از همان روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب کاملا مشخص بود که سینما موضوعی مهم و قابل اعتنا در آینده فرهنگی ایران خواهد بود. درست در روزهایی که بسیاری از تندروها تلاش می کردند تا به بهانه مبارزه با فساد و فحشا جلوی رشد و ادامه پیشرفت سینما در ایران را بگیرند، امام خمینی(ره) با گفتن این جمله که «ما با سینما مخالف نیستیم»، مسیر را برای حرکت رو به جلوی سینما در ایران هموارتر کرد.
شاید نخستین نشانه بارز این حرکت را بتوان در برگزاری نخستین دوره جشنواره فیلم فجر آن‌هم تنها چهار سال پس از پیروزی انقلاب مشاهده کرد. هرچند پیش از انقلاب سابقه ۱۰ ساله برگزاری جشنواره فیلم تهران وجود داشت، اما بدون تردید دوران گذار فرهنگی از حکومت پهلوی به جمهوری اسلامی موجب تغییرات بسیار گسترده‌ای در کشور شده و به همین جهت برگزاری نخستین جشنواره فیلم آن هم در فاصله کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی خبر خوبی برای سینماگران و علاقه‌مندان به هنر هفتم محسوب می‌شد.
بنیاد سینمایی فارابی از همان اولین دوره تا امروز مسئول برگزاری و مجری جشنواره فیلم فجر بوده و دبیری نخستین دوره جشنواره را حسین وخشوری بر عهده داشت. نکته مهم برگزاری نخستین جشنواره فیلم فجر در این است که حتی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران هم مانع از برگزاری آن نشد.
در نخستین جشنواره که در بهمن ماه سال ۱۳۶۱ برگزار شد، فقط فیلم‌های آماتور با یکدیگر رقابت و سینماگران حرفه ای تنها به حضور اکتفا کردند. فیلم هایی مثل «خط قرمز» مسعود کیمیایی، «حاجی واشنگتن» علی حاتمی، «مرگ یزدگرد» بهرام بیضایی و «سفیر» ساخته فریبرز صالح از مهم‌ترین فیلم های این دوره جشنواره بودند.
فیلم سینمایی «سفیر» ساخته فریبرز صالح جزو آن دسته از فیلم‌هایی است که به خوبی سطح بالای کیفی سینمایی ایران در ابتدای دهه ۶۰ را نشان می‌دهد. اگر بخواهیم با توجه به میزان امکانات، سرمایه و توان فنی سینمای ایران در سال ۶۱، مقایسه ای میان فیلم «سفیر» و فیلم های مشابه با آن در ژانر مذهبی سال های اخیر داشته باشیم، بی تردید اذعان خواهیم کرد که «سفیر» اگر بهتر از فیلم‌ها و سریال‌های مطرح این روزها نباشد، کمتر از آنها نیست.
اما دومین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ماه سال ۶۲ در حالی برگزار شد که فیلم های حاضر در دو بخش حرفه‌ای و آماتور با هم به رقابت پرداخته و برای نخستین بار برگزیدگان، جایزه لوح زرین دریافت کردند. شناخته شده‌ترین فیلمساز این دوره علیرضا داوودنژاد است که با دو فیلم «جایزه» و «خانه عنکبوت» حاضر شده بود.
جشنواره دوم باعث شد تا سینمای ایران با فیلمسازانی آشنا شود که هر کدام در سال‌های بعد به افراد مهمی در سینمای ایران تبدیل شدند؛ محسن مخملباف، رسول صدرعاملی، محمدعلی سجادی و خسرو سینایی از جمله این نام‌ها هستند. نکته جالب این دوره، حضور محسن مخملباف با سه فیلم مختلف است؛ فیلم‌های «استعاذه»، «توبه نصوح» و «دو چشم بی سو».
رسول ملاقلی پور با فیلم «نینوا»، محمدعلی سجادی با فیلم «بازجویی»، محمدرضا اعلامی با فیلم «نقطه ضعف»، رسول صدرعاملی با فیلم «رهایی» و البته داریوش ارجمند با فیلم «به زیر سلطه من آیید» در این دوره حضور داشتند. در فیلم داریوش ارجمند، عثمان محمدپرست، نوازنده مرحوم و نام آشنای دو تار ایران به ایفای نقش پرداخته است.
هیات داوران دومین جشنواره فیلم فجر برای بهترین فیلم جایزه‌ای در نظر نگرفت اما لوح زرین بهترین کارگردانی را به خسرو سینایی برای فیلم «هیولای درون» داد. لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد هم به پرویز پرستویی برای بازی در فیلم «دیار عاشقان» رسید که نوید ظهور بازیگری توانمند را می‌داد و لوح زرین بهترین بازیگر نقش اول مرد هم به حسین پرورش در فیلم «نقطه ضعف» رسید که بر خلاف پرستویی در سال‌های بعد کمتر نامی از او شنیده شد.
برچسب‌های جشنواره دوم
جشنواره دوم برچسب‌های ویژه دیگری را نیز در تاریخچه خود ثبت کرده است. از جمله اینکه لوح زرین بهترین فیلم کوتاه را به فیلم «همسرایان» عباس کیارستمی داد، اکبر عالمی به عنوان چهره ای آکادمیک در قامت هیات داوران مشاهده شد و همچنین در حالی هیات داوران جشنواره به فیلم «نقطه ضعف» ساخته محمدرضا اعلامی آنگونه که باید و شاید توجه نکرد که بعدها این فیلم از سوی منتقدان به عنوان یکی از برترین فیلم‌های پس از انقلاب معرفی شد.