی برای خرید برنج ایرانی و بهره بردن از این عطر و طعم بهای بیشتری بپردازند و باید موسسه تحقیقات برنج هم در سال های آتی ارقامی را به بازار عرضه کند که علاوه بر سازگاری با کم آبی، ذائقه مردم را نیز تامین کند.
کارشناسان معتقدند که بارندگی های اخیر به دلیل سرما و یخبندان تاثیری در ورودی آب به سدهای استان در شرایط کنونی نخواهند داشت و در صورتی بارش ها تاثیر خود را در ذخیره سد نشان خواهد داد که در فصل گرم به صورت روان آب به سمت سد سرازیر شود اما با این وجود هنوز بیش از ۲ ماه دیگر به نیاز جدی کشاورزان به آب برای شروع کشت مانده و هنوز مشخص نیست که بارندگی ها چقدر در کاهش یا تشدید خشکسالی تا آن زمان تاثیر گذار خواهد بود ولی آمادگی با برنامه ریزی دقیق واجرای آن می تواند آسیب های ناشی از خشکسالی را به حداقل برساند.
گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می‌آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده‌است.
ارقام هاشمی، علی کاظمی، صدری، حسنی و دیلمانی جزو رقم های کیفی و ارقام گوهر و سپیدرود جزو رقم‌های پرمحصول است که در شالیزارهای گیلان کشت می‌شود، بیشترین رقم‌های کشت شده برنج در این استان، رقم‌های کیفی هاشمی و علی کاظمی است که افزون بر ۸۵ درصد محصول برنج گیلان را شامل می‌شود.
شهرستان های رشت و صومعه‌سرا بیشترین سهم را از مساحت اراضی شالیکاری گیلان در اختیار دارند.