یدالله ایزدی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، اظهار داشت: دلایل متعددی برای این جنگ وجود داشت بخشی از آن مربوط به پیشینه تاریخی است، حدود ۵۵۰ سال بین ایران و همسایه غربی که عثمانی بود و بعد از فروپاشی عثمانی که کشورهای جدید از جمله عراق شکل گرفت، سابقه منازعه و درگیری های مرزی با ادعای ارضی داشته ایم و حداقل ۱۶ تا ۱۷ معاهده بین این ۲ کشور تنظیم شده که آخرین آن مربوط به سال ۱۳۵۳ قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر است بنابراین حمله رژیم بعث عراق به ایران با پیشینه تاریخی است.
وی با بیان اینکه بعد از فروپاشی عثمانی کشور عراق شکل گرفت، افزود: عراق به لحاظ موقعیت جغرافیایی دچار محدودیت های ژئوپلوتیکی از جمله محدودیت دسترسی به آبهای آزاد است به همین دلیل عراق برای رفع این محدودیت همواره نگاهش به مرزهای شرقی مداخله جویانه و به دنبال این بود که محدودیت خود را با تغییر مرز شرقی اصلاح و ترمیم کند و لازمه آن، ادعا آنها در مورد رودخانه اروند که به آن شط العرب می گویند، است، عراق همیشه به خوزستان و این رودخانه نگاه داشته و ادعای مالکیت کرده است. ریشه اختلاف ایران و رژیم عراق بر سر تعیین حدود مرزها بود آنها با این حرکت می خواستند محدودیت دسترسی به آبهای آزاد را حل و فصل کنند.
ایزدی خاطرنشان کرد: تحلیل رهبران عراقی این بود که با وقوع انقلاب اسلامی نیروهای مسلح ایران ضعیف شدند، در داخل ایران مشکلات امنیتی وجود دارد و قدرت ملی در ایران کاهش یافته بنابراین ارتش ایران قادر نیست در مقابل تهاجم ارتش عراق ایستادگی کند. آنها با این تحلیل دچار محاسبه اشتباه شدند هر چند بخشی از این مشکلات در داخل وجود داشت اما آنها نقش مردم را محاسبه نکردند و فکر می کردند باید در مقابل ارتش ایران بجنگند.
این راوی و پژوهشگر رژیم بعث عراق تصریح کرد: براساس تئوری های دیپلماسی در کشورهایی که انقلاب می‌شود به طور طبیعی اگر با همسایگان خود دچار مشکل باشند این امر از تهدید بالقوه به بالفعل تبدیل می شود، اگر ما به تحولات درون عراق و مسائل ارضی توجه کنیم در حدود ۱۹ تا ۲۰ ماه بین وقوع انقلاب تا جنگ شاهد تحرکاتی از سوی رژیم بعث عراق در حوزه دیپلماسی و نظامی بودیم، آنها شروع به تقویت پاسگاه‌ها و تجاوزات مرزی و ورود غائله خلق عرب در خوزستان به ویژه خرمشهر کردند و حوادثی که در مرز اتفاق می افتد نشان دهنده این بود که عراق خود را برای یک اقدام آماده می کند، فعالیت هایی که دور از منظر نیروهای حافظ مرز هم نبود آنها هم این موضوعات را به مسئولان کشور اعلام می کردند ولی تحلیلی که در داخل کشور در نهادهای رسمی به ویژه حوزه سیاسی وجود داشت، فکر می کردند عراق قادر نیست به ایران حمله کند.
یزدی ادامه داد: ارتش ایران که طبق قانون دفاع از مرز را بر عهده دارد تحلیل راهبردی از تحولات ارتش عراق نداشت و تهدیدها را در حد تحرکات مرزی تصور می‌کرد بنابراین فقدان یک تحیل راهبردی از تحولاتی که در عراق اتفاق می افتاد باعث یک غافلگیری ناخواسته شد نتیجه می گیریم، رژیم بعث عراق با تحلیلی که از وضعیت منطقه، داخل ایران و شرایط ملی خود داشت به طور قطع به یقین می‌خواست به ایران حمله کند.
آیا با دیپلماسی می‌شد جلو جنگ را گرفت/ چرا جنگ ۸ سال کشید
این راوی و پژوهشگر رژیم بعث عراق در پاسخ به این پرسش که آیا این موضوع در بحث دیپلماسی قابل پیشگیری بود یا خیر، گفت: در حوزه دیپلماسی و سیاسی اقداماتی انجام شد اما مانع جنگ نشد. بخشی از تحلیل‌های عراق در جنگ درست بود اما آنها بر روی چند مولفه نظیر قدرت مردم حساب نکردند و توان نظامی را در ارتش خلاصه کردند در صورتی که در طول جنگ شاهد تولد یک پتانسیل با عنوان مردم در کشور بودیم، در طول جنگ نیروهای سپاه به همراه مردم پای کار آمدند، دشمن این مولفه را دیر درک کرد اما وقتی جنگ رخ داد به ویژه در سال اول نیروهای سپاه با تشکیل گردان، تیپ و لشگر و قرارگاه در کنار ارتش به دریای بی کران مردم وصل شدندو به یک قدرت عظیم دست یافتند.
یزدانی در پاسخ به این پرسش که چرا جنگ ۸ سال به طول انجامید نیز توضیح داد: بعد از آزادسازی خرمشهر در قطعنامه ۵۹۸ غیر از برخی فعالیت های تبلیغی و رسانه ای پیشنهاد مشخصی که متضمن حداقل نیازهای به حق جمهوری اسلامی باشد روی میز قرار نگرفت، فقط از سوی رسانه ها اعلام شد کشورهای عربی گفته اند حاضر هستیم غرامت را بپردازیم. ایران از ابتدای جنگ چهار پیشنهاد مشخص مبنی بر تعیین کمیته بی طرف برای تعیین متجاوز، بازگشت به سوی مرزها، تبادل اسرا و پرداخت غرامت جنگ را داشت.
وی افزود: در عملیات بیت المقدس در سال ۱۳۶۱ تا دوره های بعد شاهد هیچ پیشنهاد مشخصی از سوی عراق و قدرت های جهانی که تصمیم گیری های آنها موثر است، نبودیم و پذیرش حالت «نه جنگ نه صلح» برای ما وضعیت مناسبی نبود، به همین دلیل بعد از عملیات بیت المقدس در سطوح نظامی و سیاسی کشور تصمیم گرفته شد برای جلوگیری از تکرار تجاوز عراق به سمت پدافند مناسب برویم که آن هم در منطقه عمومی خرمشهر و آبادان تا ساحل شط العرب بود، به طور خلاصه نبودِ هیچ طرح مشخص که متضمن حقوق ایران باشد به معنی ادامه جنگ است.
چرا عراق به ایران غرامت نداد
این راوی و پژوهشگر رژیم بعث عراق اضافه کرد: در دوره های پایانی جنگ کمیته بی طرف برای تعیین متجاوز شکل گرفت و عراق به عنوان متجاوز معرفی شد.
یزدانی در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه با توجه به اینکه عراق متجاوز معرفی شد چرا به ما غرامت داده نشد، گفت: مسئولان دیپلماسی باید به این پرسش پاسخ دهند. حوادث بعدی نظیر حمله عراق به کویت و تحولاتی که در منطقه اتفاق افتاد، صحنه دیپلماسی منطقه را به سمتی برد که موضوع جنگ ایران و عراق به حاشیه رفت و بعد تحولاتی در منطقه مثل ظهور داعش و تهدید بزرگ جهانی و منطقه ای باعث شد ما به سمت عراقی ها و بعضی از کشورهای منطقه برای همکاری برویم که موجب غفلت ناخواسته در این زمینه شد، باید مسئولان به این موضوعات که جزء مطالبات جدی است توجه کنند به ویژه اینکه غرامت حمله عراق به کویت پرداخت شده و این موضوع با زلف مسائل ایران در منطقه مانند برجام گره خورده است که باید در اولویت قرار گیرد.